Δεν είναι δημοσιογράφος αυτός που νοικιάζει το λαρύγγι του και την πένα του!

Ο Χρήστος Πασαλάρης έκλεισε το 2006 εξήντα πέντε χρόνια στη μάχιμη δημοσιογραφία. Τα 30 από αυτά υπήρξε διευθυντής των μεγαλύτερων αθηναϊκών εφημερίδων όπως «Νέα», «Βραδυνή», «Απογευματινή», «Μεσημβρινή», «Ελεύθερος Τύπος». Σήμερα είναι αρθρογράφος στη «Real News». Έγραψε οκτώ βιβλία, εκ των οποίων το «Μια ζωή τίτλοι» βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Στη ζωή του έχει ένα ακόμη βραβείο, αυτό της εθνικής αντίστασης. Συνελήφθη από τους Γερμανούς κατακτητές και οδηγήθηκε στο απόσπασμα όπου γλίτωσε εκ θαύματος. Μια ζωή σαν μυθιστόρημα!

Ο δημοσιογράφος, που εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα στην ειδησεογραφία, μας λέει στη συνέντευξη φοβερές αλήθειες. Όπως ότι αν αφαιρεθούν σήμερα οι προσφορές από τις εφημερίδες θα πέσουν κατά το ήμισυ, ότι το μέλλον της δημοσιογραφίας είναι η ερευνητική δημοσιογραφία, ότι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να φοβάται το θάνατο και να μη νοικιάζει την πένα και το λαρύγγι του…

Αλλά δεν μένει μόνο στα περί του Τύπου… Με θάρρος τονίζει ότι ο Έλληνας αρέσκεται στην εξουσία, ότι περιμένει μια γυναίκα πρωθυπουργό, ότι στη δημοσιογραφία δεν έχει γίνει κάθαρση, ότι ο λαός σήμερα έχει ξεπεράσει την ηγεσία του και ούτε ο Σαμαράς ούτε ο Τσίπρας θα μας σώσουν, ότι οι μεγαλύτεροι ήρωες του Έλληνα είναι ο Ζορμπάς και ο Γύφτος του Παλαμά και ότι η σημερινή Βουλή είναι πάμπλουτη… Πριν τελειώσει η συνάντησή μας μου λέει με νόημα ότι ο Θεός και ο διάβολος είναι μέσα μας και να κοιτάξω να τους απολαύσω και τους δυο… Κύριε Πασαλάρη, απλά σας ευχαριστώ…

// Τελικά, οι εφημερίδες γράφονται για την ύλη τους ή για τις προσφορές;
Θα έλεγα ότι αν αφαιρέσουμε τις προσφορές από τις εφημερίδες θα πέσει κατά το ήμισυ ακόμη. Την εφημερίδα την παίρνουν φανατισμένα οι μεγάλοι, που την έχουν σαν το τσιγάρο και λογαριάζουν μόνο τα καλά της έντυπης δημοσιογραφίας. Αλλά το τυπωμένο χαρτί γράφει το τέλος του. Θα σου πω ένα θλιβερό νούμερο για τις εφημερίδες. Χθες έκανα έναν απολογισμό από το 2006. Τα τελευταία έξι χρόνια δηλαδή. Οι ημερήσιες εφημερίδες πουλάνε όλες μαζί 105.000 φύλλα. Όσα είχε παλαιότερα μια μεσαία εφημερίδα. Οι δε κυριακάτικες, που θεωρούνται πιο δυνατές, συνολικά πουλάνε 550.000 φύλλα, ενώ το 2006 είχαν 1.109.000 φύλλα. Που σημαίνει ότι έχουν χάσει τη μισή κυκλοφορία τους. Έχουν χάσει 600.000 φύλλα!

// Αυτό πού οφείλεται; Στην εισβολή του ίντερνετ;
Πρέπει να παραδεχτούμε εμείς οι δημοσιογράφοι των εφημερίδων ότι υπάρχει μια κολοσσιαία μεταβολή από την έντυπη δημοσιογραφία στην ηλεκτρονική. Και οι ξένοι το αποδέχτηκαν. Σε λίγα χρόνια μπορεί να πούμε και αντίο στις εφημερίδες. Ο μεγαλύτερος εχθρός της εφημερίδας είναι το νεκροταφείο. Οι αναγνώστες που πεθαίνουν και δεν ανανεώνονται. Οι νέοι δεν θέλουν το διάβασμα. Πρόκειται για φαινόμενο. Θέλουν την εικόνα ή τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Πάντως, τα βιβλία και τις εφημερίδες δεν τις θέλουν. Το θέμα είναι μήπως με την έντυπη δημοσιογραφία πεθαίνει και η σωστή, ποιοτική, μαχητική, ερευνητική δημοσιογραφία.

// Πώς εξηγείτε το φαινόμενο ότι νέες εφημερίδες βγαίνουν στην αγορά; «Παραπολιτικά», «Η Εφημερίδα των Συντακτών», «Το χωνί», «6 μέρες» και, αν όλα πάνε καλά, «Η Ελευθεροτυπία»…
Από τις εφημερίδες που έβαλαν λουκέτο λοιπόν, «Απογευματινή», ημερήσιο «Βήμα», «VETO» -για μένα θα κλείσουν και άλλες- στο οξύμωρο που επισημαίνετε. Ναι, υπάρχουν κάποιοι νέοι εκδότες που δεν έχουν πιάσει καλά το θέμα της κρίσης στον Τύπο και επιχειρούν να βγάλουν νέες εφημερίδες για να καλύψουν κάποια κενά. Για μένα υπάρχουν δύο εξηγήσεις. Υπάρχει η περίπτωση μέσα από τις εφημερίδες να γίνεται ξέπλυμα βρόμικου χρήματος και, από την άλλη μεριά, υπάρχει και η εξουσιολαγνεία. Το μεγάλο ελάττωμα του Ρωμιού είναι η λατρεία της εξουσίας. Αν φωνάξεις στο Σύνταγμα «πρόεδρε», θα γυρίσουν οι μισοί να σε κοιτάξουν. Γιατί οι μισοί κάπου είναι πρόεδροι. Στην ελληνική γλώσσα μόνο υπάρχει το δεύτερο συνθετικό των λέξεων που είναι η αρχή. Δεν υπάρχει σε καμία άλλη γλώσσα. Λες τμηματάρχης, προσωπάρχης, ομαδάρχης, θιασάρχης, σχολάρχης, στρατάρχης. Πείτε μου σε ποια άλλη χώρα υπάρχουν τόσες θεατρικές σκηνές; Πάνω από 200. Γιατί υπάρχουν τόσες εφημερίδες, τόσοι σταθμοί; Είμαστε της υπερβολής. Μα, υπάρχουν 160 τηλεοπτικά κανάλια στην Ελλάδα και χίλιοι ραδιοφωνικοί σταθμοί. Και 30 εφημερίδες. Θέλετε να πάμε στα σωματεία και στους συλλόγους; Αναρίθμητα. Κινήματα, κόμματα. Ο Ρωμιός θέλει να άρχεται.

// Ποιους δημοσιογράφους ξεχωρίζετε σήμερα; Ποιοι είναι οι δημοσιογράφοι πρώτης κατηγορίας;
Οι δημοσιογράφοι πρώτης κατηγορίας είναι αυτοί που δεν τους ξέρει ο κόσμος. Ανορθόδοξο; Κι όμως αυτή είναι η αλήθεια. Αυτούς που δεν ξέρει ο κόσμος είναι οι έντιμοι δημοσιογράφοι που υπηρετούν το λειτούργημα σεμνά και ταπεινά. Οι τηλε-αστέρες δημοσιογράφοι είναι σκλάβοι του ονόματός τους και της φήμης τους. Για μένα δεν είναι ελεύθεροι, είναι δέσμιοι. Με πόσα δεσμά δεμένοι; Αμέτρητα. Και μη μου πείτε ποιοι; Θα έλεγα σχεδόν οι πάντες. Υπάρχουν και μερικοί που είναι πολύ ξεφωνημένοι γιατί τα παίρνουν κιόλας. Δημοσιογράφοι που θα έπρεπε να είχαν φύγει από τη δημοσιογραφία εδώ και πολύ καιρό. Αλλά, δυστυχώς, είμαστε το μόνο επάγγελμα που ακόμη δεν έχει γίνει κάθαρση.

// Άρα έχουν δίκιο οι πολίτες που λένε ότι τα ΜΜΕ έχουν σχέση με την εξουσία, με τα δημόσια έργα, με τους εξοπλισμούς…
Κοίταξε, Μαρία, τα τελευταία χρόνια κάποιοι δεν έχουν καταλάβει ποιοι είναι δημοσιογράφοι και ποιοι δεν είναι. Εάν πάρεις τον κατάλογο της Ένωσης Συντακτών θα δεις ότι οι μισοί εργάζονται σε γραφεία Τύπου ή σε γραφεία Δημοσίων Σχέσεων. Για μένα αυτοί δεν είναι δημοσιογράφοι. Η Ένωση θα έπρεπε να τους είχε διώξει. Δεν είναι δημοσιογράφος αυτός που νοικιάζει το λαρύγγι του, την πένα του, το σώμα του για να υπηρετήσει πολιτικό, επιχειρηματία. Δεν είναι δημοσιογράφος, να φύγει από το επάγγελμα, τέρμα. Όποιος δημοσιογράφος πουλιέται για το χρήμα δεν τον εκτιμάς και δεν τον υπολογίζεις. Οι δημοσιογράφοι χωρίς εισαγωγικά είναι ελάχιστοι.

// Η δημοσιογραφία του τότε, αυτήν που υπηρετήσατε από καίριες θέσεις εσείς, συγκρίνεται με αυτήν του σήμερα;
Για να βαθμολογήσουμε τον καλό δημοσιογράφο πρέπει να ξεκινήσουμε ως εξής: Ο καλός δημοσιογράφος είναι ερευνητής. Δεύτερον είναι εισαγγελέας, καταγγέλλει. Τρίτον είναι ερμηνευτής των γεγονότων. Τέταρτον αξιολογεί τα γεγονότα και προτάσσει ως σημαντικό αυτό που θα έχει σημασία για τη ζωή του πολίτη. Σήμερα ανοίγεις το ίντερνετ στο σάιτ και βλέπεις κατεβατά από πληροφορίες. Μαζί με την ανατροπή μιας κυβέρνησης, βλέπεις και τη νέα σχέση της Μενεγάκη. Αμέσως μετά την πολιτική είδηση. Ποια είναι η ιεράρχηση των ειδήσεων; Από τις 2.000 ειδήσεις πού είναι αυτός ο δημοσιογράφος που θα πει «αναγνώστη, αυτά τα τρία έχουν σημασία για τη ζωή σου»; Αυτή είναι τέχνη του δημοσιογράφου, το ταλέντο, η ικανότητα. Η διάκριση των πληροφοριών. «Αυτά τα τρία, αναγνώστη, πρόσεξε, τα άλλα πέταξέ τα στη χωματερή».

// Υπάρχει στρατευμένη δημοσιογραφία;
Οι δημοσιογράφοι που υπηρετούν κόμματα δεν είναι δημοσιογράφοι. Εδώ και δέκα χρόνια ισχύει το πόθεν έσχες των δημοσιογράφων. Ποιον μεγάλο δημοσιογράφο κάλεσαν; Τους μικρούς μόνο. Να καλέσουν τους απατεώνες, τους φοροφυγάδες δημοσιογράφους. Η τέταρτη εξουσία είναι εξίσου βρόμικη με την πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη. Πάνε μαζί όλες αυτές. Είναι ξαδέρφες. Για μένα χρειάζεται μια επανάσταση. Και αναγκαία είναι η επανάσταση και αναμένεται να γίνει. Ποιος θα την κάνει να μου πεις…

// Στα δελτία ειδήσεων γιατί δεν παρουσιάζονται πλέον τα εθνικά μας θέματα; Κυπριακό, Σκοπιανό, Ελληνοτουρκικά;
Γιατί φταίμε εμείς. Χειραγωγήσαμε τον κόσμο όπως ήθελε το κυβερνόν σύστημα. Συνεργαζόμαστε μαζί με το σύστημα. Δεν υπήρξαμε επαναστάτες δημοσιογράφοι. Και όσον αφορά την πατρίδα, αυτό με πονάει. Η πρώτη επαναστατική εφημερίδα βγήκε από τον Ρήγα Φεραίο, τον Θεόκλητο Φαρμακίδη, τον Άνθιμο Γαζή… Σήμερα έχουν πέσει όλοι στο τι μου δίνεις… Σήμερα οι δημοσιογράφοι ενδιαφέρονται για το πόσο θα πουλήσουν την πένα τους και το λαρύγγι τους.

// Ποια πρέπει να είναι τα χαρίσματα ενός δημοσιογράφου;
Ο δημοσιογράφος πρέπει να απεμπλακεί από τον φόβο του θανάτου και του χρήματος. Ένα νέο παιδί που θα ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία, που είναι ένα πολύ ωραίο επάγγελμα, πρέπει να ξέρει ότι στη δημοσιογραφία δεν μπαίνεις για να πλουτίσεις. Άντε ως ανταμοιβή σου να γίνεις διάσημος και γνωστός. Αλλά ένας ερευνητής δημοσιογράφος πρέπει να ξέρει ότι μπορεί να πεθάνει, να δεινοπαθήσει, να σκοτωθεί, να δικαστεί, να μπει φυλακή. Ο δημοσιογράφος είναι αγωνιστικό επάγγελμα.

// Κύριε Πασαλάρη, βλέπω γεμάτο τον τοίχο του γραφείου σας με βραβεία από την Ακαδημία Αθηνών, από το Ίδρυμα Μπότση, από το Ίδρυμα Ιπεκτσί, χρυσό μετάλλιο από τον Δήμο Αθηνών για τον αγώνα σας στην Εθνική Αντίσταση και πόσα άλλα. Ποιο είναι όμως το βραβείο που θα θέλατε εσείς από τη ζωή;
Το να μου λέει η κάθε Μαρία «Χρήστο, μπράβο, καλά τα είπες σήμερα». Αυτό. Μαζεύω το e-mail του κόσμου και αυτό με λιώνει. Αυτά είναι τα βραβεία. Ο δημοσιογράφος είναι δύσκολο επάγγελμα γιατί διαφθείρεται. Αλλά για να συνεχίσουμε τη συνέντευξη θα μου μιλάς στον ενικό. Στον Θεό όταν προσεύχεσαι τι λες «Θεέ μου, σας παρακαλώ, δώστε μου υγεία και δουλειά;». Στη μαμά σου πώς μιλάς; «Μητέρα, τι κάνετε;». Στα παιδικά μου χρόνια έτρωγα ξύλο από τη μάνα μου και τον πατέρα μου. Μίλα στον ενικό μού έλεγε η μάνα μου. Γιατί ο πατέρας μου ήθελε να μιλάμε στον πληθυντικό. Ο πατέρας μου έλεγε «άσε την εκκλησία, Χρήστο» -ήταν σοσιαλιστής-, η μάνα μου μου έλεγε «πήγαινε στην εκκλησία». Τελικά, κέρδισε η μάνα μου και με έκανε παπαδάκι και ξέρω απέξω όλες τις ακολουθίες. Αλλά είναι μεγάλο πράγμα η πίστη.

// Παραπολιτικά βγαίνουν σήμερα;
Ναι, αλλά και αυτά ελεγχόμενα. Πέφτει και εκεί λογοκρισία.

Ήθελα μια κόρη…

// Από όλη αυτήν τη διαδρομή που έχετε κάνει, ως διευθυντής στις περισσότερες εφημερίδες, τι είναι εκείνο για το οποίο χαίρεστε; Έχετε γράψει και πολλά βιβλία για την ιστορία του Τύπου…
Ότι έχω έρθει σε ρήξη με 26 εκδότες! Δεν νομίζω να έχει κάνει άλλος δημοσιογράφος τόσες αλλαγές. Και κυρίως σε θέματα γραμμής. Η μακαρίτισσα η γυναίκα μου, η ζωγράφος Λούη Σηλυβρίδου, δεν μου έδωσε μια κόρη. Το είχα καημό. Αλλά εγώ δημιουργούσα θυγατέρες. Έγραφα χρονογραφήματα και υπέγραφα ως Μελίνα. Έλεγα από μέσα μου «αυτή είναι η θυγατέρα σου και γράφει σε εφημερίδα». Και μέσα από τις στήλες των θυγατέρων μου έβγαζα ό,τι νεανικό, ό,τι αντιεξουσιαστικό, ό,τι αναρχικό, ό,τι ανατρεπτικό. Με τον Τζόρτζη Αθανασιάδη είχα έρθει σε ρήξη στη «Βραδυνή» πριν από το δημοψήφισμα. Αλλά αυτός ήταν πιστός βασιλικός. Λοιπόν εγώ τι έκανα; Έβαλα τον Κολοκοτρώνη να αγναντεύει τα ανάκτορα από το Πανεπιστήμιο στην Πλάκα και να λέει «Άντε, να δω ποιο θα είναι αυτό που θα φάει το άλλο;». Μετά από αυτό έγινε χαμός. Στην «Απογευματινή» ο Μομφεράτος μου είπε «αυτήν την τσούχτρα που έχεις, θέλω να τη βλέπω». Τη στήλη μου δηλαδή. Έφυγα και από εκεί και του είπα το μάτι σου το αλλήθωρο. Για μένα το μέλλον της δημοσιογραφίας είναι η ερευνητική, η αποκαλυπτική και η καταγγελτική δημοσιογραφία.

// Τα μεγάλα πνεύματα είναι γέννημα ωραίων εποχών;
Ναι. Γι’ αυτό πιστεύω ότι θα έρθει σύντομα η εποχή που θα αναδείξουμε νέους Ελύτηδες, Σεφέρηδες, Χατζιδάκηδες. Σε πέντε χρόνια ίσως. Υπάρχει ζυμάρι έτοιμο να βγάλει καινούριους Καζατζάκηδες και Παλαμάδες. Και θα πάρουμε νέα Νόμπελ. Στην Κατοχή, ως αριστερός, με είχαν βάλει στο ΕΠΟΝ. Η πρώτη ομάδα που έφτιαξα ήταν με τρία παιδιά. Η Ελένη Αρβελέρ, η Άννα Συνοδινού και ο Μάνος Χατζιδάκις. Πάντα πίστευα στους νέους. Ο Καψής, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος που του είπα να ασχοληθεί με τον στίχο, η Κανέλλη, ο Μαρούδας, ο Φώσκολος ήταν παιδιά μου. Τρεις γενιές δημοσιογραφίας. Διδάσκω πόσα χρόνια σε δημοσιογραφικές σχολές.

// Έχουμε πολιτιστική κρίση;
Μαζί πάνε όλα αυτά. Πολιτική κρίση, δημοσιογραφική. Αλλά σου είπα ο κόσμος ξυπνάει τώρα. Πάει στα μουσεία, στα φεστιβάλ, στις εκθέσεις. Είδες ότι φέτος έπεσε ο χρόνος τηλεθέασης; Μειώθηκε. Από κάτω μας είναι η νέα Ελλάδα. Εμένα δεν μ’ αρέσει να βλέπω την Ελλάδα να καταθλίβεται και να αυτοκτονεί. Εκεί είναι ο ρόλος ο δικός μας. Εγώ γράφω καθημερινά αισιόδοξα άρθρα. Να τον ξυπνήσω τον Έλληνα. Να ενεργεί.

// Πώς βλέπετε τη δυναμική της Χρυσής Αυγής;
Η Χρυσή Αυγή εκμεταλλεύτηκε το μεταναστευτικό. Αλλά και εγώ είμαι πυρ και μανία με τη βίαια εισβολή μεταναστών. Μπήκαν 1.500.000 μετανάστες και κατέλαβαν θέσεις εργασίας. Σε όποιο βενζινάδικο κι αν πας είναι ξένοι και εμείς έχουμε 26% ανεργία. Γιατί δεν δουλεύουν Έλληνες στα βενζινάδικα; Η Χρυσή Αυγή είναι ένα φαινόμενο των καιρών. Αγανακτισμένοι Έλληνες την ψήφισαν. Θα ήταν ένα δυνατό κόμμα αν είχαν αξιόλογη ηγεσία, αλλά δεν έχουν. Μιλάμε για κομπλεξικούς ανθρώπους, αγράμματους, ψυχοπαθείς. Θα λυγίσει η δυναμική τους, όπως θα λυγίσει και η δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ.

// Θεωρείτε ότι είμαστε νεοαποικία;
Γίναμε αποικία. Δεν μπορούμε να κάνουμε και αλλιώς. Αν δεν γινόμασταν αποικία θα πέφταμε στο χάος. Άλλοι υπολόγιζαν σε πτώχευση και έχασαν και άλλοι κέρδισαν καθώς παραμείναμε στο ευρώ. Ποτέ δεν ήταν ανεξάρτητη αυτή η χώρα. Είχαμε πάντα προστάτες. Είναι η θέση μας τέτοια. Τώρα που βρήκαν και θησαυρούς θα πέσουν να μας φάνε. Αλλά είμαστε ατίθασος λαός. Δεν μπορούν να μας πιέσουν και πολύ, γιατί αντιδρούμε. Οι μεγαλύτεροι ήρωες του Έλληνα είναι ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη και ο Γύφτος του Παλαμά. Ατίθασοι Έλληνες. Αυτοί είμαστε: Γύφτοι και Ζορμπάδες. Οδυσσέες είμαστε.

// Πιστεύετε στον πολυμήχανο Οδυσσέα που έχουμε μέσα μας;
Πιστεύω στις γυναίκες. Είναι η ώρα των γυναικών! Οι γυναίκες έχουν απελευθερωθεί από τον ρόλο της νοικοκυράς και μπαίνουν στη δημόσια ζωή. Περιμένω μια γυναίκα πρωθυπουργό και μια γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Και υπάρχουν. Θα παίξουν αυτόν τον ρόλο θαυμάσια. Προοδευτικά και παραγωγικά.

// Πάντως, αυτή η Βουλή είναι ανδροκρατούμενη…
Κυρίως είναι διεφθαρμένη και πάμπλουτη! Η πλουσιότερη Βουλή όλων των εποχών. Βουλευτής με 69 ακίνητα. Έλεος. Αλλά ό,τι κατέχεις, σε κατέχει. Τα λεφτά όσο τα απλώνεις κάνουν καλό, όσο τα συσσωρεύεις βρομάνε.

// Βλέπω τις φωτογραφίες σας. Μακάριος, Γεώργιος Παπανδρέου, Ράλλης, Φρειδερίκη κάθεστε στο ίδιο τραπέζι, Οζάλ, Κωνσταντίνος, Καννελόπουλος, Βαρδινογιάννης, Καραμανλής… Η ζωή σας σαν παραμύθι.
Εμένα, Μαρία, με έπιασαν οι Γερμανοί. Με πήγαν στο απόσπασμα να με εκτελέσουν. Ήμουν στο Γουδί, στη φυλακή με τους μελλοθανάτους. Ενενήντα άτομα. Φώναξαν εννέα άτομα. Ήμουν ο ένατος. Μας έβαλαν στη σειρά εκτέλεσης στην Καλλιθέα. Πήραν το αυτόματο και άρχισαν οι ριπές. Όταν έφτασαν σε εμένα εμφανίστηκαν δυο Γερμανοί και είπαν στοπ. Πίσω ξανά στη φυλακή. Πέρασα ουκ ολίγα βασανιστήρια. Από την Γκεστάπο. Να σε κρεμάνε ανάποδα, να σου χαράζουν τα πόδια με ξυράφι και να σου πετάνε πάνω στις πληγές χοντρό αλάτι. Εκείνη την ώρα στην Καλλιθέα δεν φοβήθηκα καθόλου. Την ώρα της εκτέλεσης. Όταν με γύρισαν πίσω, άρχισα να φοβάμαι στον ύπνο μου. Αλλά δεν ήταν μόνο τα βασανιστήρια… Ήμουν στη Μακρόνησο τρία χρόνια εξορία… Μια ζωή αποστολές. Κένυα, Ινδία, Νέα Υόρκη. Γύρισα τον κόσμο. Δυο φορές τη γλίτωσα από αεροπορική τραγωδία. Τη μια φορά έχασα στην Ινδία αεροπλάνο, πήγα να σκάσω και αυτό μετά από μια ώρα έπεσε στα Ιμαλάια. Και την άλλη φορά πηγαίνοντας για Νέα Υόρκη έφυγε ο ένας κινητήρας και προσγειώθηκε στο Λονδίνο σχεδόν από μόνο του. Ανώμαλη προσγείωση. Στην Τσεχία με έπεισε η κυβέρνηση να μείνω μια ακόμη μέρα, λέω εντάξει. Διευθυντής στα «Νέα». Ήθελαν να με προσεταιριστούν. Φεύγει το αεροπλάνο για Βρυξέλλες, το πρώτο μεγάλο ρωσικό, και πέφτει. Σκοτώθηκαν όλοι. Τον έχω δει το θάνατο δεκάδες φορές. Μετά από όλα αυτά δεν φοβάμαι τον θάνατο. Είμαι πάντα ψύχραιμος.

// Καθιερώσατε τη δημοτική γλώσσα στις εφημερίδες. Τη γλώσσα μας πώς τη βλέπετε σήμερα;
Γκρίκλις. Απότοκο της ηλεκτρονικής δικτατορίας. Είναι από τα θλιβερά φαινόμενα. Ο νέος συνεννοείται με αγγλικούς όρους, με κομμένες λέξεις και χρησιμοποιεί 300 λέξεις το πολύ. Αφού δεν διαβάζει ο Έλληνας. Και δεν συνομιλεί με ποιοτικούς ανθρώπους.

// Τι εύχεστε για το 2013;
Να αντέξουμε. Να δείξουμε υπομονή ό,τι κι αν συμβεί. Και θέλω και αντίσταση. Μπορεί ο Σαμαράς και ο Τσίπρας να τρώγονται σαν τα σκυλιά, αλλά από κάτω ο κόσμος είναι ενωμένος. Ο λαός έχει ξεπεράσει τις ηγεσίες του. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να καταγραφεί και για πρώτη φορά στην ιστορία. Για μένα ο Θεός και ο διάβολος είναι μέσα στον κάθε άνθρωπο. Δεξιά σου είναι ο Θεός, αριστερά σου ο διάβολος. Και εσύ απολαμβάνεις πότε τον Θεό, πότε τον διάβολο.