Η κλοπή του πίνακα του Πικάσο δεν ήταν τυχαία!
Η κυρία Πλάκα μιλάει στο «Παρόν» για τη θητεία της που έχει λήξει και περιμένει να ανανεωθεί μόνο για ένα λόγο, για να δει το όραμά της, την επέκταση της Νέας Πινακοθήκης, να παίρνει σάρκα και οστά. Βέβαια, μιλάει για τη μεγάλη της στενοχώρια από την κλοπή του πίνακα του Πικάσο, εύχεται την ευρωπαϊκή συνέχεια της Ελλάδας, ενώ τονίζει ότι τα πνευματικά αγαθά και οι όμορφες πόλεις ανήκουν σε όλους. Μιλά, ακόμη, για το μεγάλο σχολείο της φτώχειας, για τα είδωλα της τηλεόρασης που θαμπώνουν στην κρίση αλλά και για την Ελλάδα των Ολυμπιακών Αγώνων που δεν πρέπει να ξεχάσουμε.
// Κυρία Λαμπράκη-Πλάκα, πόσα χρόνια είστε στο τιμόνι της Εθνικής Πινακοθήκης;
Είκοσι χρόνια. Μια ζωή. Για την ιστορία, από το 1975 ήμουν τακτική καθηγήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών, στην Ιστορία Τέχνης. Ήμουν μάλιστα η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην Ιστορία της Σχολής που είχε ιδρυθεί το 1836. Δεν είχα φιλοδοξία να γίνω διευθύντρια στην Εθνική Πινακοθήκη. Μάλιστα, είχε αρρωστήσει ο άνδρας μου σοβαρά, πηγαινοερχόμαστε σε νοσοκομείο στο Παρίσι με μια ασθένεια που απέβη και μοιραία. Η κυρία Μπενάκη ήρθε και με βρήκε και μου είπε «Μαρίνα, η Εθνική Πινακοθήκη δεν έχει διευθυντή εδώ και ένα χρόνο». Της είπα «δεν μπορώ, θέλω να είμαι δίπλα στον άνδρα μου». Μου απάντησε «δεν θεωρώ την απόφασή σου οριστική» και με κάλεσε τρεις φορές ακόμη. Όταν ο άνδρας μου κατάλαβε ότι θα φύγει από τη ζωή, μου είπε «Μαρίνα, δέξου την πρόταση, θα απασχοληθείς δημιουργικά, έχεις να δώσεις». Φοβόταν ότι χωρίς ένα γεμάτο πρόγραμμα δεν θα άντεχα τη μοναξιά μου. Μετά το θάνατό του, βούτηξα στα βαθιά της Εθνικής Πινακοθήκης.
// Ποια ήταν η πρώτη σας κίνηση;
Τότε θα γινόταν μια ανταλλαγή ανάμεσα στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και στις ΗΠΑ. Μας είχαν ζητήσει κλασικά έργα του 5ου αιώνα π.Χ. Με κάλεσε η κυρία Μπενάκη και με ρώτησε «τι θέλετε να ζητήσουμε ως αντάλλαγμα;». Και της είπα μεγάλα σπουδαία έργα της δυτικής τέχνης. Και πήγα με έναν κατάλογο που μετά από λίγο αποτέλεσε την έκθεση από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάρ. Αυτή ήταν η πρώτη έκρηξη για την Εθνική Πινακοθήκη. Τότε μπήκαν στην Εθνική Πινακοθήκη 600.000 επισκέπτες και είδαν έργα των Ρέμπρατ, Ρούμπενς, Μονέ, Μανέ, Γκόγια.
// Ο κόσμος γιατί δεν φοβάται πλέον να μπει στην Εθνική Πινακοθήκη; Μέχρι και ουρές έκανε για την έκθεση για τον Γκρέκο…
Τότε για τον Γκρέκο, το 2000, μπήκαν στην Εθνική Πινακοθήκη 618.000 άτομα. Ο κόσμος ανταποκρίνεται όταν καταλαβαίνει ότι δεν πας να τον ξεγελάσεις. Το 2004 ήρθαν 500.000 άτομα και κυρίως νέοι, παιδιά. Έγινε της μόδας η Εθνική Πινακοθήκη. Ξετρόμαξε το κοινό. Αυτό για να το πετύχεις πρέπει να εναλλάσσεις διαρκώς το ρεπερτόριό σου και με θελκτικό τρόπο να το επικοινωνείς. Η φιλοδοξία μου ήταν όταν ανέλαβα τη θέση να γεμίσω την Εθνική Πινακοθήκη κόσμο.
