Πού βαδίζει η Τουρκία;
Απόλυτος άρχων του πολιτικού παιχνιδιού, ο κ. Ερντογάν κατήγαγε επανειλημμένες εκλογικές νίκες κατά των αντιπάλων του, με διαδοχικά αυξημένα μάλιστα ποσοστά. Υποστηριζόμενος από τις φτωχές και εργατικές τάξεις, έδωσε πνοή στην τουρκική οικονομία, αποδυνάμωσε τον κεμαλισμό, περιόρισε τον ρόλο των στρατιωτικών και έμοιαζε να είναι κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού.
Μέχρι που οι πρόσφατες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και η κινητοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήλθαν να αμφισβητήσουν την εικόνα του μέχρι πρόσφατα «άνετου» και «ισχυρού» τούρκου πολιτικού ηγέτη που δεν διέθετε ικανό αντίπαλο να τον ανταγωνιστεί.
Όλα άρχισαν από ένα τυχαίο γεγονός, όχι τόσο κεφαλαιώδους σημασίας, που δύσκολα όμως έκρυβε τη σωρευμένη λαϊκή δυσφορία. Οικολογικές ευαισθησίες που εξέφρασαν οι διαδηλωτές για την ανάπλαση του πάρκου Γκεζί της Κωνσταντινούπολης. Ξέχασε άραγε ο κ. Ερντογάν πώς ένα τυχαίο γεγονός άναψε το φυτίλι των αραβικών εξεγέρσεων τον Δεκέμβρη του 2010, όταν ένας πλανόδιος πωλητής αυτοπυρπολήθηκε στην Τυνησία;
Ασφαλώς όμως δεν εκτίμησε σωστά την κατάσταση. Μέχρι το 2011, ο τούρκος πρωθυπουργός ακολουθούσε πιο ήπια πολιτική, προωθώντας το γνωστό μοντέλο του «ήπιου Ισλάμ». Μετά όμως τις εκλογές του 2011, απέκτησε αλαζονεία, παρά τις περί αντιθέτου τότε δηλώσεις του, ότι «θα προσπαθήσουμε να είμαστε πιο ταπεινοί». Βασιζόμενος στην ευρεία λαϊκή αποδοχή, δεν εδίστασε να προχωρήσει σε φυλακίσεις δημοσιογράφων, ανθρώπων του πνεύματος κ.ά. Έφτασε μάλιστα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων διαδηλώσεων, να καταγγείλει ακόμη και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους διαδηλωτές, προβάλλοντας χαρακτηριστικά το επιχείρημα ότι το twitter αντιπροσωπεύει μια απειλή… προκειμένου να διοχετεύονται τα -κατ’ αυτόν- ψέματα.
Ο κ. Ερντογάν ασφαλώς εξακολουθεί να τρέφει φιλοδοξίες. Επιθυμεί την αλλαγή του Συντάγματος, προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια ισχυρής μορφής Προεδρία. Η επιδίωξή του μάλιστα αυτή εγγράφεται στα άμεσα σχέδιά του, αφού φαίνεται ότι θα υποβάλει υποψηφιότητα για τον προεδρικό θώκο στις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Προς στιγμήν, με την έναρξη των διαδηλώσεων, πολλοί έσπευσαν να συμπεράνουν ότι η εποχή Ερντογάν πλησίαζε στο τέλος της. Ο ίδιος καλλιεργούσε την εικόνα του ηγέτη με αυτοπεποίθηση, που ήταν σε θέση να ελέγχει την κατάσταση, μη πτοούμενος από οποιεσδήποτε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας.
Είναι αλήθεια πάντως ότι ο κ. Ερντογάν εξακολουθεί ακόμη να εμπνέει μια μεγάλη μερίδα της εκλογικής πελατείας του, ειδικά εκείνη που προέρχεται από τα λαϊκά στρώματα και την εργατική τάξη. Εκείνες που δεν κινητοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων διαδηλώσεων. Στις διαδηλώσεις όμως αυτές υπήρξε συμμετοχή οπαδών διαφορετικών πολιτικών προελεύσεων, κεμαλικών, αλεβιτών κ.ά. και φυσικά μεγάλη συμμετοχή νέων, που προέρχονταν από μεσοαστικές τάξεις.
Και εδώ είναι ο κίνδυνος για τον κ. Ερντογάν.
