Συμφέρει να είσαι Έλληνας

Μια διαφορετική συνέντευξη με έναν άνθρωπο που μιλάει για το σοκ της τέχνης στην ψυχολογία ενός παιδιού, για την αυτοκριτική, για τη συλλογικότητα, για το ότι δεν μπορούμε να σωθούμε ως μονάδα αλλά και για τη δημιουργία ενός προγράμματος στο Μέγαρο Μουσικής που στηρίζεται στη φιλοσοφία: «Δεν πάω στο Μέγαρο; Κάτι θα έχει και για μένα!»

// Πόσα χρόνια είστε στο τιμόνι του Μεγάρου Μουσικής ως καλλιτεχνικός διευθυντής;
Ο μόνος όρος που έβαλα ήταν να μείνω στο Μέγαρο για τρία χρόνια. Χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, μια πιο δυναμική επιλογή ενός νέου ανθρώπου που να γνωρίζει από διεθνείς σχέσεις. Γιατί το Μέγαρο πρέπει να φέρνει καλλιτέχνες από το εξωτερικό. Μόλις ξεπεραστεί η κρίση στη χώρα και η κρίση στο Μέγαρο Μουσικής, πρέπει να βρεθεί αυτός ο άνθρωπος.

// Το λέτε αυτό εσείς, που έχετε ηγηθεί φορέα στο Παρίσι ισοδύναμου του Μεγάρου Μουσικής, που διευθύνατε τη Λυρική Σκηνή, που δημιουργήσατε την Ορχήστρα των Χρωμάτων του Μάνου Χατζιδάκι, που αναλάβατε το Τρίτο Πρόγραμμα και αναπτύξατε πολιτιστικά με τον Μπένο την Καλαμάτα;
Υπό την έννοια που ρωτάτε, ξέρω καλά τη χώρα, τα προβλήματά της και τον τρόπο που λειτουργεί. Τις αγκυλώσεις που έχει, τις ευχέρειες που έχει αλλά και την αυθεντικότητα του τόπου. Ταυτοχρόνως, υπάρχει και μια υποτίμηση στο ντόπιο δυναμικό, που εάν κάποτε ήταν δικαιολογημένη τώρα δεν είναι. Οι Έλληνες πετάνε σε όλους τους τομείς. Το μορφωτικό επίπεδο των νέων παιδιών είναι πολύ υψηλό. Η τελευταία συναυλία της Καμεράτα στο Μέγαρο μας έδειξε πόσους νέους σολίστ έχουμε, με τι κατάρτιση. Τα παιδιά που παίζουν πιάνο έχουν απίστευτες γνώσεις. Εγώ μικρός πήγαινα στο ωδείο και άκουγες τη φαλτσαδούρα, την κακοπροετοιμασία. Στη σύνθεση, στην ερμηνεία, η μουσική γενικότερα στην Ελλάδα έχει να επιδείξει έναν μέσο όρο πολύ υψηλό.

// Το Μέγαρο Μουσικής γεμίζει;
Σχεδόν πάντα. Σε μια αίθουσα 2.000 θέσεων να έχεις 1.700 άτομα είναι πολύ παρήγορο. Μιλάμε για αμιγώς κλασική μουσική, χωρίς συμβιβασμούς και λαϊκισμούς. Μιλάμε για Μπετόβεν. Το Μέγαρο Μουσικής έχει ένα έλλειμμα στη σύγχρονη μουσική, αλλά ψάχνεται και αυτό και το κοινό ταυτοχρόνως.

// Η κρίση σάς έκανε να προσαρμόσετε τα εισιτήρια στο Μέγαρο;
Το συζητάτε; Θέλοντας και μη. Ποιος θα μπορούσε να ζήσει όπως πριν; Έπειτα, και οι μεγάλοι πολιτιστικοί φορείς έχουν πάρει το μήνυμα ότι δεν μπορούν να πάρουν χρήματα από κει που δεν υπάρχουν. Έτσι, υπάρχουν διευκολύνσεις στο ταμείο για ανέργους, για φοιτητές, για συνταξιούχους, για πολύτεκνους. Το Μέγαρο θα κρατήσει τις πόρτες του ανοιχτές στην κρίση. Ξέρετε τι σημαίνει να είσαι άνεργος; Το Μέγαρο σε αυτήν τη λαίλαπα που περνάει η χώρα θα είναι ένα φιλόξενο πνευματικό καταφύγιο. Θα ήθελα ο καθένας, στον βαθμό της περιέργειάς του, της φιλομάθειάς του, των ενδιαφερόντων του, τη στιγμή που νιώθει ένα βάρος, μια διάθεση αρνητική, μια τάση καταθλιπτική απ’ όσα του συμβαίνουν, να πει: «Μωρέ, δεν πάω από το Μέγαρο; Κάτι θα έχει και για μένα. Δεν μπορεί»… Αυτό, λοιπόν, θέλω να κάνω στη θητεία μου. Να σχολάει κάποιος από τη δουλειά και χωρίς να ξέρει τι έχει το Μέγαρο, με ένα συμβολικό εισιτήριο, να ακούει κάτι λιγότερο ή περισσότερο διανοητικό ή διασκεδαστικό.

