Στραγγαλισμός της αγοράς από κράτος και τράπεζες

Το κράτος πήρε 8 δισ. ευρώ από το μηχανισμό στήριξης για να καλύψει τα ληξιπρόθεσμα χρέη του στον ιδιωτικό τομέα, αλλά οι πληρωμές γίνονται με… το σταγονόμετρο, προκαλώντας την οργή της Κομισιόν. Την ίδια στιγμή, η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών δεν αποδίδει τα αναμενόμενα για την αγορά, καθώς οι τράπεζες βυθίζονται σε νέα εσωστρέφεια, ενόψει των κρίσιμων τεστ αντοχής του φθινοπώρου, ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τις υποχρεώνει να επιστρέφουν με πολύ γρήγορους ρυθμούς τα δανεικά που έχει δώσει.

Το πρόβλημα της απελπιστικής καθυστέρησης στην πληρωμή καθυστερούμενων οφειλών του Δημοσίου σε ιδιώτες προκαλεί έντονη νευρικότητα στη «τρόικα», που περίμενε ότι τα 8 δισ. ευρώ, τα οποία διατέθηκαν από το διεθνές δάνειο ειδικά για αυτό το σκοπό, θα έφθαναν γρήγορα στην αγορά, η οποία δοκιμάζεται από ένα χρηματοδοτικό κενό, που έχει υπολογισθεί από συμβούλους του υπουργείου Ανάπτυξης ότι μπορεί να φθάνει και τα 20 δισ. ευρώ.

Ενδεικτικά της απελπιστικής βραδύτητας, με την οποία φθάνουν στον ιδιωτικό τομέα τα καθυστερούμενα από το Δημόσιο, είναι τα στοιχεία που ενσωματώνονται στην έκθεση της Κομισιόν: Στα τέλη Δεκεμβρίου 2012, το Δημόσιο χρώσταγε σε προμηθευτές, αλλά και σε φορολογούμενους για επιστροφές φόρων, συνολικά περίπου 8,9 δισ. ευρώ. Στα τέλη Μαΐου, το ποσό είχε κατεβεί στα 7,2 δισ. ευρώ, δηλαδή μόλις κατά 1,7 δισ. ευρώ. Ο στόχος, βάσει του μνημονίου, είναι το Δημόσιο να έχει εκμηδενίσει τις καθυστερούμενες οφειλές του στον ιδιωτικό τομέα ως το τέλος αυτού του χρόνου, αλλά με τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται είναι πολύ αμφίβολο αν θα επιτευχθεί.

Η Κομισιόν καυτηριάζει στην έκθεσή της και τις μεγάλες καθυστερήσεις στις επιστροφές εξαγωγικού ΦΠΑ, που γονατίζουν τις λίγες εξαγωγικές επιχειρήσεις της χώρας, ακριβώς στην περίοδο που ζητείται περισσότερο από κάθε άλλη φορά η συμβολή τους στην ανάκαμψη της οικονομίας. Όπως τονίζουν οι Βρυξέλλες, το απηρχαιωμένο σύστημα ελέγχων στις επιστροφές εξαγωγικού ΦΠΑ καταργήθηκε και από τον Μάρτιο καθιερώθηκε ένα πιο σύγχρονο σύστημα δειγματοληπτικών ελέγχων, με βάση κριτήρια επικινδυνότητας.

Έκκληση στους τραπεζίτες

Στο μεταξύ, εξίσου σοβαρά προβλήματα παρουσιάζονται και στο δεύτερο πυλώνα του κυβερνητικού σχεδίου αποκατάστασης της ρευστότητας στην αγορά. Ακόμη και ο πρωθυπουργός ενεπλάκη προσωπικά στο θέμα, καλώντας τη Δευτέρα στο Μαξίμου τους λεγόμενους συστημικούς τραπεζίτες, προκειμένου να τους ασκήσει πίεση για την απελευθέρωση ρευστότητας, κυρίως στις επιχειρήσεις. Όμως, σύμφωνα με πληροφορίες, οι απαντήσεις που έλαβε δεν είναι ικανοποιητικές, καθώς οι τραπεζίτες κατέστησαν σαφές ότι πιθανότατα ούτε μέσα στο δεύτερο εξάμηνο οι τράπεζες θα καταφέρουν να βελτιώσουν τις ροές των πιστώσεων στην οικονομία.

