Κρίσιμες στιγμές για τον Ερντογάν
Να παρεμποδιστεί η αστυνομική και δικαστική έρευνα, να ισχυροποιηθεί ο ασφυκτικός έλεγχος στην κυβέρνηση, το κόμμα και τη δημόσια διοίκηση και να συσπειρωθεί η βάση των υποστηρικτών του. Για μία ακόμη φορά για όλα φταίνε οι ξένοι που ζηλεύουν το τουρκικό αναπτυξιακό «θαύμα», οι Ισραηλινοί, οι Αμερικανοί και ο διάσημος ιμάμης Γκιουλέν ως όργανό τους. Αποτέλεσμα, όλο και μεγαλύτερες αντιδράσεις με ένα νέο κύμα διαδηλώσεων στα μεγάλα αστικά κέντρα να οργανώνεται σταδιακά, με δημόσιες δηλώσεις και παρασκηνιακές κινήσεις στελεχών του κόμματός του και με την ανοιχτή σύγκρουση με εισαγγελείς και δικαστές για την πορεία των ερευνών. Σε διεθνές επίπεδο η Ουάσινγκτον ήδη εξέφρασε τη σφοδρή της δυσαρέσκεια για τα σενάρια που διακινούνται περί αμερικανικού σχεδίου αστάθειας κατά της τουρκικής κυβέρνησης και απειλών για αποπομπή του αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα, ενώ η ΕΕ έχει ήδη εκφράσει την ανησυχία της για την κυβερνητική παρέμβαση στο έργο της δικαιοσύνης. Και ενώ οι έρευνες ακουμπάνε ήδη τον ίδιο τον τούρκο πρωθυπουργό, με την κλήτευση του γιου του ως υπόπτου να εμποδίζεται την τελευταία στιγμή, μεγάλο είναι το πλήγμα για την τουρκική οικονομία.
Ραγδαίες εξελίξεις μέρα με τη μέρα
Η προσπάθεια του τούρκου πρωθυπουργού να σταματήσει την πορεία των ερευνών πριν αγγίξουν την οικογένειά του και τους άμεσους συνεργάτες του πήρε από το τέλος της προηγούμενης εβδομάδας τη μορφή ενός ιδιότυπου πογκρόμ στην τουρκική Αστυνομία με 150 αστυνομικούς διοικητές και 400 αξιωματικούς που εμπλέκονταν στην έρευνα και θεωρούνται υποστηρικτές του Γκιουλέν να έχουν χάσει τη θέση τους. Επιπλέον, την Πέμπτη απομακρύνθηκε από τη διερεύνηση της υπόθεσης κρουσμάτων διαφθοράς στο πρωθυπουργικό περιβάλλον ο εισαγγελέας Μουαμέρ Ακκάς, ο οποίος κατηγόρησε στη συνέχεια τον Ερντογάν ότι εμπόδισε την Αστυνομία να προχωρήσει στις προσαγωγές ενός δεύτερου «κύματος» στελεχών του ΑΚΡ και επιχειρηματιών με σχέσεις με το κόμμα. Στον τουρκικό Τύπο εμφανίστηκε και αντίγραφο κλήσης σε απολογία του γιου του τούρκου πρωθυπουργού, Μπιλάλ Ερντογάν, ως υπόπτου για σύσταση συμμορίας. Το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων υποστήριξε τον Ακκάς και καταδίκασε ως αντισυνταγματική την πρόσφατη έκδοση κυβερνητικού διατάγματος που αναγκάζει τους εισαγγελείς να ζητάνε άδεια για τις έρευνές τους από τον αρμόδιο υπουργό και τη Δικαστική Αστυνομία να ενημερώνει επίσης την πολιτική ηγεσία για κάθε της έρευνα.
Μια ημέρα πριν, την Τετάρτη, οι τρεις υπουργοί των οποίων οι γιοι κατηγορούνται για χρηματισμό εξαναγκάστηκαν να παραιτηθούν και να προβούν σε δηλώσεις που αθώωναν τον πρωθυπουργό και τους συνεργάτες του από κάθε ευθύνη για τα υπό διερεύνηση σκάνδαλα. Την προσπάθεια αποκατάστασης της εικόνας του Ερντογάν χάλασε ο επί χρόνια στενός του συνεργάτης, πρώην υπουργός Περιβάλλοντος Μπαϊρακτάρ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι όλες οι ενέργειες για τις οποίες κατηγορείται έγιναν με άμεση πρωθυπουργική παρέμβαση και ότι πρέπει να παραιτηθεί και ο ίδιος ο Ερντογάν. Την Πέμπτη το βράδυ ο Ερντογάν προέβη σε ευρύ ανασχηματισμό. Σημαντικό είναι ότι τον ανασχηματισμό είχε προαναγγείλει την προηγούμενη μέρα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γκιουλ.