// Δηλαδή, ο στόχος ποιος είναι;
Η χαρά! Γιατί η ζωή είναι χαρά και το έχουμε ξεχάσει. Μια πνευματική απόλαυση, έστω και μια ευκαιρία για να ξεχαστεί κάποιος ή να σκεφτεί κάτι άλλο από τους αριθμούς. Μας λείπει το χαλαρωτικό κλίμα.

// Τι προγραμματίζετε, λοιπόν;
Στο Μέγαρο υπήρχαν τα πάντα και θα υπάρχουν. Δεν κάνουμε ελιτίστικη πολιτική. Το θέμα είναι το μείγμα, η συνταγή. Θέλω φέτος πιο πολύ απ’ όλες τις χρονιές μια ευρύτητα στο πρόγραμμα. Δεν χρειάζεται να είναι η μέγιστη διανοητική τέχνη. Γιατί όλοι έχουμε το δικαίωμα να πάρουμε απόλαυση από το Μέγαρο. Ποικιλία, λοιπόν, στα προγράμματα. Γιατί να μην μπει και η λάτιν μουσική και η έθνικ και η τζαζ και το λαϊκό τραγούδι στο Μέγαρο Μουσικής; Αρκεί αυτή η μουσική να έχει μια υψηλή αισθητική. Γιατί δεν θα χαραμίσεις μια αίθουσα με ακουστική για κλασική μουσική για μια ροκ συναυλία… Αυτό μπορεί να γίνει και στο Αίθριο του Μεγάρου. Και φυσικά θα δοθεί προτεραιότητα στο ελληνικό τραγούδι για να μπορέσει να περάσει το κοινό δυο ώρες όμορφες.

// Και η κλασική μουσική τι θα γίνει;
Στην κλασική μουσική θα μπορούμε να δοκιμάσουμε τη μουσική δωματίου. Ωραίες και οι μεγάλες ορχήστρες και υπέροχοι οι μεγάλοι μαέστροι, αλλά ας δοκιμάσουμε και τη μουσική δωματίου να καταλάβουμε την ομορφιά της… Τα δικά μας παιδιά εδώ παίζουν πολύ όμορφα μουσική δωματίου. Ελάτε και θα δείτε. Και να μην έχετε καλλιέργεια πάνω στη μουσική δωματίου, θα συγκινηθείτε. Μια μικρή εισήγηση να σας γίνει για ένα τέταρτο, ποιος είναι ο πλούτος της μουσικής αυτής, ποιοι οι συνθέτες της, αν πάρετε αυτές τις πληροφορίες για αυτό το είδος, μια μικρή βοήθεια δηλαδή, θα την απολαύσετε. Το Μέγαρο Μουσικής πρέπει να τους πιάσει από το χέρι και να τους οδηγήσει.

// Η ελληνικότητα τι ρόλο παίζει για το Μέγαρο;
Είναι η ταυτότητά μας, αλλά ζούμε σ’ ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον. Υπάρχει μια ευρωπαϊκή κουλτούρα. Πρόκειται για τη διακίνηση των ιδεών μέσω της παγκοσμιοποίησης. Δεν είναι Ελληνάκια αυτά που τραγουδούν με αγγλικούς στίχους; Είναι. Ας το παραδεχτούμε.

// Το δημοτικό τραγούδι δεν έχει χώρο στο Μέγαρο;
Υπάρχουν πολύ όμορφες ρίζες σ’ αυτόν τον τόπο, που ξεκινούν από το βυζαντινό και το παραδοσιακό τραγούδι. Σ’ αυτόν τον τόπο άνθησε μια μουσική δυναμική, με βαθιά ιστορία. Δεν έχουμε λυρική μουσική, αλλά έχουμε πλούσιο δημοτικό τραγούδι, και διαφορετικό σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Υπό αυτήν την έννοια, θα ήταν κρίμα να μην έχει κανείς συχνή επαφή με τη ρίζα, που είναι τόσο πολύμορφη και δυνατή. Δεν πρέπει σώνει και καλά να είσαι Έλληνας, επειδή μιλήσατε για ελληνικότητα. Εγώ θα πω ότι σε συμφέρει να είσαι Έλληνας. Αυτός ο τόπος σού παράγει πολλές δυνατότητες. Γιατί παράγει αυθεντικότητα. Και όταν η αυθεντικότητα αυτή πηγάζει από το παρελθόν της κάθε χώρας, το τοπικό γίνεται οικουμενικό και παγκόσμιο. Για παράδειγμα, συνθέτες που είχαν μια καλή βάση με την ελληνική παιδεία έκαναν καριέρα στο εξωτερικό. Στα 17 μου η μεγαλύτερη συγκίνηση της ζωής μου ήταν όταν άκουσα τον «Επιτάφιο» του Θεοδωράκη. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Το Μέγαρο πρέπει να γίνει κέντρο του ελληνικού τραγουδιού. Και για τους επιγόνους αυτής της ζωντανής παράδοσης ως διαιώνιση του είδους αλλά και γι’ αυτούς που τόσα χρόνια μάς συγκινούν και δονούν τις μάζες.

// Τα σχολεία τι σχέση έχουν με το Μέγαρο;
Υπάρχουν πολλά προγράμματα για να έρχονται τα παιδιά ομαδικά. Στις θεατρικές παραστάσεις γεμίζει το θέατρο. Αλλά και τις Κυριακές τα πρωινά στο Μέγαρο, ειδικά τα Χριστούγεννα, υπάρχει τεράστια προσέλευση παιδιών. Εγώ έχω την άποψη ότι, για να συγκινηθείς από την τέχνη, πρέπει να έρθεις από πολύ μικρός σε επαφή μαζί της. Η επαφή με ένα έργο τέχνης σε μικρή ηλικία σού προκαλεί ένα σοκ. Εκείνη την ώρα κάτι σου αλλάζει τον κόσμο. Και ακόμη τα παιδιά συγκινούνται με τη συμμετοχικότητα. Να σε βάλει κάποιος να συμμετάσχεις στη δημιουργία ενός έργου τέχνης ως μουσικός, ηθοποιός, τραγουδιστής, ζωγράφος. Αυτές οι δύο μορφές ποτέ δεν αποτυγχάνουν. Ένα παιδί, όταν πάει και δει μια όπερα, και τίποτα να μην καταλάβει, μόνο τα σκηνικά, τα φώτα, τα κοστούμια να δει, θα πάθει κατιτίς. Μπορεί να μην το αγαπήσει κατά βάθος, αλλά του δημιουργείς την περιέργεια του να μπορεί αρχικά να το αγγίξει. Και μετά το παιδί θα αναζητήσει τέτοιες δομές, που θα το πάνε μέχρι την ενορχήστρωση.

// Το Μέγαρο αυτήν τη στιγμή οικονομικά σε τι κατάσταση βρίσκεται;
Δεν βρίσκεται. Να γελοιοποιούμε τη σοβαρότητα της κατάστασης για να αντέξουμε. Υπάρχει ένα μεγάλο χρέος που δημιουργήθηκε από το διπλανό κτίριο. Αυτό το κτίριο έχει έναν αριθμό αιθουσών που προσφέρουν τα πάντα, αλλά κάτι πρέπει να γίνει με το χρέος του. Το Μέγαρο δεν παίρνει κάποια επιχορήγηση, υπάρχουν επιπλοκές. Το Μέγαρο λειτουργεί 22 χρόνια και έχει δώσει πολλά στον πολιτισμό.

// Η απουσία του Χρήστου Λαμπράκη είναι δυσαναπλήρωτη;
Ο Λαμπράκης ήταν ένας οραματικός άνθρωπος. Είχε πείσμα, υπομονή και θέληση. Η θέληση είναι η μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη για ό,τι κάνουμε σ αυτήν τη ζωή. Αν δεν υπήρχε ο Λαμπράκης, δεν θα υπήρχε το Μέγαρο. Δεν λέμε για το κτίριο αλλά για την τύχη της ελληνικής μουσικής. Το Μέγαρο δημιούργησε άλλες απαιτήσεις. Η παιδεία στη μουσική πλέον είχε προοπτική. Ο Λαμπράκης δεν αγαπούσε μόνο τη μουσική και την όπερα, αλλά επηρέαζε όλο τον πολιτισμό και τους πολιτικούς. Τη μονοθεσία στην Κρατική Ορχήστρα την πάλεψε πολύ και την πέρασε σε νομοσχέδιο.