// Για να πουν ότι πετύχατε;
Όχι. Έχω μια ιδεολογία. Αποτύχαμε να μοιράσουμε τα υλικά αγαθά σε όλο τον κόσμο. Γιατί να μη μοιράσουμε τα πνευματικά και τα καλλιτεχνικά αγαθά; Αυτός είναι ένας μεγάλος πλούτος. Να τον έχουν όλοι. Έχω και μια άλλη άποψη για την κοινωνία. Ο καθένας έχει ένα σπίτι σύμφωνα με την τάξη του. Πλούσιος, φτωχός. Όταν όμως βγαίνουμε στην πόλη είμαστε σε μια αταξική κοινωνία. Όλοι μοιραζόμαστε την ίδια πόλη. Αν λοιπόν η πόλη μας είναι όμορφη, καθαρή, είμαστε όλοι πλούσιοι. Αν είναι βρόμικη και άσχημη, είμαστε όλοι φτωχοί. Τα πνευματικά αγαθά πρέπει να τα μοιραζόμαστε ισότιμα όλοι μας.
// Έχουμε παιδεία οι Έλληνες;
Η Ελλάδα είναι ίσως η μοναδική χώρα στον κόσμο που σέβεται την παιδεία. Νομίζετε ότι υπάρχει χώρα στον κόσμο που οι πανελλαδικές εξετάσεις γίνονται πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες; Δεν υπάρχει. Διότι ο Έλληνας έχει ζήσει την Τουρκοκρατία. Έχει ζήσει τη σκλαβιά και τι σημαίνει να είσαι απαίδευτος. Το όνειρο όλων των τάξεων, ακόμη και των πλουσίων, ήταν η μόρφωση. Δεν βλέπεις τον εφοπλιστή να βάζει αμέσως το γιο του στην επιχείρηση, αλλά θα τον στείλει να αποκτήσει γνώσεις. Αυτό το όνειρο το είχε ο Μακρυγιάννης που ήταν αγράμματος. Οι αναλφάβητοι. Και έχει μείνει αυτός ο καημός. Αυτήν τη χορδή των Ελλήνων αν τη χτυπήσεις θα βγάλεις μελωδία. Αυτήν τη χορδή των Ελλήνων χτύπησα.
// Πόσα έργα έχει η Εθνική Πινακοθήκη;
Έχει 17.000 έργα και εκθέτει τα 500, με έργα του 19ου και 20ού αιώνα. Η μεταπολεμική και σύγχρονη τέχνη μέχρι το ’50. Έχουμε την έκθεση με τίτλο: «Στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης». Αλλά όλα τα έργα δεν μπορούμε να τα παρουσιάσουμε.
// Και τι θα κάνετε για αυτό; Τόσα έργα να μην τα βλέπει το κοινό;
Πρόθεσή μας είναι να προεκτείνουμε την Εθνική Πινακοθήκη. Αυτός είναι ο στόχος μας. Θα προστεθεί ένας νέος όροφος γυάλινος, θα αποκτήσουμε αμφιθέατρο. Το έργο εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ. Κοστίζει 45 εκατομμύρια ευρώ. Τα 32 εκατομμύρια θα μας τα δώσει το ΕΣΠΑ και τα 13 εκατομμύρια ευρώ τα βρήκα από χορηγία του Νιάρχου. Η Εθνική Πινακοθήκη θα αδειάσει. Βρήκα και το χώρο που θα φιλοξενηθούν με ασφάλεια τα έργα και μάλιστα δωρεάν, γιατί κάποιοι ζητούσαν 3 εκατομμύρια ευρώ. Στο πάνω μέρος του Μουσείου θα κάνουμε ένα εστιατόριο όπως στα μεγάλα σύγχρονα Μουσεία του εξωτερικού. Παράλληλα, δουλεύουμε και ένα ακόμη Μουσείο. Το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα. Το Ίδρυμα Καπράλου έχει έξι χιλιάδες έργα. Θα είναι ένα κόσμημα για το νησί. Με δωρεές του Μόραλη, του Καπράλου, του Νικολάου. Ήταν και οι τρεις φίλοι.
// Η χώρα μας απέκτησε Γλυπτοθήκη.
Για μένα η δημιουργία της Γλυπτοθήκης είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο της νεότερης ελληνικής τέχνης. Οι γλύπτες μας έχτισαν τη νεοκλασική Αθήνα. Τεχνίτες από την Τήνο. Ο Χαλεπάς. Η χώρα μας ήταν φτωχή και δεν μπορούσε να ακολουθήσει τον μοντερνισμό από το Παρίσι. Ο μοντερνισμός είναι απόρροια της βιομηχανικής κοινωνίας. Οι γλύπτες μας έκαναν κατορθώματα μέσα στο πλαίσιο μιας καθυστερημένης κοινωνίας. Ο Γκύζης, ο Λύτρας, ο Βολονάκης είχαν αγράμματους γονείς, αλλά ήταν οι ίδιοι σπουδαίοι ζωγράφοι.
