Ιστορικός συμβιβασμός με το Ιράν;

Η επιτυχής συνεργασία με τη Ρωσία για τον χημικό αφοπλισμό του συριακού καθεστώτος και η διστακτική, βήμα βήμα, αποκατάσταση μιας λειτουργικής σχέσης με την Τεχεράνη δημιουργούν νέα δυναμική και κάνουν την Ουάσινγκτον να φιλοδοξεί μια συνολική διευθέτηση των νέων, αλλά και παλιότερων, ανοικτών πληγών της περιοχής. Τρεις είναι οι φιλόδοξοι στόχοι: Η λύση του Παλαιστινιακού, η πολιτική λύση στον εμφύλιο της Συρίας και μια ενδιάμεση συμφωνία με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Σημαντικό είναι ότι τα κρίσιμα αυτά ζητήματα δεν αντιμετωπίζονται πλέον από την Ουάσινγκτον μεμονωμένα, αλλά ως συγκοινωνούντα δοχεία, όπου η αλλαγή ισορροπιών στο ένα μπορεί να επηρεάσει καταλυτικά τις εξελίξεις στο άλλο. Και ενώ από τη ρωσική και την ιρανική πλευρά υπάρχουν θετικές ενδείξεις, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία αντιδρούν έντονα στις αμερικανικές προθέσεις. Η Ουάσινγκτον όμως θέλει να προχωρήσει προκειμένου να προλάβει τη ραγδαία επιδείνωση και τη διάχυση της κρίσης, όπως και την περαιτέρω διείσδυση της Ρωσίας, κυρίαρχα, αλλά και της Κίνας στη Μέση Ανατολή.

Η ιστορική επαναπροσέγγιση με το Ιράν

Μετά από μια δεκαετία στασιμότητας και καχυποψίας, οι Δυτικοί και οι Ιρανοί είναι για πρώτη φορά έτοιμοι να διαπραγματευτούν σοβαρά: Η δραματική πτώση στο επίπεδο ζωής του μέσου ιρανού πολίτη που έχουν επιφέρει οι κυρώσεις, πιέζει τη νέα κυβέρνηση στην Τεχεράνη και οι δυτικές κυβερνήσεις αντιλαμβάνονται ότι σε μια περίοδο συνεχιζόμενης αστάθειας στη Μέση Ανατολή, η όποια συνεννόηση με την Τεχεράνη, αν είναι εφικτή, είναι απαραίτητη. Την εβδομάδα που μας πέρασε οι διαπραγματευτικές ομάδες των ΗΠΑ, της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας, της Κίνας και του Ιράν πέτυχαν άλματα δεκαετιών και την Παρασκευή όλα έδειχναν ότι η συμφωνία ήταν πλέον πολύ κοντά, καθώς οι υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Βρετανίας και της Γερμανίας έσπευδαν στη Γενεύη και ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών αναμενόταν να φτάσει το Σάββατο.

Βασική συνιστώσα της ενδιάμεσης συμφωνίας είναι η αποδοχή από την πλευρά της Δύσης του δικαιώματος του Ιράν να διατηρήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα, με τη δέσμευση όμως να περιορίσει σημαντικά την έκταση και τον σκοπό. Κύρια ζητήματα είναι το πάγωμα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος για έξι μήνες, με εξαίρεση την παραγωγή χαμηλού σε επίπεδο εμπλουτισμού ουρανίου (3,5 – 5%), που αποτελεί καύσιμο για τους πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στρατιωτικά, τη μετατροπή του εμπλουτισμένου κατά 20% ουρανίου σε καύσιμο για τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας και την αποδοχή περισσότερο εκτεταμένων και σε βάθος ελέγχων από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας. Σε αντάλλαγμα θα υπάρξει μερική προσωρινή άρση των διεθνών κυρώσεων.

