Να αντισταθούμε, να σηκώσουμε κεφάλι

// Δρέπετε δάφνες στο θέατρο «Ακροπόλ» ως Σάυλοκ. Ως ο εβραίος έμπορος του Ουίλιαμ Σαίξπηρ που ζητά ως ενέχυρο από τον άνθρωπο που του δάνεισε χρήματα ένα κομμάτι από τη σάρκα του. Πόσο επίκαιρο είναι σήμερα αλήθεια το έργο «Ο έμπορος της Βενετίας»;
Ο Σαίξπηρ μιλά για τα δεινά του δανείζεσθαι. Αυτό το έργο είναι μια διατριβή πάνω στο χρήμα και την κυκλοφορία του. Η τοκογλυφία, από το 1586 που γράφτηκε το έργο μέχρι σήμερα, πάει και έρχεται. Σ’ όλο το έργο βλέπουμε πώς το χρήμα κυβερνά τις ανθρώπινες σχέσεις.

// Η «τρόικα» είναι ένας Σάυλοκ;
Από τη στιγμή που μπαίνεις στον δανεισμό ξέρεις ότι μπορεί να σου συμβεί το οτιδήποτε. Εδώ και καιρό οι δανειστές μας κομματιάζουν τις σάρκες μας. Και όσο θα συνεχίζουμε να δανειζόμαστε, θα χάνουμε κομμάτια από το σώμα της Ελλάδας μας.

// Ποια είναι τα δεινά του κράτους, του ανθρώπου που δανείζεται;
Για μένα το χειρότερο από όλα είναι ότι γίνεσαι υποχείριο του δανειστή σου. Είσαι εξαρτώμενός του. Δεν υπάρχει τραγικότερη κατάσταση για την ανθρώπινη υπόσταση από το να χάνεις την ελευθερία σου και την αξιοπρέπειά σου και να γίνεσαι σκλάβος. Πριν από τον Σαίξπηρ το είχε πει και ο Αριστοτέλης και ο Πλούταρχος.

// Τα είχαν πει αλλά και που τα είπαν…
Είσαι μέσα στο μυαλό μου. Αυτό σκέφτομαι συνέχεια. Ότι η ανθρωπότητα έχει στη διάθεσή της μεγάλα φιλοσοφικά κείμενα που μίλησαν για τις μεγάλες αλήθειες της ζωής τα οποία έγραψαν σημαντικοί άνθρωποι, ωστόσο, συνεχίζει να κάνει τα ίδια. Μυαλό δεν βάζει. Διαιωνίζονται τα ίδια λάθη και πάθη. Είναι σαν οι άνθρωποι να μην έχουν διαβάσει ποτέ τα κείμενα αυτά. Η τέχνη, το θέατρο επισημαίνουν την επικαιρότητα των κειμένων αυτών που είναι κλασικά. Που μιλάνε σε όλες τις εποχές.

// Η τέχνη τα επισημαίνει, αλλά δίνει λύσεις;
Η τέχνη δεν δίνει λύσεις, η πολιτική δίνει λύσεις. Η τέχνη βοηθάει στη σκέψη, στην κριτική σκέψη. Η λύση είναι η κοινωνία και οι εκάστοτε ηγέτες της.

// Και η πολιτική τι κάνει με τους τοκογλύφους;
Εδώ υπάρχει κάτι οξύμωρο. Η εξουσία είναι αυτή που κατευθύνει τη ροή του χρήματος. Η εξουσία και οι νόμοι της είναι ο ίδιος ο δανειστής. Και όταν ένα κράτος δεν στέκεται σωστά στα πόδια του για να δανείσει με δίκαιους όρους τον πολίτη, τότε θα έρθει ένα άλλο κράτος για να τον δανείσει με ληστρικούς όρους.

// Και η σωτηρία έρχεται από την αλληλεγγύη της κοινωνίας;
Η αλληλεγγύη σε κάνει και βολεύεσαι. Θα μου δώσει ο πατέρας, ο αδερφός, ο φίλος, η Εκκλησία. Εδώ θέλει αντίσταση.

// Φοβάστε τα χειρότερα;
Ο Α’ και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασαν μετά από μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης που ο λαός δεινοπαθούσε. Κάποιοι συσσώρευαν πλούτο και οι άλλοι ζούσαν στη φτώχεια. Σε αυτές τις περιόδους αρχίζει και ο ρατσισμός. Οι μετανάστες, οι αλλόθρησκοι. Οι άνθρωποι χωρίζονται σε ομάδες, σε γκέτο. Μια κοινωνία ψάχνει να βρει ποιος φταίει για την κατάντια της για να αποδώσει ευθύνες. Εκεί ξεπηδούν και οι σωτήρες-τιμωροί που παίρνουν τον νόμο του δυνατού (εξουσία) στα χέρια τους.

