Αυτοί που μας έφεραν εδώ ξοφλούν γραμμάτια…

Η αυλαία ανοίγει…

// Τριάντα χρόνια «Μονόγραμμα» και η ΕΡΤ σας βράβευσε πριν από λίγες ημέρες για την προσφορά σας στον πολιτισμό. Ποια ήταν η πρωτοπορία του «Μονογράμματος»;
Η.Σγ.: Ότι δώσαμε έμφαση στο λόγο. Στους πεζογράφους μας. Το λογοτεχνικό κείμενο έχει άλλη διάσταση. Μιλάς, ας πούμε, για την Ολυμπία και δείχνεις την εικόνα. Η Ολυμπία γίνεται διαφορετική με ένα κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη. Αυτή ήταν η πρωτοτυπία. Δεν ξέρετε πόσο με συγκινεί που μας καλούν καθημερινά σχολεία και μας ζητάνε υλικό. Που σημαίνει ότι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές και τα παιδιά από μόνα τους προσπαθούν να δημιουργήσουν μια ευρύτερη παιδεία χωρίς τη βοήθεια του υπουργείου.

// Πώς ξεκίνησε το «Μονόγραμμα»;
Γ.Σγ.: Το 1979 σκέφτηκα ότι η κρατική τηλεόραση -τότε ήταν μονοπώλιο- δεν γίνεται να μην έχει παρουσιάσει τον Μακρυγιάννη, τον Καζαντζάκη, τον Σεφέρη… Έτσι, όταν αποφάσισα να κάνω ένα αφιέρωμα στον Σεφέρη, 80 χρόνια από τη γέννησή του, είδα ότι το μόνο υλικό που υπήρχε ήταν από τη βράβευσή του για το Νόμπελ ποίησης το 1963, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Το υλικό για τον Σεφέρη ήταν απειροελάχιστο και αυτό από τα επίκαιρα. Μου ήρθε τρέλα! Ο Σεφέρης είχε πεθάνει το 1971 και δεν υπήρχε κινηματογραφικό υλικό! Είπα στον Οδυσσέα Ελύτη -ήμασταν πολύ φίλοι- ότι δεν μπορεί για τον καθοριστικό ποιητή του αιώνα μας να μην υπάρχουν πλάνα. Έτσι, αποφάσισα να δημιουργήσω μια σειρά αυτοβιογραφιών από κάθε πνευματικό άνθρωπο. Τον τίτλο της εκπομπής, «Μονόγραμμα», μου τον έδωσε ο Ελύτης και το σήμα της εκπομπής είναι ένας αρχαίος σφραγιδόλιθος. Με το «Μονόγραμμα» αλλάξαμε την οπτική πάνω στην εικόνα. Συνεργαστήκαμε με εξαιρετικούς σκηνοθέτες που ήθελαν να δουλέψουν πάνω στο ντοκιμαντέρ. Το «Μονόγραμμα» είναι η εμβληματική εκπομπή της ΕΡΤ, με συνεχή παρουσία.

// Στο «Μονόγραμμα» ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία;
Η.Σγ.: Έχουμε καταγράψει πάνω από εβδομήντα προσωπικότητες. Υπήρχαν προσωπικότητες τις οποίες δουλεύουμε από έξι μήνες ως και ένα χρόνο. Τον Λεωνίδα Καβάκο, τον οποίο θα παρουσιάσουμε στο νέο κύκλο εκπομπών μας -πρόκειται για τους σπουδαιότερους βιολονίστες στον κόσμο-, τον δουλεύουμε πάνω από έξι μήνες γιατί είναι στο εξωτερικό. Το μέγα θηρίο, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον ξεκινήσαμε το 1982 και ολοκληρώθηκε το 2005 συνεχούς κινηματογράφησης! Κάναμε μια εκπομπή πέντε ωρών. Ζούσαμε μαζί του. Αυτό που είναι πολύ δύσκολο είναι να κάνεις τον άλλον να αφηγηθεί τη ζωή του, να μιλήσει για τον εαυτό του. Τους δείχνουμε ότι πρέπει να μας εμπιστευθούν, ότι πρέπει να νιώσουν ασφαλείς και ότι μπορούν να μας ανοίξουν την πόρτα του σπιτιού τους.