// Μέσα στην ένδεια γίνεται τέχνη;
Η Εθνική Πινακοθήκη φέτος πήρε 700.000 ευρώ για να κάνει έργο. Πριν από τέσσερα χρόνια παίρναμε 2.000.000 ευρώ. Αλλά δεν το βάλαμε κάτω. Και λαμπρές εκθέσεις διοργανώσαμε και ψηφιακό αρχείο κάναμε με όλους τους πίνακες της Πινακοθήκης και αγοράσαμε έργα και διαθέσαμε σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας dvd με τα έργα της Πινακοθήκης και το καλύτερο εργαστήριο έχουμε συντήρησης έργων τέχνης στην Ευρώπη. Προχωράμε με αισιοδοξία! Δεν θέλω μιζέρια. Το εισιτήριο στην Πινακοθήκη απο 6,5 ευρώ πήγε στα 5 και στη Γλυπτοθήκη από 6 πήγε 3 ευρώ. Για να μπορεί να πάει ο κόσμος. Ελαφρύνσεις πολλές για πολύτεκνους, υπερήλικες, φοιτητές, παιδιά. Εμένα με στενοχωρεί που τα τουριστικά γραφεία δεν βάζουν στις ξεναγήσεις τους την Πινακοθήκη. Οι τουρίστες βλέπουν κυρίως τα αρχαία μας, αλλά λόγω του «Χίλτον» έρχονται και ξένοι. Ένα 20% είναι ξένοι τους θερινούς μήνες. Αλλά εδώ το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο έχει μείωση της επισκεψιμότητας. Όταν όμως στην Τοσίτσα είναι πλέον επικίνδυνο και να κυκλοφορήσεις, τι να κάνει ο κόσμος;
// Σας πειράζει αυτό;
Μα, άξενος χώρος το κέντρο της πόλης; Πού συμβαίνει αυτό στην Ευρώπη; Έχει γίνει γκέτο άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα; Το ιστορικό κέντρο της γκέτο; Θα σας έλεγα πουθενά στον κόσμο. Δυστυχώς, δεν έλαβαν μέτρα και έγινε αυτό το απόστημα.
// Οι τιμές στην τέχνη έχουν πέσει λόγω της κρίσης;
Πάρα πολύ. Μπορεί και να είναι καλό αυτό. Γιατί γύρω από τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής ζωγραφικής -Παρθένης κ.ο.κ.- είχε παραφουσκώσει το πράγμα. Είχαν φτάσει σε τιμές εξωπραγματικές, οι οποίες δεν ανταποκρίνονταν όταν το έργο έβγαινε εκτός συνόρων. Όχι ότι δεν άξιζαν καλλιτεχνικά, η καλλιτεχνική αξία δεν κοστολογείται, αλλά σαν όνομα, σαν φήμη δεν είχαν ευρεία απήχηση.
// Πιστεύετε ότι η θητεία σας θα ανανεωθεί;
Η θητεία μου έληξε στις 18 Ιανουαρίου. Μου είπαν ότι δεν υπάρχει κόλλημα από το υπουργείο, να περιμένουμε μετά τις εκλογές. Θα σας πω κάτι, εγώ θα ήμουν ευτυχής να φύγω, αλλά θέλω να μείνω για ένα λόγο. Θέλω να ολοκληρώσω την επέκταση της Πινακοθήκης. Το έχω δρομολογήσει για τις επόμενες γενιές. Βρήκα τα λεφτά από το Ίδρυμα Νιάρχου και δεν θα αφήσω να χαθεί αυτή η ευκαιρία. Ποτέ δεν είχα πρόβλημα με κανένα κόμμα, με κανέναν υπουργό. Έβλεπαν όλοι τους ότι δούλευα.
// Γιατί ευχόσαστε να φύγετε; Φταίει η κλοπή του Πικάσο;
Έχω στενοχωρηθεί πάρα πολύ. Το κτίριο είχε συστήματα ασφαλείας, προσωπικό χρειάζεται περισσότερο. Πιστεύω ότι αυτή η κλοπή δεν ήταν τυχαία. Συνδυάζεται με τη λήξη της θητείας μου. Σίγουρα κάποιοι ήθελαν να φύγω. Κλοπή έγινε και στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, κλοπές γίνονται και σε μεγάλα Μουσεία του εξωτερικού. Είπαν διάφορα για μένα, πέταξαν λάσπη. Μου λένε οι συνεργάτες μου «κ. Πλάκα, τα είκοσι χρόνια προσφοράς σας δεν τα βλέπουν; Είναι άδικο». Δεν απαντώ. Εγώ είμαι τόσο στενοχωρημένη για αυτό που έγινε με τον Πικάσο, που οι δικοί μου άνθρωποι μου λένε ότι θα κάνω κακό στην υγεία μου. Ας με κατηγορούν, εγώ αυτό που νιώθω μέσα μου και με βασανίζει είναι πιο βαρύ από κάθε κατηγορία. Κάθε μέρα λέω από μέσα μου «θα βρεθεί ο πίνακας». Αλλά έχω γερό στομάχι και λέω «Μαρίνα, η ιστορία δεν ξεγράφει το έργο σου και θα αντέξεις για την επέκταση της Νέας Πινακοθήκης». Το έχω οραματιστεί, έχω φτύσει αίμα για να ξεμπλοκάρω πηγές οικονομικές, έχω κάνει μεγάλη λάντζα για να προετοιμάσω τη μετακόμιση, έχω λύσει μεγάλα εμπόδια.
