Πάλι αρχίσαμε να βολοδέρνουμε σε πέλαγος

Αυτά τα λόγια τα λέει ένας σύγχρονος «Οδυσσέας» εν έτει 2012 στην Ελλάδα, ο πρωταγωνιστής του Εθνικού Θεάτρου Σταύρος Ζάλμας, που κάθε βράδυ καταχειροκροτείται στην «Οδύσσεια» του Ρόμπερτ Ουίλσον.

Με τη χαρακτηριστική φωνή και θεωρία μιλάει για την πληγωμένη εθνική υπερηφάνεια του Έλληνα, που τον οδηγεί στα φασιστικά άκρα, αναφέρεται στο μεγάλο μειονέκτημα του λαού μας, την έλλειψη ομαδικού πνεύματος, αλλά κάνει λόγο και για το σπουδαίο μας προτέρημα, να επιβιώνουμε μέσα σε συνθήκες χάους.

Ο Σταύρος Ζαλμάς νιώθει άμεσα συνδεδεμένος μέσω της γλώσσας μας με τους αρχαίους Έλληνες, τα βάζει με τους πολιτικούς που αγαπάνε περισσότερο την τσέπη τους και την καρέκλα τους, ενώ δίνει ως παράδειγμα ευγενούς άμιλλας τους 17 ηθοποιούς της «Οδύσσειας», οι οποίοι με πρησμένα πόδια και αφόρητους πόνους δεν σταματούσαν από σεβασμό ο ένας προς τον άλλο την πρόβα, για να χαρούμε εμείς την παράσταση όσο τον δυνατόν πιο γρήγορα, αλλά και όλη η Ευρώπη. Μια Ευρώπη όμως που δεν επιτρέπει στην Ελλάδα να αρρωστήσει, γιατί η ασθένεια στην κοιτίδα του πολιτισμού διώκεται ποινικά…

// Η Ελλάδα περνάει στις μέρες μας μια νέα Οδύσσεια;
Φυσικά! Είναι μια φράση που λέει ο Οδυσσέας στην παράσταση, που είναι πολύ χαρακτηριστική: «Πάλι αρχίσαμε να βολοδέρνουμε στο πέλαγος χωρίς σκοπό, χαμένοι εντελώς». Θα σας έλεγα, λοιπόν, για να τα συνδέσουμε με όσα περνάμε, και μετά από αυτήν τη δόση, τι;

// Δεν βλέπετε να φτιάχνουν τα πράγματα;
Με ορίζοντα τι; Εικοσαετίας; Έχω πάψει να πιστεύω σε ευχολόγια. Οι πολιτικές ηγεσίες του τόπου δεν είχαν, δυστυχώς, το θάρρος και την εντιμότητα να μας πουν πριν φτάσουμε μέχρι την πόρτα του ΔΝΤ και της τρόικας ότι δεν πάμε καλά, πρέπει να πάρουμε μέτρα, τα ταμεία είναι άδεια, δεν παράγουμε. Οι πολιτικές ηγεσίες του τόπου φταίνε κατά πολύ που διέφθειραν τον λαό της Ελλάδας. Για να εδραιωθεί στη συνείδηση του κόσμου μια διεφθαρμένη πολιτική πρέπει να κάνει συνένοχό της τον πολίτη για να επικρατήσει. Κατασκεύασαν, λοιπόν, αυτόν τον πολίτη που δέχεται το ρουσφέτι, το λάδωμα, την καλοπέραση, τη φοροδιαφυγή, τον καταναλωτή. Διαπράχθηκε μέσω της παιδείας, της τηλεόρασης, του συστήματος ένα έγκλημα εις βάρος του ελληνικού λαού. Ένας έντιμος λαός με λόγο συμβόλαιο, σεμνός, φτωχός ως επί το πλείστον, υπερήφανος, αυτάρκης, έγινε ένα συνονθύλευμα αμόρφωτων, απολίτιστων, μη παραγωγικών και υπόδουλων ανθρώπων.