Ο τούρκος πρωθυπουργός νόμισε ότι περιορίζοντας τους κεμαλιστές, θα ήταν απόλυτα κυρίαρχος της πολιτικής κατάστασης στη χώρα του. Θα του ελευθέρωνε τα χέρια για να προωθήσει την ισλαμική του ατζέντα, δημιουργώντας ένα νέο υποκατάστατο του κεμαλισμού. Έτσι, άρχισε να παίρνει μέτρα ασφυκτικά, περιορίζοντας ελευθερίες που η μεσαία τάξη στην Τουρκία θεωρούσε δεδομένες. Απαγορεύσεις σχετιζόμενες με χρήση αλκοόλ, περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, περιορισμοί σε εκδηλώσεις απόλυτα ελεύθερες σε άλλες χώρες –αλλά που ο ίδιος θεωρούσε ότι προσβάλλουν τα ήθη και τις συνήθειες του λαού– αποτέλεσαν την αφορμή για την εκδήλωση μιας αυθόρμητης δυσαρέσκειας, την οποία ο ίδιος ο Ερντογάν προσπάθησε να καταπνίξει. Χρησιμοποιώντας μάλιστα υπέρμετρη βία καταστολής. Ισχυρά δακρυγόνα, νερό με μεγάλη πίεση κ.ά.
Και αφού τα γεγονότα κορυφώνονταν, αναχώρησε για τριήμερη περιοδεία στη Βόρειο Αφρική, για να υποβαθμίσει τη σοβαρότητα των διαδηλώσεων και να δείξει ότι δεν τον πτοούν γεγονότα αμφισβήτησής του, από οπουδήποτε και αν προέρχονται.
Οι πρώτες υποχωρήσεις όμως ήδη έγιναν. Μετά την αναχώρησή του, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας χρησιμοποίησε συμφιλιωτικό τόνο λέγοντας: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσικό από ποικίλους τρόπους έκφρασης…».
Αλλά και ο αντικαθιστάς τον κ. Ερντογάν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης έκανε το ίδιο: «Ήταν λάθος η υπερβολική βία που χρησιμοποιήθηκε αρχικά εναντίον αυτών που κινήθηκαν με κριτήριο την ευαισθησία τους για το περιβάλλον. Ζητώ συγγνώμη από τους ανθρώπους αυτούς, αλλά δεν νομίζω ότι χρωστάμε συγγνώμη σε αυτούς που προκαλούν ζημιές», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Αρίντς.
Θετική κατʼ αρχάς κίνηση, αν και δεν έγινε εγκαίρως. Είναι αρκετή όμως;
Ο τούρκος πρωθυπουργός είναι αλήθεια ότι δεν εξάντλησε ακόμη τα περιθώρια ανοχής που του παρέχει η άνετη πλειοψηφία που συγκέντρωσε στις εκλογές. Οι τάξεις εκείνες του λαού που δεν κατέβηκαν στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και που αντιπροσωπεύουν τις λαϊκές και φτωχές τάξεις, του παρέχουν ακόμη, όπως φαίνεται, την εμπιστοσύνη τους.
Ο κ. Ερντογάν επέστρεψε από την τριήμερη περιοδεία του στο Μαγκρέμπ, τη νύκτα της περασμένης Πέμπτης. Στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης τον υποδέχθηκαν σαν ήρωα οι οπαδοί του. Τα πράγματα όμως δεν θα είναι πια τα ίδια για τον τούρκο πρωθυπουργό. Μπορεί τη στιγμή αυτή να μην υπάρχει αξιόπιστη εναλλακτική λύση, ουδείς όμως μπορεί να αποκλείσει ότι αυτή θα βρεθεί. Ειδικά αν ο τούρκος πρωθυπουργός εξακολουθήσει την ίδια πολιτική. Στην περίπτωση αυτή, οι αντίπαλοί του θα συσπειρωθούν, ανάλογα με τη δυναμική που θα λάβει η λαϊκή δυσαρέσκεια. Και τότε, μέσα από τη δυσαρέσκεια αυτή, μπορεί να αναδειχθεί ο ηγέτης εκείνος που θα αποτελέσει το αντίπαλο γιʼ αυτόν δέος.
Ο κ. Ερντογάν δεν πρέπει ποτέ να υποτιμά την Ιστορία. Εκείνη ιδίως που γράφεται ακόμη και από τα πιο μικρά και «ασήμαντα» γεγονότα.