// Δεν είναι ανησυχητικό μια κοινωνία να περιθωριοποιεί ολόκληρες κοινωνικές ομάδες;
Ο Σαίξπηρ, ως πολύ σοφός, το διαπιστώνει στον «Έμπορο της Βενετίας». Ο Εβραίος Σάυλοκ είχε γίνει τόσο σκληρός γιατί του ζητούσαν να γίνει χριστιανός, τον είχαν να ζει έξω από τα τείχη της Βενετίας, του είχαν επιβάλλει να φορά κόκκινο σκουφάκι στο κεφάλι, τον έφτυναν, τον κλωτσούσαν. Τον είχαν απομονώσει. Ό,τι καταδιώκεται, λοιπόν, αυτόματα γίνεται εχθρός της κοινωνίας. Ο Σάυλοκ με τους χριστιανούς Βενετούς ήταν σε μόνιμη αντιπαλότητα γιατί ήθελε να υπερασπιστεί τη φυλή του. Αυτή η αντιπαλότητα κρύβει έναν τεράστιο κίνδυνο για το δημόσιο συμφέρον.

// Ο Σάυλοκ ήταν θύμα ή θύτης;
Και τα δύο ταυτόχρονα. Ήξερε ότι για να τα βγάλει πέρα με τους παντοδύναμους και πάμπλουτους τότε Βενετούς θα έπρεπε να συσσωρεύσει χρήμα.

// Το χρήμα σου δίνει άλλο αέρα;
Το έχει πει με μεγάλη επιτυχία ο Μαρξ: «Η κυριαρχία του χρήματος θα σκεπάσει όλη την πολιτική και κοινωνική ζωή».

// Δηλαδή το χρήμα είναι υπέρτατη αξία; Και ο Ωνάσης ήταν ζάμπλουτος, ήταν και ευτυχισμένος;
Δεύτερη ζωή δεν έχει. Μία είναι η ζωή μας και είναι κουτοί αυτοί που σπαταλούν όλη τους τη ζωή στη λατρεία και στο κυνήγι του χρήματος. Ο Σάυλοκ δεν ήταν ευτυχισμένος και είχε μπαούλα από χρυσάφι. Το επιμύθιο του έργου είναι ότι η ευτυχία και η χαρά στη ζωή έρχεται όταν ξεχνιέται το χρήμα και κυριαρχεί η αγάπη και ο έρωτας. Στο τέλος, όταν παντρεύονται τα ερωτευμένα ζευγάρια επικρατεί η ηρεμία και η γαλήνη.

// Πόσο σημαντικό είναι ότι σας σκηνοθετεί ένας θεατράνθρωπος όπως ο Σπύρος Ευαγγελάτος;
Σπουδαίο. Γιατί ο Σπύρος Ευαγγελάτος είναι φιλόλογος και σέβεται τον λόγο. Στο θέατρο κυρίαρχος είναι ο λόγος ενώ στο σινεμά η εικόνα. Και ο ποιητικός λόγος του Σαίξπηρ έχει μεγάλη ουσία και αποτελεί μεγάλη διδαχή.

// Πως θα χαρακτηρίζατε τη χρονιά που πέρασε;
Πάρα πολύ δύσκολη. Στριμωχτήκαμε όλοι μας. Ο περισσότερος κόσμος δεν είχε θέρμανση, δεν είχε ρεύμα, δεν είχε φαγητό, δεν είχε δουλειά. Θα έλεγα ότι περάσαμε και συνεχίζουμε να περνάμε μια δεύτερη Κατοχή. Αυτά που πέρασαν οι παππούδες μας πριν από χρόνια. Μερικοί άνθρωποι δεινοπάθησαν χωρίς φάρμακα, χωρίς στέγη, χωρίς τα απαραίτητα. Η Ελλάδα μας δεν είναι ευρωπαϊκό κράτος. Στα ευρωπαϊκά κράτη κυριαρχεί ο πολιτισμός.