// Πώς βλέπετε το μέλλον της Ελλάδας;
Θα ανακάμψουμε. Σ’ αυτές τις εκλογές θα πρέπει όλοι να πάμε να ψηφίσουμε. Θέλω να κάνω μια ευχή. Να έχουμε σταθερή κυβέρνηση και να μείνουμε στο ευρώ. Θέλω η Ελλάδα να μείνει στην Ευρώπη. Πιστεύω ότι κανένα παιδί δεν θα χαθεί στην Ελλάδα αν η μεγάλη του πατρίδα είναι η Ευρώπη. Γι’ αυτό χαρίστε γλώσσες στα παιδιά σας. Για να σπουδάσουν στην Ευρώπη, να δουλέψουν στην Ευρώπη. Πιστεύω ότι το μέλλον δεν είναι μόνο στην Ελλάδα. Γιατί ένας νέος να κλειστεί στο καβούκι του; Θα ήταν λάθος να θέλουμε διαβατήριο να πάμε στη Γαλλία. Μπορεί να είμαστε οι παρίες αυτήν τη στιγμή, αλλά θα αποκατασταθούν τα πράγματα.
// Γιατί φτάσαμε εδώ;
Φταίξαμε και εμείς, αλλά τα παραδείγματα τα δίνουν οι ηγέτες μας. Όταν λέω ηγεσία δεν εννοώ μόνο τους πολιτικούς. Ηγεσία είναι και η τηλεόραση. Καθοδηγητικά ήταν και τα περιοδικά λάιφ στάιλ, γιατί μας έδωσαν πρότυπα ζωής. Σου ορκίζομαι, δεν ξετρελάθηκα ποτέ από αυτόν τον τρόπο ζωής. Ούτε σοφέρ είχα, με τα πόδια έρχομαι στο Μουσείο, ούτε κινητό να το πληρώνει το Μουσείο, ούτε πρώτες θέσεις στα αεροπλάνα ήθελα, ούτε ξενοδοχεία να τα πληρώνει η υπηρεσία μου ήθελα, σε φίλους μου στο Παρίσι πήγαινα. Πολλοί με έλεγαν ηλίθια, αλλά εγώ τώρα έχω ήσυχη τη συνείδησή μου. Ρούχο σινιέ δεν έχω αγοράσει. Έχω μια θεωρία γιατί έχω ζήσει το σχολείο της φτώχειας. Μπορεί να είμαι κοκέτα, αλλά χίλια ευρώ για τσάντα δεν τα δίνω. Επίσης, η αισθητική δεν ταυτίζεται με τα ακριβά πράγματα, αλλά με τα απλά πράγματα. Μας κοτσάρανε όλες τις κυρίες των πρωινάδικων τις καλοπληρωμένες. 30.000 ευρώ το μήνα αμοιβή; Με τόσες σπουδές και τίτλους έφτασα τις 2.500. Να γίνουν πρότυπα ζωής αμόρφωτοι άνθρωποι; Να κάνουν την αμορφωσιά τους πρότυπο ζωής; Την καταστροφή της γλώσσας πού την πας; Η κρίση θα μας κάνει καλό. Γιατί αυτά τα είδωλα θα θαμπώσουν και η νεολαία θα έρθει στα ίσα της.
// Πώς μας βλέπουν στο εξωτερικό;
Την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων μας εκθείαζαν. Την υπεραξία των Ολυμπιακών Αγώνων την ξεχάσαμε. Αυτό το κεφάλαιο της τελετής έναρξης γιατί το ξεχάσαμε; Τα ολυμπιακά έργα τα εγκαταλείψαμε, που ήταν ένας θησαυρός. Τα έργα του Καλατράβα να μην μπορούν να τα δουν οι τουρίστες, όταν η Βαλένθια έχει τουρισμό μόνο από αυτά; Γιατί αφήσαμε τα έργα του Καλατράβα να ρημάξουν; Αν αναλογιστούμε τις ευθύνες μας θα ανακάμψουμε. Αν μας πιάσει το σύνδρομο της φτώχειας και της αλληλοφαγίας δεν θα βγούμε από το τούνελ. Γι’ αυτό όλοι μαζί κοιτάμε μπροστά και ευρωπαϊκά!