Έντονες ήταν οι αντιδράσεις πολλών, κυρίως ρεπουμπλικανών βουλευτών του Κογκρέσου, που όχι μόνο δεν δέχονται τη χαλάρωση των διεθνών κυρώσεων, αλλά απειλούν ότι θα νομοθετήσουν και επιπλέον νέες κυρώσεις από την πλευρά των ΗΠΑ. Πρωταγωνιστούν βουλευτές που ανήκουν στο εβραϊκό λόμπι, καθώς το Τελ Αβίβ αντιμετωπίζει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα ως υπαρξιακή απειλή, και ζητούν, με πρώτο τον ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου, την πλήρη διακοπή του προγράμματος. Κανείς, όμως, στην Ουάσινγκτον δεν πιστεύει ότι η ιρανική κυβέρνηση έχει την παραμικρή δυνατότητα να περάσει ένα τέτοιο δραστικό μέτρο στην ιρανική κοινωνία και τους σκληροπυρηνικούς του καθεστώτος.

Ο Νετανιάχου έχει κάνει μέχρι στιγμής ό,τι περνάει από το χέρι του εναντίον της ενδιάμεσης συμφωνίας, ακόμη και εκστρατεία στο twitter με τίτλο «Το αληθινό πρόσωπο του Ιράν». Την Παρασκευή το πρωί, λίγο πριν συναντήσει εκ νέου τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Κέρι, δήλωσε ότι το Ισραήλ απορρίπτει απόλυτα τη συμφωνία, καθώς και ότι «το Ισραήλ δεν δεσμεύεται από τη συμφωνία και θα κάνει όλα όσα χρειάζονται για να υπερασπιστεί την ύπαρξή του και την ασφάλεια των πολιτών του». Όσοι διαφωνούν μαζί του υποστηρίζουν ότι η ομαλοποίηση των σχέσεων ανάμεσα στο Ιράν και στη Δύση είναι η μόνη αξιόπιστη εγγύηση για την ασφάλεια του Ισραήλ.

Η αμερικανική πρωτοβουλία για το Παλαιστινιακό

Όμως το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα δεν είναι το μόνο θέμα για το οποίο συγκρούστηκαν Κέρι και Νετανιάχου. Μια δυναμική αμερικανική παρέμβαση για τη λύση του Παλαιστινιακού, που αρχικά επιδιωκόταν κυρίως από τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, έχει μπει πλέον και στην ατζέντα του Λευκού Οίκου. Η συνεχής, όμως, παρακώλυση από τον ισραηλινό πρωθυπουργό κάθε ουσιαστικής εξέλιξης και η αλματώδης αύξηση της κατασκευής ισραηλινών οικισμών στα εδάφη που θα αποτελέσουν τον κορμό του νέου παλαιστινιακού κράτους δυναμιτίζουν την αμερικανική προσπάθεια.

Την Πέμπτη ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών έδωσε κοινή συνέντευξη σε ισραηλινά και παλαιστινιακά κανάλια και ανέβασε την πίεση για το Τελ Αβίβ με τρόπο που δεν συνηθίζουν αμερικανοί πολιτικοί. Προειδοποίησε ότι το Ισραήλ κινδυνεύει με διεθνή απομόνωση και νέα έκρηξη της βίας αν δεν υπάρξει πρόοδος στις ειρηνευτικές συνομιλίες και τόνισε ότι «η εναλλακτική της επανέναρξης των συνομιλιών είναι η πιθανότητα να υπάρξει χάος. Εννοώ, θέλει το Ισραήλ μια τρίτη ιντιφάντα;», τονίζοντας ότι, αν το Τελ Αβίβ δεν μπορεί να συμφωνήσει με την τωρινή παλαιστινιακή ηγεσία, μπορεί να καταλήξει να έχει απέναντί του μια ηγεσία ταγμένη στη βία.