// Η τέχνη ανθεί στην Ελλάδα…
Ο πολιτισμός δεν έχει να κάνει με τις τέχνες και αυτό που παράγουν οι καλλιτέχνες. Έχει να κάνει με την καθημερινότητα. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μας έβαλε στην Ευρώπη για να βιώσουμε τον πολιτισμό της καθημερινότητας, να μπορέσουμε μέσω της Ευρώπης να παλέψουμε τις οικονομικές αντιξοότητες και όχι για να αποκτήσουμε κουλτούρα στις τέχνες. Ο Καραμανλής ήθελε να πλησιάσουμε τον πολιτισμό της Ευρώπης στην υγεία, στην παιδεία. Να αποκτήσουμε μια άνετη, μια πιο χαρούμενη ζωή.

// Σας ενοχλεί αυτή η Ευρώπη;
Με ενοχλεί που οι ξένοι βλέπουν τι γίνεται στην Ελλάδα και δεν ντρέπονται. Με ενοχλεί που και ότι οι πολιτικοί μας και εμείς ο λαός το διαπιστώνουμε, αλλά δεν κάνουμε τίποτα.

// Ούτε οι νέοι μας…
Οι νέοι διάλεξαν τον εύκολο δρόμο της φυγής. Έχουν γνώσεις, πτυχία. Η ξενιτιά δεν θα τους είναι τόσο δύσκολη. Το κακό, όμως, είναι ότι φεύγει από την Ελλάδα όλος ο ανθός. Τα καλύτερα μυαλά. Και έχουμε μείνει στην Ελλάδα οι μεγαλύτεροι με μια τεράστια ανασφάλεια. Δεν υπάρχει χειρότερο συναίσθημα από την ανασφάλεια. Δημιουργήθηκε μία Ελλάδα εξαρτημένη από το ευρώ. Η απόλυτη κυριαρχία του ευρώ.

// Τι ευελπιστείτε για το 2014;
Να αντισταθούμε. Να συνεχίσουμε πάνω απ’ όλα να είμαστε αισιόδοξοι. Έχουμε τον ήλιο, τη θάλασσά μας, την ωραία φύση μας, τα νησιά μας, όποιο σπόρο κι αν ρίξεις πιάνει. Από το 2008 μέχρι σήμερα έχουμε περάσει πάρα πολύ δύσκολα χρόνια καθώς όποια ηγεσία κι αν πέρασε από την εξουσία έβαλε το δάχτυλο στο μέλι. Το σύστημα αποδείχθηκε σαθρό. Πρέπει να σηκώσουμε κεφάλι.

// Τι έχετε να πείτε για την υπόθεση Μιχάλη Λιάπη;
Όταν ένας άνθρωπος στη ζωή του τυγχάνει τιμών, όπως να γίνει υπουργός, πρέπει να κοιτάξει να κρατήσει κάτι καλό από το αξίωμα αυτό. Να κρατήσει την υπευθυνότητα, κυρίως, ως στάση ζωής. Αυτό έχω να πω.

// Τι ελπίζετε για το μέλλον;
Έχουμε στριμωχτεί πάρα πολύ και διδαχτήκαμε πολύ από την κρίση. Με την ανεργία να παίρνει την ανιούσα στραφήκαμε όλοι στην οικογένεια. Στη βοήθεια από τον συνταξιούχο πατέρα. Όταν, όμως, η σύνταξη του πατέρα μειωθεί περισσότερο τι θα γίνει; Καλή είναι η αλληλοβοήθεια, αλλά προτιμώ την επαναστατική συνείδηση. Θα μάθουμε να ζούμε με τα ελάχιστα και θα μηδενίσουμε την κίνηση της αγοράς; Θα μάθουμε να ζούμε χωρίς χαρά; Δεν έχουν αποθέματα ενέργειας αυτά τα νιάτα; Η προσφορά του ελεήμονα ανθρώπου είναι συγκινητική, αλλά αυτό που μας χρειάζεται είναι οι αλλαγές στην κοινωνία.

// Και τι να γίνει;
Από το να απλώνεις το χέρι ή να ζεις μέσα στη μιζέρια πάρε το σκαλιστήρι και πήγαινε να σκάψεις το χωράφι, πάρε το τσεκούρι και κόψε ξύλα για το τζάκι στο χωριό. Σου πήραν τη ζωή που σου ανήκει και κάθεσαι; Σου πήραν όλα όσα σου ανήκουν. Δεν έχεις πια όσα σου άφησαν οι γονείς σου. Έχασες το σπίτι σου και κάθεσαι; Δεν έχεις ισχυρά αντανακλαστικά; Η αυτοκτονία δεν είναι η λύση. Πάλεψε για τη ζωή σου και για όσα σου ανήκουν και στα πήρανε. Δεν τα φάγαμε μαζί. Τα έφαγαν αυτοί και εσύ τώρα τα πληρώνεις.