// Μεγάλες ορχήστρες μπορείτε να καλέσετε στην κρίση;
Δεν γίνεται εκ των πραγμάτων. Για να φέρω μια μεγάλη ορχήστρα, πρέπει να μου γεμίζει την αίθουσα δέκα φορές. Αν δεν υπάρχουν χορηγοί, πώς; Έναν σολίστα μπορεί να φέρουμε, αλλά μεγάλες όπερες δεν μπορούμε. Εμείς έχουμε ένα μπάτζετ για τον προγραμματισμό μας, για να καλύψουμε τα έξοδά μας. Κλείνουμε μια τρύπα, αλλά πρέπει να βρούμε τη μαεστρία να αποκτήσουμε νέες πηγές εισοδήματος. Θέλουμε να κάνουμε παραστάσεις με φαντασία, με επίπεδο, να φέρουμε βεντέτες του τραγουδιού και να απαντήσουμε με κατηγορηματικό τρόπο ότι «να, το Μέγαρο είναι για όλους».

// Η κρίση θα περάσει;
Η κρίση είναι καθαρά πολιτιστική. Είναι ζήτημα παιδείας. Και θα περάσει όταν αλλάξει η νοοτροπία τού να ζούμε για να σώσουμε τον εαυτό μας και τους δικούς μας. Αυτή είναι εγωπαθής αντίληψη, εγώ ας είμαι καλά κι ας πεθάνουν οι υπόλοιποι. Ο τρόπος που μιλάνε στη Βουλή δεν είναι παραβατικός; Δεν είναι τρομοκρατικός; Η τηλεόραση τι είναι όταν φωνάζει ο ένας πολιτικός πάνω στον άλλο και υβρίζονται; Είναι οικονομική αυτή η κρίση ή ξεκάθαρα είναι κρίση αξιών; Πού είναι η Δημοκρατία μας στη Βουλή; Υπάρχει ένα έλλειμμα παιδείας και συλλογικής κοινωνικής αντίληψης. Δεν είμαστε μόνοι μας σ’ αυτήν την κοινωνία. Αλλιώς θα υπάρξει χάος και να τα φαινόμενα…

// Οι ξένοι αγαπάνε την Ελλάδα;
Όταν ζούσα στη Γαλλία, υπήρχε ένας ιδεαλισμός για την Ελλάδα. Σεβασμός για το παρελθόν της. Υπήρχε μια ανοχή. Αλλά δεν ξέρω πλέον αν το κλίμα είναι το ίδιο θετικό. Τα πράγματα έχουν νοθευτεί, γιατί αποτελούμε μέρος μιας Ευρώπης όπου κατ’ ουσίαν προκαλούμε τα βέλη αυτών που νομίζουν ότι μας ταΐζουν. Στην πραγματικότητα τι γίνεται; Οι ισχυροί της Ευρώπης μάς επιβάλλουν μοντέλα ζωής. Μας θεωρούν καθυστερημένους, και εκεί αρχίζει η ανισότητα. Δεν ξέρω ποια είναι η άποψη του μέσου Ολλανδού, Αυστριακού, Γερμανού για την Ελλάδα. Στον Νότο μάς αγαπάνε. Υπάρχει αμοιβαία συμπάθεια και συμμαχία. Δεν νοιάζονται τόσο για τους αριθμούς. Η ελπίδα θα έρθει όταν ο κάθε Έλληνας καταλάβει εσωτερικά τι είμαστε ως έθνος και ζητήσει άλλη αντιμετώπιση. Η τόσο βάναυση παρένθεση που ζούμε θα ήταν χρήσιμη αν κάναμε την αυτοκριτική μας. Από ατομική έως συλλογική κριτική. Θα είχαμε μια ευκαιρία για μια διαφορετική Ελλάδα. Και ο πολιτισμός είναι η πιο δυναμική μορφή αυτογνωσίας.

// Είστε αισιόδοξος;
Δεν θέλω να βλέπω σκοτάδι αλλά φως. Και το φως θα έρθει όταν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και τους άλλους.