Το τεταμένο κλίμα επιδεινώνουν περαιτέρω οι αποκαλύψεις για την πιθανή δολοφονία με πολώνιο του Γιασέρ Αραφάτ, με τη Χαμάς να κατηγορεί το Ισραήλ για τον θάνατο του ιστορικού παλαιστίνιου ηγέτη και να απαιτεί από την Παλαιστινιακή Αρχή να διακόψει τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Παρ’ όλα αυτά, οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι μπορούν να καταφέρουν να υπάρξει συμφωνία στις αρχές του 2014 και αναμένεται να παρουσιάσουν τον Ιανουάριο σχέδιο λύσης που θα βασίζεται στα σύνορα του 1967 και θα περιλαμβάνει ανταλλαγές εδαφών, καθώς και την επένδυση δισεκατομμυρίων δολαρίων στην παλαιστινιακή οικονομία.

Η αναβολή της Γενεύης ΙΙ και οι Σαουδάραβες

Στην επαναπροσέγγιση με το σιιτικό Ιράν αντιδρούν με ζέση και οι σουνίτες Σαουδάραβες, οι οποίοι διαμαρτυρόμενοι για την αμερικανική πολιτική στη Συρία δεν έκαναν δεκτή τη θέση που κέρδισαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ τον προηγούμενο μήνα. Εξάλλου, ένας από τους λόγους που δεν ευδοκίμησε η επανέναρξη των συνομιλιών για την εξεύρεση πολιτικής λύσης στον συριακό εμφύλιο την εβδομάδα που μας πέρασε είναι η κάθετη αντίδραση στη συμμετοχή του Ιράν, από το Ριάντ και τους σύρους αντάρτες, που επηρεάζει, παρότι και η αμερικανική πλευρά δεν είναι ακόμη πεισμένη για τη συμμετοχή της Τεχεράνης. Οι αντιπροσωπείες των ΗΠΑ και της Ρωσίας αναμένεται να συναντηθούν ξανά στις 25 Νοεμβρίου, υπό τη σκέπη του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ και του Αραβικού Συνδέσμου, Λαχντάρ Μπραχίμι, με την ελπίδα ότι θα γίνει δυνατή η έναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών πριν από το τέλος του χρόνου.

Η άρνηση της συριακής κυβέρνησης να αποχωρήσει ο Πρόεδρος Άσαντ από την εξουσία και η αδυναμία αξιόπιστης αντιπροσώπευσης που προκύπτει από τον κατακερματισμό της συριακής αντιπολίτευσης και τις συνεχείς διαμάχες ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες που την αποτελούν είναι οι άλλοι δύο λόγοι που οδήγησαν στο ναυάγιο. Καθώς, όμως, οι Σαουδάραβες επιμένουν να χρηματοδοτούν φονταμενταλιστικές σουνιτικές ένοπλες ομάδες και προσπαθούν να ελέγξουν με απόλυτο τρόπο τη συριακή ένοπλη αντίσταση, επιτείνουν τον κατακερματισμό και την απαξίωση των κεντρικών οργάνων της συριακής αντιπολίτευσης που η Δύση υποστηρίζει. Το νέο τους, ανεδαφικό για πολλούς, σχέδιο είναι η εκπαίδευση στο εξωτερικό, με τη βοήθεια του Πακιστάν, χιλιάδων σύρων ανταρτών, που θα αποτελέσουν την κεντρική αντάρτικη συριακή δύναμη ενάντια στον στρατό του Άσαντ.

Αντίθετα, σε αναπροσανατολισμό της εξωτερικής της πολιτικής φαίνεται να περνά η Τουρκία, επιστρέφοντας στην πολιτική των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, στοιχιζόμενη εντέλει στην προσπάθεια για πολιτική λύση στη Συρία. Η δρομολόγηση της αναθέρμανσης των σχέσεων με το Ιράν αλλά και το Ιράκ, η αλλαγή στάσης απέναντι σε σουνιτικές ένοπλες ομάδες με δεσμούς με την Αλ Κάιντα που δρουν στη Συρία και η υποστήριξη της διαδικασίας της Γενεύης είναι στοιχεία της νέας κατεύθυνσης. Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί αναμένουν και τη σταδιακή αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ.