Το ατού του Κληρίδη, ότι δεν ήταν προβλέψιμος…
Αγωνιστής της ΕΟΚΑ, υπερασπιστής των κυπρίων αγωνιστών στα βρετανικά δικαστήρια, διαπραγματευτής επί σειρά ετών στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, πρόεδρος της Βουλής, προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά τις τραγικές ημέρες μετά το πραξικόπημα του 1974, βουλευτής και τέλος δύο φορές εκλεγμένος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1993 – 2003) σφράγισε με την πολιτική διαδρομή του τα ιστορικά γεγονότα.
Το παρόν σημείωμα δεν φιλοδοξεί βέβαια να εξιστορήσει την πολυκύμαντη διαδρομή του κύπριου πολιτικού. Εξάλλου, σύσσωμος ο Ελληνισμός του απέδωσε τις δέουσες τιμές που αναλογούν στη μεγάλη προσφορά του και η Ιστορία θα καταγράψει το έργο του. Είναι όμως χρήσιμο για τους παλαιότερους, αλλά κυρίως για τις νεότερες γενιές, να επαναφέρουμε στη μνήμη μας ορισμένες ιστορικές στιγμές της πρόσφατης Ιστορίας μας, όπου ο Γλαύκος Κληρίδης, σύμφωνα με γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, διαδραμάτισε με την εμπειρία, τη γνώση και την πολιτική του διορατικότητα, τον κύριο και αποφασιστικό ρόλο.
Μία από τις ιστορικές αυτές περιόδους είναι και η πολυετής, εξαντλητική και αγωνιώδης διαπραγμάτευση, που διεξήχθη κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του, για την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι το 1999 να αποσυνδέσει την προσχώρηση από την επίλυση του πολιτικού προβλήματος. Αναφέρουν συγκεκριμένα τα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής: «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τονίζει ότι η επίλυση του πολιτικού προβλήματος θα διευκολύνει την προσχώρηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν μέχρι την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για την προσχώρηση δεν έχει επιτευχθεί λύση, η απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την προσχώρηση θα ληφθεί χωρίς η ανωτέρω λύση να αποτελεί προϋπόθεση».
Και οι διαπραγματεύσεις μεν ολοκληρώθηκαν με απόλυτη επιτυχία, η επίλυση, όμως, του πολιτικού προβλήματος δεν είχε επιτευχθεί μέχρι τη σύγκληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Κοπεγχάγης, τον Δεκέμβριο του 2002, όπου οι ηγέτες της ΕΕ θα αποφάσιζαν για τη διεύρυνση, στην οποία περιλαμβανόταν και η Κύπρος. Το μουντό, συννεφιασμένο και κρύο εκείνο πρωινό της 13ης Δεκεμβρίου 2002 στην Κοπεγχάγη τίποτε δεν είχε ακόμα κριθεί. Ο ΟΗΕ και ο διεθνής παράγοντας, με επικεφαλής τους Άγγλους και Αμερικανούς, ασκούσαν αφόρητες πιέσεις στην κυπριακή ηγεσία να υπογράψει το Σχέδιο Ανάν ΙΙ, ή να δηλώσει ρητά ότι θα το υπογράψει, πριν ληφθεί η οριστική απόφαση του Συμβουλίου για την προσχώρηση της Κύπρου και προκειμένου να ρυμουλκήσουν την Τ/Κ ηγεσία και την Τουρκία να υπογράψει και εκείνη. Ο προεδρεύων του Συμβουλίου πρωθυπουργός της Δανίας Ρασμούσεν έδωσε στον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ προθεσμία μέχρι τις 4 το απόγευμα για την επίτευξη συμφωνίας επίλυσης του Κυπριακού.
