ΜΟΝΟ Η ΠΕΙΝΑ κατεβάζει τον λαό στους δρόμους

Το όλο σκηνικό θα μπορούσε να θυμίζει ένα ηλιόλουστο μεσημέρι σ’ ένα όμορφο σπιτικό στην Κρήτη. Κι όμως, είναι στο κέντρο της Αθήνας, με έναν Νίκο Κούνδουρο να μιλάει με πάθος για τη νέα του ταινία «Ένα πλοίο για την Παλαιστίνη» και μετά, με κλειστά τα μάτια, να με συμβουλεύει ότι, για να αντέξεις στη ζωή, πρέπει να έχεις πείσμα. Για να συμπληρώσει όταν δει τη νεαρή γραμματέα του ότι τα πράγματα στην Ελλάδα θα αλλάξουν όταν οι Έλληνες πεινάσουν. Τότε θα κατέβουν στον δρόμο οι Έλληνες, λέει στην επιστήθια φίλη του, μουσικό, την Ελένη, η οποία τον προσφωνεί καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξής μας δάσκαλο… Μεσημέρι, και ο Νίκος Κούνδουρος με περιμένει στην αυλή του νεοκλασικού του στο Μετς, με μια μαγκούρα στο χέρι, ανάμεσα σε πήλινες γλάστρες, ξύλινες εικόνες της Παναγίας, γάτες, επισκέπτες και τη σύζυγό του, που τον ρωτά πώς έφτιαξε τις γεμιστές ντομάτες. Το όλο σκηνικό θα μπορούσε να θυμίζει ένα ηλιόλουστο μεσημέρι σ’ ένα όμορφο σπιτικό στην Κρήτη. Κι όμως, είναι στο κέντρο της Αθήνας, με έναν Νίκο Κούνδουρο να μιλάει με πάθος για τη νέα του ταινία «Ένα πλοίο για την Παλαιστίνη» και μετά, με κλειστά τα μάτια, να με συμβουλεύει ότι, για να αντέξεις στη ζωή, πρέπει να έχεις πείσμα. Για να συμπληρώσει όταν δει τη νεαρή γραμματέα του ότι τα πράγματα στην Ελλάδα θα αλλάξουν όταν οι Έλληνες πεινάσουν. Τότε θα κατέβουν στον δρόμο οι Έλληνες, λέει στην επιστήθια φίλη του, μουσικό, την Ελένη, η οποία τον προσφωνεί καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξής μας δάσκαλο…

// Πώς αποφασίσατε να κάνετε μια ταινία για τους Παλαιστίνιους;
Ήθελα να κάνω μια κατάθεση προσωπική. Ο κόσμος ξέρει τι τραβάνε οι Παλαιστίνιοι, αλλά δεν μιλάει. Εγώ ήθελα αυτή η απάθεια, αυτή η νεκρότητα, αυτή η αδιαφορία του κόσμου για τη φοβερή περιπέτεια των Παλαιστινίων, να αλλάξει. Δεν με άφηνε αυτό το δράμα να κοιμηθώ. Και δεν κάνει εγώ ο συγκεκριμένος Κούνδουρος, που από τα 17 μου χρόνια αγωνίζομαι για αυτό το άλλο, την ελευθερία, να κάθομαι αδιάφορος και να παρατηρώ απ’ έξω τα γεγονότα. Πρέπει να μπω μέσα. Διπλωμάτης δεν είμαι, κοντά στην εξουσία δεν είμαι. Αλλά γιατί δεν είμαι πρόσωπο εξουσίας; Είμαι. Ο κύριος Σαμαράς μπορεί να κάνει μια ταινία; Εγώ μπορώ. Με την ιδέα τού μπορώ επικυρώνω την αρχική μου υποψία ότι μπορώ. Και ξεκινάει μια περιπέτεια που διαρκεί δύο χρόνια και καταγράφει τόσο το πολιτικό μέρος όσο και το ανθρώπινο. Στην ταινία όμως μπλέκω και τις ιστορίες των απλών κοριτσιών που μας έρχονται από τον Βορρά και γίνονται πόρνες. Αυτά είναι αθώα κορίτσια, που δεν γεννήθηκαν πόρνες, αλλά τα έβαλαν οι έμποροι λευκής σαρκός και δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω. Πρόσωπα απελπισμένα που άκουσαν ότι στην Ελλάδα υπάρχει Δημοκρατία. Και βρήκαν ένα κομμάτι βρώμικο ψωμί.

// Δεν έχουμε Δημοκρατία σήμερα;
Ψέματα, δεν υπάρχει καμία Δημοκρατία. Και όποιος το θέλει, το πιάνει. Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα, με το ναι και το όχι να συγκρούονται συνεχώς, με το θετικό και το αρνητικό, βλέπουν κάποιοι την ταινία μου και τη θεωρούν ανυπόφορη και κάποιοι άλλοι ενθουσιάζονται. Η αλήθεια ποια είναι; Εγώ την έκανα την ταινία, δεν έγινε ελέω Θεού. Αλλά το μυαλό μου είναι άρρωστο, παιδεύει και παιδεύεται συνεχώς. Έτσι είναι οι καλλιτέχνες. Παιδεύονται. Αλλιώς, ποιος μιλάει έτσι σήμερα; Ο δικηγόρος μπορεί, ο γιατρός μπορεί, ο πολιτικός μπορεί; Μιλάω έτσι γιατί είμαι καλλιτέχνης. Πέταξέ με από πάνω σου αν δεν με θέλεις, δεν με νοιάζει. Η ταινία μου είναι δυσάρεστη. Δεν σου δίνει, σου ζητάει. Ο κόσμος είναι κουρασμένος και δεν αντέχει άλλο να προβληματίζεται.

// Στην Παλαιστίνη την έχουν δει την ταινία σας;
Α, πολύ ωραία ιδέα, θα το κάνω.

// Πόσο φταίει ένας λαός για τη μοίρα του;
Οι Παλαιστίνιοι δεν ευθύνονται για τη μοίρα τους. Οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν να χάσουν τίποτα πια, τους τα έχουν πάρει όλα, γι’ αυτό και γίνονται καμικάζι. Ακραία μορφή αντίστασης. Δεν ξέρω… Δεν ξέρω… Έτσι θυσιάζεσαι για την πατρίδα;

// Μιλήσατε για τις μετανάστριες από τον Βορρά. Για τη δική μας νεολαία που μεταναστεύει τι έχετε να πείτε;
Αυτό που λες είναι τελείως καινούργιο. Απόφοιτοι πανεπιστημίου να μεταναστεύουν και να πηγαίνουν στον Καναδά στα ξαδέρφια τους; Και πάλι καλά. Ο Καναδάς είναι μια χώρα ανεκτική. Η Γερμανία έχει μπλοκάρει τα σύνορά της και δεν αφήνει να μπει ούτε τούρκικη γάτα μέσα. Εμείς μόνο γίναμε ξέφραγο αμπέλι. Η Γαλλία έχει γεμίσει αλλόθρησκους μετανάστες και είναι πολύ δύσκολο μαροκινοί μουσουλμάνοι να συνταιριαστούν με τους Γάλλους.

// Πόσο φταίνε οι μεγάλες δυνάμεις για το δράμα των Παλαιστινίων;
Η Παλαιστίνη δημιουργήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως δημιουργήθηκε και το Ισραήλ. Με μια ειρηνική εισβολή, και εδώ αναστενάζω. Η Παλαιστίνη δεν έχει νερό, δεν έχει ποτάμι, δεν έχει γη να καλλιεργήσεις. Εγκλωβισμένοι μέσα στα τείχη. Οι Ισραηλινοί κόβουν και τις εισόδους του νερού. Έφυγε ο Αραφάτ ο μακαρίτης, που ήταν ένα σημείο αναφοράς σε σχέση με τους Παλαιστινίους και για τον έξω κόσμο, και έγινε ένα χάος. Πώς να πολεμήσουν τους Ισραηλινούς; Με τι όπλα; Με τι φάρμακα να επουλώσουν πληγές; Οι Παλαιστίνιοι είναι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι».

// Υπάρχει ο πόλεμος που υφίστανται οι Παλαιστίνιοι με πραγματικά πυρά και υπάρχει και ο οικονομικός πόλεμος, με τους πολίτες του ευρωπαϊκού Νότου να αυτοκτονούν από τα χρέη;
Μια γαλλική εφημερίδα έγραψε κάτι πολύ ωραίο και το άρπαξα και το έκανα δικό μου: «Ο Χίτλερ πολεμούσε με τα τανκς και η κυρία Μέρκελ με τα χρηματιστήρια». Φοβερή κουβέντα.

// Διάβασα στο βιβλίο σας για την αντίσταση που κάνατε ως φοιτητής στους Γερμανούς αλλά και για τα τέσσερα χρόνια εξορίας στη Μακρόνησο. Περάσατε πιο δύσκολες εποχές από εμάς. Εμείς γιατί δειλιάζουμε;
Γιατί η γενιά σου είχε μάθει να τα έχει όλα. Και να μην προσπαθεί για να αποκτήσει. Τα θεωρούσε όλα δεδομένα, αυτονόητα. Η γενιά μου για να αποκτήσει ένα τετράδιο έπρεπε να δουλέψει. Αγωνίστηκες εσύ για τη στοιχειώδη Δημοκρατία σου, τη Βουλή σου, την ελευθερία σου; Εγώ το ένα κομμάτι ψωμί που έτρωγα το δούλευα, μου ήταν αδιανόητο να ζητήσω χαρτζιλίκι από τη μάνα μου. Δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Το συμπέρασμα είναι παλιό, και το είχαν πει πιο έμπειροι, πιο σοβαροί από εμένα. Μόνο η πείνα κατεβάζει τον λαό στους δρόμους. Μόνο η πείνα! Ούτε τα δόγματα ούτε οι θεωρίες. Αυτή η πείνα δεν έχει φτάσει στην κορύφωση; Απολύθηκαν τόσοι από μια εταιρεία, έκλεισε το τάδε εργοστάσιο. Πώς μετριέται η ανεργία; Επί τρία ή επί τέσσερα, όσα είναι τα στόματα σε μια οικογένεια. Ξέρετε τι θα πει απόλυση; Ξαφνικά, εκεί που εργάζεσαι, σου λένε φύγε και δεν έχεις πλέον τίποτα.

// Τι θα μας σώσει;
Ένα εκατομμύριο αστοί θα φύγουνε από την Αθήνα. Η αποκέντρωση θα μας σώσει. Να γυρίσουμε στα χωριά μας να καλλιεργήσουμε τη γη μας με το σκαλιστήρι μας.

// Καλύτερο μέλλον για τη χώρα μας δεν υπάρχει;
Δεν μπορώ, μάτια μου, να σου απαντήσω. Μόνο οι μάγοι ξέρουν. Στην Ελλάδα υπάρχει μια πλανώμενη σχιζοφρένεια. Αν τα σκεφτείς, τρελαίνεσαι. Από την Επανάσταση του 1821. Το ότι ο Κολοκοτρώνης φυλακίστηκε σε μια τρύπα, που αν τη δεις μια φορά δεν την ξεχνάς, πώς σου φαίνεται; Ο Γέρος του Μοριά; Ο ήρωας; Ο μύθος; Ποιοι τον χώσανε μέσα; Οι Μαυροκορδάτοι; Μετά του ζητάνε συγγνώμη και τον κάνουν επί Όθωνος υποστρατιωτικό; Μα, τι παλαβομάρα… Αν διαβάσεις Ιστορία και αξιοποιήσεις αυτά που ξέρεις και δεν ξέρεις, βγάζεις συμπέρασμα για το έθνος μας. Γιατί δεν έχει κατέβει ο κόσμος στους δρόμους; Δεν έχει χτυπήσει η πείνα την πόρτα των σπιτιών;

// Μα, ρίξανε τόσα χημικά την άλλη φορά στο Σύνταγμα… Ποιος να κατέβει πλέον;
Αν πάω στην Παλαιστίνη, θα φέρω αντιασφυξιογόνες μάσκες. Να το σημειώσω γιατί είμαι και αφηρημένος. Αλλά θα σας πω μια ιστορία. Ήμουν στο Ηράκλειο τις προάλλες, στην κεντρική πλατεία. Ήταν Κυριακή πρωί, ωραία μέρα. Πήγα για έναν καφέ με έναν συνάδελφό σου. Τέτοια χαρά ζωής, στα σκαλοπάτια, στις καφετέριες, ανάταση. Αλλά αυτό συμβαίνει στην Κρήτη. Μην τα μπερδεύετε. Η Κρήτη έχει μια άλλη ιδιομορφία. Εγώ είμαι Κρητικός και ξέρω ότι είμαστε άλλη ράτσα. Το 1912 μια ομάδα σφακιανών δικηγόρων πήγε να πολεμήσει για τη Μακεδονία κάτω από τη διοίκηση του Παύλου Μελά. Γιατί να φάνε τα μούτρα τους με τους Βούλγαρους; Γιατί δεν φοβούνται τίποτα, είναι ελεύθεροι. Ο Κρητικός κρατάει τον λόγο του.