Το γεγονός ότι και οι δέκα νέοι υπουργοί είναι μεσαία στελέχη και στενοί συνεργάτες του τούρκου πρωθυπουργού, με καλή γνώση του κρατικού μηχανισμού, καταδεικνύει την πρόθεσή του να ελέγξει απόλυτα τη διοίκηση προχωρώντας σε προγραφές όχι μόνο των Γκιουλενιστών αλλά και οποιουδήποτε θα του σταθεί εμπόδιο. Εν τω μεταξύ ως την Παρασκευή είχαν παραιτηθεί πέντε συνολικά βουλευτές του ΑΚΡ αφήνοντας αιχμές για τη διαχείριση της κρίσης.
Η τουρκική οικονομία σε άμεσο κίνδυνο
Η συνεχής κλιμάκωση της έντασης από την πλευρά του Ερντογάν, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και απέναντι στον διεθνή παράγοντα, προκαλεί ανησυχία. Μπορεί ο τούρκος πρωθυπουργός να επιδιώκει το οριστικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με όποιον εκτιμά ότι είναι απέναντί του, αλλά οι διεθνείς αγορές εκτιμούν ότι η Τουρκία μπαίνει σε περίοδο παρατεταμένης αστάθειας με αποτέλεσμα η τουρκική λίρα να διολισθαίνει σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου, οι επενδυτές του εξωτερικού να «ξεφορτώνονται» τα τουρκικά ομόλογα με ταχείς ρυθμούς, το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης να είναι σε ελεύθερη πτώση και μεγάλες τουρκικές εταιρείες να έχουν χάσει σημαντικό μέρος της αξίας τους μέσα σε μόλις μία εβδομάδα. Για μια οικονομία που έχει στηρίξει την ανάπτυξή της σε υψηλό και συνεχώς ανατροφοδοτούμενο εξωτερικό δανεισμό και όπου το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών είναι σημαντικό και με αυξητική τάση, αυτό είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο. Εδώ και αρκετό καιρό πολλοί μιλούν για τη «φούσκα» της τουρκικής οικονομίας εκτιμώντας ότι αν η διεθνής κρίση δημιουργήσει προβλήματα στον εξωτερικό δανεισμό της χώρας τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά. Και παρότι το σενάριο αυτό είχε αποφευχθεί, ο τούρκος πρωθυπουργός φαίνεται να κάνει ό,τι μπορεί για να το κάνει πραγματικότητα…
Τριγμοί στο εσωτερικό του ΑΚΡ και ο παράγοντας Γκιουλ
Μπορεί η χαρισματική ηγετική προσωπικότητα του Ερντογάν να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην άνοδο του ΑΚΡ στην εξουσία, όμως το κόμμα είχε από την αρχή χαρακτηριστικά συλλογικού οργανισμού. Υπάρχει μια ευρεία ομάδα ιδρυτικών ιστορικών στελεχών που ανησυχούν από την υπερσυγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του Ερντογάν. Ο τούρκος πρωθυπουργός σταδιακά παραμέρισε στελέχη με ευρεία κοινωνική αποδοχή και στηρίχθηκε σε μια νεότερη γενιά που δεν έχει πολιτική εμπειρία, οφείλει την ύπαρξή της στον ίδιο και λειτουργεί ως «yesmen». Ενώ ο Ερντογάν αναμενόταν να συνεχίσει να είναι παρών, μεταπηδώντας το καλοκαίρι στην προεδρία της Δημοκρατίας, τα περισσότερα στελέχη της γενιάς του θα «συνταξιοδοτηθούν» καθώς δεν έχουν δικαίωμα επανεκλογής είτε ως βουλευτές είτε ως δήμαρχοι μετά την ολοκλήρωση της τρίτης θητείας τους. Ο μόνος που μπορεί να έχει μελλοντικό ρόλο είναι ο Πρόεδρος Γκιουλ, ο οποίος δεν έχει δικαίωμα επανεκλογής στην προεδρία μετά από νόμο που πέρασε η κυβέρνηση Ερντογάν, αλλά μπορεί να είναι υποψήφιος βουλευτής ξανά και να διεκδικήσει την πρωθυπουργία.