Το μεγάλο πρόβλημα των συστημικών τραπεζών, μετά την επιτυχή ανακεφαλαιοποίηση, με κεφάλαια από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και ιδιώτες μετόχους, είναι ότι οι συνθήκες που διαμορφώνονται δεν τους επιτρέπουν να εξέλθουν γρήγορα από την εσωστρέφεια:

1. Μέσα στις επόμενες εβδομάδες, οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να ολοκληρώσουν τα αναθεωρημένα επιχειρησιακά τους σχέδια, που θα αξιολογηθούν και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ήδη ολοκληρώνουν διεργασίες για τον προσδιορισμό των θυγατρικών εξωτερικού και των μη τραπεζικών θυγατρικών, που θα πρέπει να εκποιηθούν, για να βελτιωθεί η κατάσταση των ισολογισμών των τραπεζών, ενώ στην τελική ευθεία βρίσκονται και οι προετοιμασίες για τα προγράμματα εθελουσίας εξόδου προσωπικού. Η Alpha Bank ανακοίνωσε την Παρασκευή την πώληση της θυγατρικής της στην Ουκρανία και η Τρ. Πειραιώς το πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου έως και 2.000 υπαλλήλων. Η Εθνική διέψευσε τις φήμες ότι θα προχωρήσει άμεσα στην πώληση μεγάλου «πακέτου» μετοχών της τουρκικής Finansbank, σενάριο που επανέρχεται διαρκώς στο προσκήνιο από το 2011, αλλά μονίμως μένει στα χαρτιά, κυρίως επειδή διαπιστώνεται ότι δεν είναι δυνατόν να πουληθούν οι μετοχές σε τιμές υψηλότερες από την αξία που έχουν στα βιβλία της Εθνικής, η οποία ξεπερνά κατά 1,5 δισ. ευρώ τη λογιστική αξία.

2. Πριν στεγνώσει το μελάνι στα επιχειρησιακά σχέδια, οι τραπεζίτες πρέπει να ετοιμασθούν για τα νέα τεστ αντοχής του φθινοπώρου, όπου θα δοθεί έμφαση, σύμφωνα και με το Μνημόνιο, στον έλεγχο των «κόκκινων» δανείων, ώστε να διαπιστωθεί αν οι τράπεζες, ακόμη και μετά την ανακεφαλαιοποίηση, θα έχουν αρκετά ισχυρά κεφαλαιακά «μαξιλάρια», για να απορροφήσουν τις επισφάλειες, χωρίς να χρειασθούν νέες «ενέσεις» κεφαλαίων.

3. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εξελίσσεται σε… επικίνδυνο απορροφητήρα ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών, καθώς ασκεί αφόρητες πιέσεις για μείωση της εξάρτησής τους από τα χρηματοδοτικά της εργαλεία, δηλαδή για την επιστροφή μεγάλου μέρους των βραχυπρόθεσμων δανείων, που χορηγήθηκαν για να αντιμετωπισθούν οι μεγάλες εκροές καταθέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη Δεκεμβρίου 2012, το Ευρωσύστημα είχε χρηματοδοτικά ανοίγματα προς τις ελληνικές τράπεζες που έφθαναν συνολικά στα 120 δισ. ευρώ. Στο τέλος Ιουνίου, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, τα ανοίγματα είχαν περιορισθεί στα επίπεδα των 70 δισ. ευρώ, κυρίως με την πολύ μεγάλη μείωση των έκτακτων ενισχύσεων ρευστότητας (μηχανισμός ELA), που είχε και πολύ υψηλό κόστος για τις τράπεζες. Αυτή η μείωση του συνολικού ανοίγματος περίπου κατά 50 δισ. ευρώ, μέσα σε ένα μόνο εξάμηνο, θεωρείται πολύ μεγάλη για τις αντοχές των τραπεζών, καθώς υπερβαίνει κατά πολύ τις εισροές ρευστότητας που είχαν την ίδια περίοδο από τα ομόλογα της ανακεφαλαιοποίησης και από την επιστροφή καταθέσεων.