// Υπάρχει ένας Κοκογιάννης σήμερα, ένας Κούνδουρος, ένας Χατζιδάκις;
Άκουσε, εγώ ήμουν 17 χρονών και ήμουν ένοπλος σπουδαστής. Λόγω των καιρών, με συλλαμβάνουν, με κυκλώνουν άρματα. Λοιπόν, για να μην παραδώσω το όπλο μου, το κρύβω στο μπούτι ενός αγάλματος. Βρισκόμαστε αιχμάλωτοι με προορισμό τη Βόρειο Αφρική. Εγώ έλεγα από μέσα μου, στη Βόρειο Αφρική δεν πάω, θα αποδράσω. Με πήραν χαμπάρι την ώρα της απόδρασης, με γάζωσαν με σφαίρες. Πέντε στο πόδι, από πάνω μέχρι κάτω. Σούρθηκα μέσα στο χιόνι, αλλά επέζησα. Πώς επέζησα; Από το πείσμα μου! Εγώ, έλεγα, δεν πάω αιχμάλωτος. Περιπέτεια ζωής. Ο μόνος που επέζησε. Αλλά όρισε τη ζωή μου αυτό το πείσμα.

// Στη Μακρόνησο σας έσωσε αυτό το πείσμα;
Σε μια παρέλαση 25η Μαρτίου, τραγουδούσε το τάγμα μου: «Έξω, Βούλγαροι, ουστ». Περνά από μπροστά μου ο ταγματάρχης και μου λέει: «Γιατί δεν τραγουδάς, πουλάκι μου;». Του λέω «δεν θέλω». Μου είπε κάτι χυδαίο, του δίνω μια γροθιά και από κει και πέρα ήρθε η μεγάλη αλλαγή της ζωής μου. Με σούρανε στη φυλακή, με δείρανε. Μου δώσανε ένα χαρτί να υπογράψω ότι αποποιούμαι διά βδελυγμίας το ΚΚΕ και τις παραφυάδες. Τους λέω «δεν υπογράφω». Το DNA μου. Αυτό το DNA μ’ έκανε να κάτσω τέσσερα χρόνια στην εξορία. Είμαι Σφακιανός. Γαλαζομάτης, ξανθομάλλης. Ρωμιόπουλο. Πάντα ήμουν βουνό.

// Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Η ελευθερία. Έχω άρρωστη σχέση με την ελευθερία. Και η ευτυχία πάλι η ελευθερία είναι. Και η αγάπη έρχεται όταν κατακτήσεις την ελευθερία.

// Ποιος είναι ο λόγος που ασχοληθήκατε με τον κινηματογράφο;
Περίεργο θέμα. Εγώ είχα σπουδάσει ζωγραφική, αρχιτεκτονική, αλλά στη Μακρόνησο τα είδα αλλιώς. Με έβαλαν να χτίσω ένα θέατρο και εκεί ενθουσιάστηκα με τη δύναμη του λόγου. Ο λόγος ήταν η αιτία… Τα επτά χρόνια της χούντας ζούσα περιπλανώμενος. Στη Ρωσία έκανα την καλύτερή μου ταινία, τον «Μπάιρον». Στη Γαλλία έμαθα γαλλικά. Το πάθος όμως ήταν οι Έλληνες, γι’ αυτό και δεν έμαθα ποτέ καλά μια γλώσσα. Τι να γίνω; Άγγλος να γίνω; Να διαβάσεις το βιβλίο «Λίμπερτι». Βγήκε καλύτερο βιβλίο στην Αμερική. Το βιβλίο το εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από την ταινία μου «Ο Δράκος».

// Η επόμενη ταινία ποια θα είναι;
Θα υπάρξει επόμενη;

// Η αυτοβιογραφία σας;
Μπα… Δεν μου βγαίνει με τίποτα. Θα σου διαβάσω κάτι… Η μνήμη, χαλαρή, κάνει τα πάντα να σβήνουν, σαν μια γιορτή απρόσιτη στους άλλους, με νόημα μόνο για μένα. Σβήνω μια εικόνα για να πιάσω μια άλλη και για να την αφήσω και αυτή στη μέση σαν τα ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης, που οι τραγουδιστάδες δεν λένε ποτέ τον τελευταίο στίχο, γιατί κάθε τέλος σέρνει μαζί του θλίψη. Στις αγάπες, στους έρωτες, στα πείσματα, στις προδοσίες, στους φίλους, στους φόβους και, τέλος, στον θάνατο. Στον θάνατο των άλλων και στον θάνατο τον δικό μου…