// Ποιες εκπομπές σάς καθόρισαν;
Γ.Σγ.: Αναμφισβήτητα εκείνη του Σεφέρη, του Ελύτη, του Θεοδωράκη… Ειδικά ο Ελύτης είχε ένα συγκεκριμένο τρόπο που έβλεπε τη ζωή και τα πράγματα. Τα έβλεπε λοιπόν υπό το πρίσμα της ελληνικότητας! Αυτή την Ελλάδα, που έχει τις δυνάμεις, την ποιότητα, το πνεύμα θέλαμε να βγάλουμε στο «Μονόγραμμα». Η ΕΡΤ έχει στο οπτικοακουστικό αρχείο της 80 «Μονογράμματα» και αυτό σημαίνει ότι ο κάθε πολίτης έχει πρόσβαση σ’ αυτά.
Η.Σγ.: Ακούγοντας τις προσωπικότητες που μας μιλούσαν έβγαλα ένα συμπέρασμα. Κανένας τους δεν ξεκίνησε με στρωμένα χαλιά, πάλεψαν με δυσκολίες προσωπικές, πολύ πιο δύσκολες από αυτές που υπάρχουν σήμερα. Τα νέα παιδιά λένε βλέπω μαύρο μπροστά μου, δεν κάνω τίποτα! Ας δουν πώς ζούσε ο Τσόκλης, που περπατούσε ξυπόλητος και μάζευε αποτσίγαρα και σήμερα είναι κορυφαίος ζωγράφος. Γι’ αυτό έχει σημασία να δουν αυτές τις εκπομπές τα νέα παιδιά. Ο Καλαμπάκης είναι η κορυφαία περίπτωση της Γλωσσολογίας, που τώρα βγάζει το λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Ξεκίνησε από ένα φτωχό χωριό της Κρήτης, έξω από την Ιεράπετρα, και τώρα είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήγαινε ξυπόλητος σχολείο. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οδηγός. Και το θέμα μας είναι πώς θα περάσουν τα «Μονογράμματα» ως διδακτική ύλη στα σχολεία μας. Αυτό θα είναι το μεγαλύτερό μας κατόρθωμα.

// Οι εποχές φτιάχνουν τις προσωπικότητες;
Γ.Σγ.: Όχι. Τους ανθρώπους που είναι δυναμικοί καμία δυσκολία δεν τους σταμάτησε για να εξελιχθούν και να φτάσουν εκεί που ήθελαν. Όταν ο άνθρωπος έχει επιθυμία και εσωτερική δυναμική τίποτα δεν τον κολλάει.

// Θυμάστε μια προσωπικότητα που σας έκανε εντύπωση για τους στόχους που έβαζε;
Η.Σγ.: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε στόχο στη ζωή του. Είδε την ταινία που είχαμε κάνει για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μας κάλεσε μέσα στο χιονιά και μας είπε θέλω μια εκπομπή σαν και αυτή. Η σχέση μας με αυτούς τους ανθρώπους μάς έχει διδάξει πράγματα. Σαν κερδίσαμε όλη την Ελλάδα, την αφρόκρεμα του πνεύματος. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε δει το ντοκιμαντέρ που είχαμε κάνει για την Ευρώπη και είχε πει τότε στο λόγο του προς τους Ευρωπαίους ότι ακόμη και η Ευρώπη έχει ελληνικό όνομα.

// Εθνικοί ευεργέτες υπάρχουν σήμερα;
Η.Σγ.: Αυτό το σκεφτόμουν πολύ τις τελευταίες ημέρες που έβλεπα εικόνες από όλα αυτά τα ωραία κτίρια που έκαψαν στην Αθήνα. Λέω τότε γιατί υπήρχαν ευεργέτες, τώρα τι έγινε; Αλλά άλλο οι φιλανθρωπίες, άλλο το λάιφ στάιλ. Έχει μπερδευτεί το πράγμα.
Γ.Σγ.: Αυτό που έκανε ο Βαρδινογιάννης στην Ηλεία ήταν τεράστιας σημασίας. Αλλά είναι λίγοι. Οι Βαρδινογιάννηδες, λόγω της κρητικής καταγωγής τους, έχουν μια έντονη ευαισθησία και γνώση και συνείδηση της ελληνικότητάς τους.