// Και πάνω στην απελπισία μας ήρθαν ως σωτήρες τα άκρα. Έχουν τα άκρα τη λύση;
Απορώ και εξανίσταμαι άλλο η ακροδεξιά και άλλο τα φασιστικά σχήματα. Ο φασισμός, όπως μας έχει δείξει και η ιστορία μέσα από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη συνταγή. Ατιμωρησία, κοινωνική αδικία, φτώχεια, ανομία, αμορφωσιά και πληγωμένη εθνική περηφάνια. Ένας άνθρωπος μορφωμένος, καλλιεργημένος, με γνώση ιστορίας, παρόλη τη βίαιη εισβολή των μεταναστών και τη φτώχεια που αρχίζει να βασανίζει τη χώρα, δεν θα πίστευε ότι η λύση είναι ο φασισμός. Ο φασισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί όταν δεν υπάρχει παιδεία.

// Ωστόσο, μέσα στην οικονομική δυσπραγία αν ψάξεις να βρεις εισιτήριο για την παράστασή σας θα δυσκολευτείς και θα περιμένεις πολύ. Αυτό δεν είναι ελπιδοφόρο;
Δεν ξέρετε πόσο χαίρομαι για αυτό, που η παράσταση είναι καθημερινά sold-out. Και χαίρομαι που μέσα σ’ αυτήν τη βάρβαρη οικονομική κρίση μια ελληνική παράσταση θα ταξιδέψει στο εξωτερικό. Τον Απρίλιο η «Οδύσσεια» θα ανέβει στο Πίκολο Θέατρο στην Ιταλία και ήδη έχουν εξαντληθεί όλα τα εισιτήρια, ενώ τον Μάιο η παράσταση θα παιχτεί στο Εθνικό Θέατρο του Αμβούργου στη Γερμανία, ύστερα από δική τους πρόσκληση. Οι Γερμανοί λένε τα καλύτερα λόγια ήδη για την παράσταση. Άλλωστε, είναι γνώστες του ομηρικού έπους και λάτρεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

// Μιλήσατε για βίαιη εισβολή μεταναστών. Ποιος φταίει για αυτούς που βολοδέρνουν στην Αθήνα χωρίς φαγητό και στέγη;
Η πολιτεία. Το θέμα της μετανάστευσης το χειρίστηκε λάθος η πολιτεία. Εγκαταλείφθηκε μια χώρα στη μοίρα της, χωρίς σχέδιο για αυτούς τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν ένα δράμα. Σε μια άγνωστη χώρα, χωρίς χαρτιά, χωρίς γλώσσα, με επιτήδειους να τους εκμεταλλεύονται, χωρίς ένα κομμάτι ψωμί. Μετά σου λένε κλέβουν, επιτίθενται. Μα, αν δεν έχεις να φας και να πιεις νερό για μέρες, δεν θα γίνεις θηρίο; Πάντως, οφείλω να παραδεχτώ ότι γύρω από το Εθνικό Θέατρο, γιατί αυτό το τετράγωνο το βιώνω, έχει γίνει δουλειά από την αστυνομία. Και γενικότερα θα έλεγα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Δεν ξέρω πού έχουν πάει οι μετανάστες τον τελευταίο χρόνο, τι έχουν γίνει, αλλά επειδή είμαι άνθρωπος της πόλης και μ’ αρέσει να την περπατώ, για να γίνομαι μέρος μιας ιστορίας αιώνων, παρατηρώ ότι η Αθήνα έχει γίνει βιώσιμη και ότι μπορείς άνετα να κυκλοφορήσεις.

// Πώς προσέγγισε ένας Αμερικανός σκηνοθέτης, ο Ρόμπερτ Ουίλσον, τον Οδυσσέα;
Σαν παραμύθι. Άλλωστε, ένα αρχαίο παραμύθι είναι η «Οδύσσεια». Αλλά μέσα από τα παραμύθια βγαίνει το συναίσθημα, η τρυφερότητα, η παιδικότητα, το μυστήριο, ο εντυπωσιασμός, ο ηρωισμός. Η «Οδύσσεια» είναι ένα έπος. Στο πρώτο μέρος της παράστασης κυριαρχεί η αίσθηση του βωβού κινηματογράφου για να υπάρξει η μαγεία των εικόνων και όταν ο Οδυσσέας πλησιάζει στην Ιθάκη του έρχεται στη σκηνή η ρεαλιστική βάση και ο λόγος. Ο Ουίλσον λατρεύει την Ελλάδα και επέλεξε συνειδητά να βρεθεί κοντά σε μια χώρα που δοκιμάζεται, ενώ μας λέει και μας ξαναλέει το πόσο υπερήφανος λαός είμαστε, παρ’ όλες τις δοκιμασίες που περνάμε.

// Ποιος είναι ο ρόλος του Εθνικού Θεάτρου;
Ο ρόλος του Εθνικού Θεάτρου είναι η τέχνη! Η προώθηση της τέχνης, η επιχορήγηση της τέχνης, η ύπαρξη της τέχνης για τον λαό!

// Ποιο είναι το μειονέκτημα του ελληνικού λαού και ποιο το προτέρημά του;
Έχει αποδειχτεί επιστημονικά και κοινωνιολογικά ότι το μεγάλο μειονέκτημα του ελληνικού λαού είναι η έλλειψη ομαδικού πνεύματος. Το μεγάλο μας προτέρημα είναι ότι είμαστε από τους λίγους λαούς στη γη που μπορεί να ζει και να διαχειρίζεται και για μεγάλες περιόδους καταστάσεις χάους. Ίσως όμως γιατί ζει μονίμως σε ένα χάος. Δεν ξέρω αν κάποιος άλλος λαός αν ήταν στη θέση μας θα είχε αντιδράσει με αυτόν τον τρόπο που αντιδρούμε εμείς από το 2008 και μετά, που τα πράγματα οικονομικά και κοινωνικά έχουν γίνει εξαιρετικά δύσκολα και οι βασικές δομές του κοινωνικού ιστού έχουν ανατραπεί. Για μένα επιχειρήθηκε επανάσταση από τους Έλληνες αυτές τις βραδιές στο Σύνταγμα, αλλά καταπνίγηκε από τόνους χημικών. Τα χημικά που χρησιμοποιήθηκαν αυτές τις ημέρες ούτε σε πόλεμο δεν έχουν πέσει τόσα πολλά. Απεύχομαι το επόμενο διάστημα να στραφεί ο Έλληνας εναντίον του Έλληνα και εύχομαι να αποκτήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα ο Έλληνας την ομαδική συνείδηση και τότε θα γίνει από τους πιο τρομερούς λαούς της Γης. Για να φτάσει στη συνεργασία και στην ομαδική συνείδηση χρειάζεται παιδεία που θα εξαλείψει τον ατομισμό, θα εξάρει το ομαδικό πνεύμα, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο η παγκοσμιοποίηση και το σύστημα θα μας αφήσει να το καταφέρουμε.

// Πιστεύετε στο δόγμα Κίσινγκερ;
Ναι. Είχε πει, λένε οι ιστορικοί -μερικοί την αμφισβητούν τη ρήση, αλλά για μένα αν έχει ειπωθεί έτσι είναι απολύτως σωστή-, ότι αν θέλεις να ελέγξεις και να εξολοθρεύσεις τον Έλληνα ξέκοψέ τον από τη γλώσσα του και την ιστορία του.

// Πόση σημασία δίνετε στη γλώσσα, στη γλωσσολογία, στην έννοια των λέξεων;
Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε έχουν 3.000 χρόνια ιστορία. Το συνειδητοποιείτε; Τις ίδιες λέξεις χρησιμοποιούσε ο Όμηρος, τις ίδιες και εμείς σήμερα. Πατούσαμε το ίδιο χώμα. Η γλώσσα είναι η σύνδεσή μου με τον πρόγονό μου που περπατούσε σαν κι εμένα κάτω από την Ακρόπολη. Καταλαβαίνετε τη σύνδεσή μου με το νήμα της ιστορίας μου, της κουλτούρας μου, της γλώσσας μου; Δεν είμαστε τυχαίος λαός. Είμαστε ο αρχαιότερος. Δεν πρόκειται για καλλιεργημένη συνείδηση, ότι είμαστε το τάδε έθνος και φτιάχνουμε μια ιστορία που μας συμφέρει για τους απογόνους μας, μέσω της προπαγάνδας. Είμαστε αντικειμενικά οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και η γλώσσα είναι το διαβατήριό μας. Οι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν επιγραφές, τις οποίες διαβάζεις και εσύ ως απλός επισκέπτης στους αρχαιολογικούς χώρους και τις κατανοείς. Νιώθω συγγενής με αυτόν που πάτησε αυτό το χώμα 3.000 χρόνια πριν από εμένα και, ναι, έχουμε την αρχαιότερη γλώσσα πάνω στη Γη!