Κατά τις αγωνιώδεις και δραματικές εκείνες ώρες, με τις αντιθέσεις στους κόλπους του Εθνικού Συμβουλίου της Κύπρου που συνεδρίαζε συνεχώς, με τις πιέσεις των ξένων, με τις ανεξέλεγκτες φήμες που κυκλοφορούσαν σε Λευκωσία και Αθήνα, ο Γλαύκος Κληρίδης αντιμετώπιζε την κατάσταση με ηρεμία και παροιμιώδη ψυχραιμία. Και τούτο διότι είχε πάρει, όπως ο ίδιος αποκαλύπτει στα απομνημονεύματά του, την ιστορική απόφαση να μην υπογράψει το Σχέδιο Ανάν ΙΙ, χωρίς να το διαπραγματευθεί περαιτέρω και να το βελτιώσει, με κίνδυνο να τιναχθεί στον αέρα την ύστατη στιγμή η προσχώρηση της Κύπρου, αλλά και η διεύρυνση στο σύνολό της, αφού η Ελλάδα είχε κατηγορηματικά δηλώσει ότι θα υπέβαλε βέτο. Αυτό θα συνέβαινε στην περίπτωση που η τουρκική πλευρά υπέγραφε το Σχέδιο Ανάν ως έχει. Η διορατικότητα και η αποφασιστικότητα του κύπριου Προέδρου κατά τις κρίσιμες εκείνες ώρες ανέτρεψαν τις καταστροφολογικές προβλέψεις και τις μεμψιμοιρίες. Γράφει ο τότε (και σημερινός) ΥΠΕΞ της Κύπρου Γιαννάκης Κασουλίδης: «Ο μόνος που παρέμενε ψύχραιμος και δεν πρόδιδε τι ακριβώς θα έκανε ήταν ο Πρόεδρος Κληρίδης… Είναι μεγάλο προσόν για έναν ηγέτη να μην είναι προβλέψιμος. Ακριβώς επειδή δεν ήταν προβλέψιμος, Ντενκτάς και Άγκυρα δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να παραμείνουν αρνητικοί. Αν ήταν σίγουροι ότι θα απέρριπτε το Σχέδιο μπορεί και να έλεγαν ναι…». Λίγο πριν από τις 4 το απόγευμα της 13ης Δεκεμβρίου ο εκπρόσωπος του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών Ντε Σότο ανακοίνωσε στην κυπριακή και ελληνική αντιπροσωπεία ότι η τουρκική πλευρά αρνείται να υπογράψει το σχέδιό του. Η Κύπρος είχε εξασφαλίσει την ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να ενταχθεί στην ΕΕ.
Ο Γλαύκος Κληρίδης απεχώρησε, ως γνωστόν, της πολιτικής δύο μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2003, με την εκλογή του Τάσσου Παπαδόπουλου στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Δεν αξιώθηκε να υπογράψει τη συνθήκη προσχώρησης της Κύπρου στην ΕΕ και έφυγε από τη ζωή χωρίς να πραγματοποιηθεί το όραμά του για μία Κύπρο ενωμένη και ευτυχισμένη. Στο τελευταίο όμως συγγραφικό του έργο («Ντοκουμέντα μιας εποχής 1993-2003») αναφέρει ως παρακαταθήκη και προειδοποίηση:
«Πρόθεσή μου δεν ήταν τόσο να καταγράψω τη δική μου προσφορά στις πιο πάνω προσπάθειες (επίλυσης του Κυπριακού) όσο να καταστήσω με σαφήνεια τις αντιληπτές περιοριστικές συνθήκες που καθιστούν ανέφικτη μια απόλυτα δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος, όπως η δική μας πλευρά, η πραγματικά αδικημένη, την εννοεί. Αυτές οι περιοριστικές συνθήκες καθιστούν ουτοπία τις προσδοκίες εκείνων που ελπίζουν ότι σε βάθος χρόνου, σε αόριστο χρόνο, θα μπορέσουμε να πετύχουμε λύση ασυγκρίτως καλύτερη από τις μέχρι σήμερα προσφερθείσες. Δυστυχώς τέτοιες προσδοκίες είναι αποτέλεσμα λανθασμένων εκτιμήσεων, που δεν θεμελιώνονται σε ρεαλιστική αξιολόγηση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων και των πολιτικών δεδομένων».