Το μέλλον του Ερντογάν
Με τις ηπιότερες θέσεις που σταθερά υποστηρίζει ο Γκιουλ, θεωρείται μια αξιόπιστη εναλλακτική τόσο στην Τουρκία όσο και διεθνώς και συναγωνίζεται στα ίσα τον Ερντογάν σε δημοφιλία στις μετρήσεις της κοινής γνώμης. Όλα όμως θα εξαρτηθούν από το αν και πώς θα καταφέρει να επιβιώσει της τρέχουσας κρίσης ο Ερντογάν. Παρότι στο εξωτερικό υπάρχει η εκτίμηση ότι το σκάνδαλο που έχει ξεσπάσει και η σύγκρουση με τον Γκιουλέν θα είναι και το πολιτικό τέλος του τούρκου πρωθυπουργού, η πλειοψηφία των τούρκων αναλυτών που στέκονται κριτικά απέναντί του υποστηρίζουν ότι, τουλάχιστον στους επόμενους μήνες, θα επιβιώσει μεν, τραυματισμένος δε. Παρότι τόσο ο ίδιος ο Ερντογάν όσο και το ΑΚΡ κέρδισαν το 2002 την εξουσία υποσχόμενοι ότι θα βάλουν τέλος στη διαφθορά και παρότι τα σκάνδαλα που αποκαλύπτονται φέρνουν δεινό πλήγμα για τον ίδιο, για την τουρκική κοινωνία η διαφθορά των πολιτικών είναι μάλλον δεδομένο και αναμενόμενο φαινόμενο. Εκτιμάται λοιπόν ότι ο Ερντογάν μπορεί να χάσει ποσοστά από τους αναποφάσιστους ή τους μετριοπαθέστερους ψηφοφόρους, όμως ο σκληρός του πυρήνας όχι μόνο δεν θα τον αφήσει, αλλά αντίθετα, συσπειρώνεται εν μέσω της καταιγίδας που έχει ξεσπάσει. Υπάρχουν ήδη σχεδιασμοί για πρόωρες βουλευτικές εκλογές στις αρχές του καλοκαιριού, μετά τις δημοτικές του Μαρτίου, που θα «αναβαπτίσουν» τον τούρκο πρωθυπουργό και θα του δώσουν την ευκαιρία να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου, τις πρώτες στην ιστορία της χώρας που η εκλογή θα είναι άμεση από τον λαό. Είναι όμως αρκετά δύσκολο να πετύχει να δοθούν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας οι ενισχυμένες εξουσίες που επιδιώκει.
Πώς επηρεάζεται η Ελλάδα;
Εδώ και καιρό Αμερικανοί και Ευρωπαίοι θεωρούν τον Ερντογάν αναξιόπιστο, απρόβλεπτο και επικίνδυνο. Είχαν δε στα χέρια τους πληθώρα στοιχείων για τη φαραωνικού τύπου διαφθορά του ίδιου και του στενού του περιβάλλοντος. Να σημειωθεί ότι ο επιχειρηματίας που κατηγορείται ότι δωροδόκησε με 63 εκατομμύρια δολάρια γιους υπουργών και τον Εγκεμέν Μπαγίς έκανε λαθρεμπόριο χρυσού και «ξέπλυμα» ιρανικών κεφαλαίων προκειμένου να παρακάμπτει η Τεχεράνη τις διεθνείς κυρώσεις σε άμεση συνεργασία με την τουρκική κρατική τράπεζα Halk Bank.
Στο πλαίσιο αυτό η περιπετειώδης εξωτερική πολιτική του τούρκου πρωθυπουργού και η σύγκρουσή του με το Ισραήλ άφησε κρίσιμο χώρο στην ελληνική εξωτερική πολιτική για να κινηθεί. Είτε μέσα στον επόμενο χρόνο ο Ερντογάν αποχωρήσει από τη δημόσια ζωή είτε περιοριστεί σε μια μη παρεμβατική προεδρία της Δημοκρατίας, είτε παραμείνει βαλλόμενος, δύο είναι τα κρίσιμα ερωτήματα: Αν θα υπάρξει παρατεταμένη αστάθεια που κατά τη διαχρονική τούρκικη πρακτική θα «εξαχθεί» με τη δημιουργία κρίσης με την Ελλάδα, ή το κατά πόσο ο διάδοχός του θα αποκαταστήσει επιτυχημένα τις σχέσεις με τους Ισραηλινούς και τον δυτικό παράγοντα και θα επανέλθει σε περισσότερο σκληρές θέσεις στα ελληνοτουρκικά.