// Οι αρχαίοι Έλληνας ευτύχησαν να έχουν έναν ηγέτη σαν τον Περικλή αλλά και στη νεότερη ιστορία μας έναν Βενιζέλο που μεγάλωσε την Ελλάδα μας από μια σπιθαμή που ήταν… Στις μέρες μας ξεχωρίζετε κάποιον;
Σήμερα, αν και δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις, υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό πολιτικών που αγαπάνε περισσότερο την τσέπη τους, από τις καρέκλες τους. Μερικοί εξ αυτών είναι και πεινασμένοι για εξουσία. Δυστυχώς, ζούμε σε έσχατους καιρούς που το χρήμα διαφθείρει αυτούς που δεν έχουν ηθικό έρεισμα. Το ποτάμι ρέει και αν δεν σε βρει έτοιμο, σε παρασύρει στον καταρράκτη.

// Τι ρόλο παίζουν οι μεγάλες δυνάμεις στο μέλλον αυτού του τόπου;
Έχουμε ζήσει πενήντα χρόνια σ’ αυτόν τον τόπο χωρίς πόλεμο, χωρίς χούντα, χωρίς παρεμβάσεις από το εξωτερικό, χωρίς βαρβάρους; Μας έχουν αφήσει ήσυχους ή εποφθαλμιούν τη γη μας και τη γεωγραφική μας θέση; Μας θέλουν υπόδουλους ή ανεξάρτητους; Πολλές φορές νιώθω ότι είχαμε την τύχη ενός τριτοκοσμικού κράτους και αυτό είναι άδικο για έναν λαό που αντιστάθηκε στο ναζισμό.

// Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία;
Την ελπίδα μάς την έχει δώσει ο Θεός για να πορευόμαστε στη ζωή. Ελπίζω τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας να ζήσουν καλύτερες ημέρες, πιο δημιουργικές, πιο ουσιαστικές αν αναγεννηθεί ο τόπος. Μέσα από μια νέα Ελλάδα θα βγουν και νέοι ηγέτες. Όταν οι Έλληνες αποκτήσουν ομαδικό πνεύμα και πιστέψουν βαθιά ότι μπορούν να αλλάξουν τη χώρα τους, να την κάνουν παραγωγική, θα βρεθεί και ο ηγέτης με όραμα. Οι λαοί που ο καθένας σκέφτεται τον εαυτούλη του και δεν υπάρχει σύμπνοια δεν πάνε μπροστά.

// Πού έχετε δει ομαδικό πνεύμα;
Έχω δει την ευγενή άμιλλα στην παράστασή μας. Δεκαεπτά ηθοποιοί επί σκηνής σε εξοντωτικές συνθήκες εργασίας, με 13 ώρες χορού, τραγουδιού, πρόζας πάνω στη σκηνή, έτοιμους να πάνε στο νοσοκομείο. Κανένας μας δεν λιγοψύχησε στις πρόβες, κανένας μας δεν πληρώθηκε στις πρόβες, κανείς μας δεν ήξερε αν η παράσταση θα έσκιζε και αν θα είχαμε λεφτά για να πληρωθούμε, ούτε και εγώ ο πρωταγωνιστής. Ήμασταν όλοι με πρησμένα πόδια, αλλά όλοι μας είχαμε πίστη -αυτή ήταν και η κινητήριός μας δύναμη- ότι η «Οδύσσεια» πρέπει να ανέβει στο Εθνικό και θα ανεβεί. Αυτή ήταν η προσφορά μας στο κοινό και έγινε με αυτοθυσία. Παραμερίσαμε το εγώ μας, αγωνιστήκαμε σε μια κοινή προσπάθεια και, ναι, είμαστε παράδειγμα προς μίμηση γιατί έχουμε συγκεντρωθεί στο Εθνικό σπουδαίοι ηθοποιοί.

// Θαυμάζετε τους συναδέλφους σας;
Θαυμάζω τους συναδέλφους μου που έρχονταν από τις 11 το πρωί και έφευγαν 12 το βράδυ και τους ένιωθα δίπλα μου εξαντλημένους, να πονούν. Νομοτελειακά οι ανθρώπινες σχέσεις μπήκαν στη θέση τους και ο ένας σεβόταν και συμπονούσε πιο πολύ τον άλλον όταν τον έβλεπε να σέρνεται με παυσίπονα, αλλά να μη σταματά την πρόβα, για να υπάρχει συνοχή, για να υποστηρίξει το αποτέλεσμα. Μετά από αυτήν την παράσταση όσα άλλα είχα ζήσει στο παρελθόν μου φαίνονταν μικρά από ανθρώπινη διάσταση, σχεδόν γελοία και εγωιστικά.

// Τι σας πειράζει περισσότερο στην οικονομική κρίση;
Ότι δεν πρέπει να αρρωστήσουμε. Τρεις χιλιάδες άτομα έφτασαν στην αυτοκτονία, απελπίστηκαν ουσιαστικά γιατί δεν υπήρχαν οι υποδομές να τρέξουν σε έναν ψυχολόγο, σ’ έναν ψυχίατρο. Αυτήν τη στιγμή ένας αξιοπρεπής και νομοταγής πολίτης δεν επιτρέπεται να αρρωστήσει. Η ασθένεια είναι παράνομη, απαγορεύεται. Καλύτερα να πας να κόψεις τον λαιμό σου. Η γηραιά ήπειρος, η κοιτίδα του πολιτισμού, απαγορεύει στο 2%, στην κουκκίδα που λέγεται Ελλάδα, να αρρωστήσει. Αυτοί είναι οι πολιτισμένοι ηγέτες της Ευρώπης. Το ατύχημα δεν διώκεται ποινικώς… Μιλάμε έτοιμο υλικό για επιθεώρηση.

// Αποζητάτε δικαίωση; Όταν αποδοκιμάζουν οι νέοι τον Παπανδρέου στο εξωτερικό πώς νιώθετε;
Ο Γιώργος Παπανδρέου δεν κατάλαβα ποτέ πώς ήρθε στην εξουσία. Σχεδόν σπρώχθηκε με το ζόρι. Ένας ευγενικός άνθρωπος, αλλά για να διαχειριστεί το αρχείο μιας βιβλιοθήκης, όχι ένα κράτος. Μου έμοιαζε με έναν καλό άνθρωπο που μπορεί να οργανώσει φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, ποδηλατικούς αγώνες, αγώνες για τρέξιμο, να λέει παχιά λόγια στο διαδίκτυο, αλλά δεν μου γέμιζε ποτέ το μάτι για να διοικήσει μια χώρα σε κρίση. Ποιος τον ανέβασε όμως στην εξουσία, αλλά και στη θέση του καθηγητή στο Χάρβαρντ;

// Σας πειράζει να βλέπετε την ιστορία του Σουλεϊμάν στη μικρή οθόνη;
Ο τηλεοπτικός Σουλεϊμάν διαστρεβλώνει την ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού. Δεν ήταν το πιο κατάλληλο θέαμα για να παρουσιάσουμε στον ελληνικό λαό. Αλλά γιατί να κατηγορούμε το κανάλι, που είναι επιχείρηση και έχει γονατίσει και αυτό από την έλλειψη ρευστότητας, και να μην κατηγορήσουμε τα αρμόδια όργανα που έχει θεσμοθετήσει η πολιτεία όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης που δεν κάνει τίποτα για την εισβολή των τουρκικών σειρών; Τα κανάλια κοιτάνε το κέρδος, το ΕΣΡ τι κάνει, που σε λίγο θα μιλάμε τούρκικα; Γιατί δεν τα μεταγλωττίζουν να δώσουν και κανένα χαρτζιλίκι στους Έλληνες ηθοποιούς; Η Τουρκία έχει επενδύσει στη βιομηχανία τηλεοπτικού θεάματος γιατί αναφέρεται σε εκατομμύρια πληθυσμού και εκτός Τουρκίας έχει μεγάλο κέρδος, κάνει άμεση απόσβεση και η πώληση του κάθε επεισοδίου είναι σε εξευτελιστική τιμή.