// Στα σχολεία μαθαίνουν την ιστορική αλήθεια;
Γ.Σγ.: Τα παιδιά δεν μαθαίνουν την αλήθεια. Έχουμε την περίπτωση των σχολικών βιβλίων της Στ’ Δημοτικού με όσα έγραψε για το 1922 η Ρεμπούση. Η καταγραφή της ιστορίας και όσα ειπώθηκαν περί συνωστισμού στο λιμάνι της Σμύρνης με θλίβουν. Μόνο για κατάπτωση αξιών θα μπορούσα να κάνω λόγο. Ποια πολιτεία επιτρέπει να γίνουν τέτοια πράγματα; Λαός χωρίς ιστορική μνήμη δεν υπάρχει. Γιατί δεν θα έχει συνέχεια και αδιάλειπτη ενότητα.
Η.Σγ.: Η νέα γενιά των τριάντα και των σαράντα έχει υποστεί μεγάλη αλλοτρίωση. Ωστόσο, δεν τα κατάφεραν να την αλλοτριώσουν. Γιατί υπήρχαν εστίες αντίστασης και πυρήνες σωστής εκπαίδευσης από τα σπίτια και τις οικογένειες. Δεν είναι τυχαίο που όλοι οι υπουργοί Παιδείας τα τελευταία τριάντα χρόνια ήταν ευθυγραμμισμένοι με τη νέα τάξη πραγμάτων και την παγκοσμιοποίηση. Οι γονείς ανθίστανται και έτσι σώζεται η κατάσταση.

// Η ιδιωτική τηλεόραση τι ρόλο έπαιξε στην κατάργηση της μνήμης;
Γ.Σγ.: Τη χειρότερη! Είναι σε τραγικό επίπεδο η εμπορική τηλεόραση. Η ΕΡΤ μπορεί να σηκώσει το επίπεδο του λαού και να δώσει το πραγματικό πρόσωπο της Ελλάδας. Η ΕΡΤ προσφέρει 365 μέρες πολιτισμό και υπάρχει μια προοπτική. Είναι πρώτο πνευματικό ίδρυμα και πρέπει να διαμορφώσει τους νέους ανθρώπους. Η ιδιωτική τηλεόραση είναι γεμάτη από σκουπίδια. Την ΕΡΤ την πολέμησαν. Για την οικονομική κατάντια Παναγόπουλου τι να πούμε;

// Οικονομικά πώς τα βγάζετε πέρα; Όλες αυτές οι εκπομπές πώς γυρίστηκαν;
Η.Σγ.: Τον καιρό που οι άλλοι έκαναν σπίτια, εμείς κάναμε ντοκιμαντέρ! Ποτέ δεν ήμασταν καταναλωτικοί. Ό,τι βγάζαμε από μια δουλειά, τα κάναμε ταινίες. Ο σκοπός μας δεν ήταν να κάνουμε περιουσία από τη δουλειά μας. Για εμάς η μεγαλύτερη ανταμοιβή είναι ότι στα παιδάκια δίνουν εργασίες και τους παραπέμπουν στο «Μονόγραμμα». Ο Σύλλογος της Νέας Ιωνίας έκανε μια εκδήλωση για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη και είχαν ως υλικό το «Μονόγραμμα». Άρα μεγαλύτερη περιουσία υπάρχει;

// Οι πολιτικοί σήμερα πώς σας φαίνονται;
Γ.Σγ.: Από τον Καραμανλή και μετά; Οι κυβερνήσεις που πέρασαν δεν συνειδητοποίησαν το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης. Κάποιες δε ήταν εντελώς ακατάλληλες για την Ελλάδα. Η τελευταία κυβέρνηση Παπανδρέου και ο τρόπος που παραδοθήκαμε και παραιτηθήκαμε στις ξένες δυνάμεις ήταν τραγικός. Είναι θλιβερός! Τέλος πάντων. Αυτοί που στον πόλεμο του ’40 δεν μπόρεσαν να μας κατακτήσουν, γιατί εμείς δώσαμε μαθήματα ελευθερίας, δημοκρατίας, αντίστασης, δεν μπορούν τώρα να μας απειλούν και να μας εκφοβίζουν. Η Μάχη της Κρήτης ξέρεις τι ήταν; Καταρρακώθηκε το ηθικό των Γερμανών στην Κρήτη. Αυτοί που μας έφεραν εδώ ξοφλούν γραμμάτια. Γιατί κάτι θα πήραν… Το πολιτικό σύστημα αυτό έχει τελειώσει. Το θέμα είναι να το καταλάβει ο κόσμος και να ψηφίσει σωστά σ’ αυτές τις εκλογές και να μην πανικοβληθεί. Πάντως, εγώ πιστεύω ότι θα το ξεπεράσουμε και αυτό. Γιατί ο καλός Θεός της Ελλάδας μάς προστατεύει.
Η.Σγ.: Είναι δυνατόν να δέχθηκε ο Βενιζέλος άρθρο στο Μνημόνιο που λέει να αλλάξει το Σύνταγμα της Ελλάδας; Μα, είναι δυνατόν ό,τι λεφτά βγάζουμε ως κράτος να τα δίνουμε πρώτα στους δανειστές; Ο Μόραλης, που ήταν πολύ καλός φίλος και ολιγόλογος -μιλούσε όταν έπρεπε- μου έλεγε: «Το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί, παιδί μου, είναι να μας βάλουν στο ΔΝΤ. Ξέρεις τι κακό είναι αυτό; Να μη μας τύχει!». Μου περιέγραφε τι σημαίνει για έναν τόπο να έχει οικονομική διαχείριση από αλλού και ήταν σε πανικό. Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν ήταν τυχαίο που μιλούσε για εθνική αναγέννηση. Αυτή θα μας δώσει τα φτερά. Τον Έλληνα τον έχουν κάνει σκουπίδι και δεν τον αφήνουν να συνειδητοποιήσει τις αρετές του. Μπορεί να έχει κακά στοιχεία, αλλά δεν είναι και σαν τον Γερμανό που τον έχουν κάνει ρομπότ και όλη μέρα δουλεύει. Γιατί οι άλλες χώρες δεν έκαναν ένα «Μονόγραμμα»; Μόνο η Ελλάδα στην τέχνη γεννά συνεχώς προσωπικότητες στον πολιτισμό.

// Τι άνθρωπος είναι ο Μίκης;
Η.Σγ.: Κανένας άνθρωπος δεν έχει ζήσει τη δόξα που έχει ζήσει ο Μίκης. Στην Κούβα έκανε συναυλία ο Κάστρο με τον Μίκη σε ένα αχανές μέρος και η κάμερά μου τραβούσε επτά λεπτά πανοραμικό. Ο κόσμος είχε πάει από το πρωί. Μιλάμε για λαοθάλασσα. Μιλάμε για μέγεθος τεράστιο. Και έχει ζήσει τα πάντα! Από βασανιστήρια μέχρι να του πηγαίνει ο Αμερικανός παραγωγός το πιάνο του όπου ήθελε, μέχρι και μέσα στη θάλασσα, για να δημιουργήσει. Για τον Μίκη κάναμε μοντάζ ένα χρόνο.

// Όταν κάνατε την εκπομπή για τον Μακρυγιάννη τι συμπέρασμα βγάλατε;
Η.Σγ.: Ότι τα λάθη επαναλαμβάνονται.
Γ.Σγ.: Στην πολιτική επιβιώνουν οι καπάτσοι. Για να εκλεγείς βουλευτής πρέπει να υποσχεθείς διορισμό, τη στιγμή που δεν μπορείς να το κάνεις. Για μένα ο Καραμανλής έκανε πράγματα γιατί ήταν ένας ευαίσθητος και γλυκός άνθρωπος. Ο πολιτικός φαίνεται από την επιλογή των συνεργατών του. Αυτός είναι ο ηγέτης.

// Η συνέχειά σας ποια είναι;
Γ.Σγ.: Τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας. Θαυμάσια μπορούν να συνεχίσουν…

// Ελπίδα έχετε για το αύριο;
Η.Σγ.: Θα επιβιώσουμε και στα δύσκολα. Τα παιδιά του καφέ θα πάνε ξανά στις δουλειές τους και στα κτήματα και θα τα καταφέρουμε. Θα σωθούμε από τις παραδόσεις μας!