Για όλα φταίει η παιδεία

Μας κάνει να σκεφτούμε -κοιτάζοντας τα όσα γίνονται γύρω μας- ότι είναι ίσως καλύτερα να ζούμε με ένα ωραίο ψέμα… Η αφορμή για τη συνέντευξη απλή και σύνθετη… Ο Κώστας Μουρσελάς ξεκίνησε να γράφει κατά παραγγελία ένα διήγημα με αφορμή το Έτος Παπαδιαμάντη. Στην πορεία κατάλαβε ότι δεν θα ξέμπλεκε σε λίγες σελίδες με αυτό το θέμα και έτσι προέκυψε το μυθιστόρημά του «Στην άκρη της νύχτας». Πρόκειται για μια ιστορία που εξελίσσεται μέσα σε μία νύχτα. Οι ήρωές του έρχονται από προηγούμενο βιβλίο του. Είναι ο Ρετσίνας και ο Μανωλόπουλος από το μπεστ σέλερ «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά». Ο πρώτος περπατημένος της ζωής, ο άλλος ανήσυχος συγγραφέας. Μια νυχτερινή συνάντησή τους στην αγορά της Αθήνας θα ξεδιπλώσει μια τεράστια γκάμα θεμάτων συζήτησης. Στο επίκεντρό της βρίσκεται ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και μάλιστα η ερωτική ζωή του Σκιαθίτη συγγραφέα. Ατμόσφαιρα θρίλερ που εξελίσσεται σε ερωτική ιστορία ή μια ερωτική ιστορία που εξελίσσεται σε θρίλερ;

// Έχετε γράψει πάρα πολλά βιβλία. Τι είναι αυτό που πυροδοτεί τη φαντασία σας;
Το κάθε τι! Η περιέργεια. Ένας ήχος, μια ματιά, ένα άρωμα, το τικ-τακ ενός γυναικείου τακουνιού, βασικά ένα πρόσωπο, ένας άνθρωπος, ένας νεκρός στο φέρετρο, κάτι είδα, κάτι άκουσα, κάτι θυμήθηκα!

// Τώρα, τι σας ενέπνευσε και μας δίνετε ένα ακόμη βιβλίο;
Φυσικά, ένας άνθρωπος, που κατά σύμπτωση λέγεται Παπαδιαμάντης. Η ζωή που δεν έζησε!

// Η επικαιρότητα σας επηρεάζει στο γράψιμο;
Δεν γίνεται να ζεις εκτός τόπου και χρόνου. Σίγουρα με επηρεάζει η επικαιρότητα. Σ’ αυτήν, άλλωστε, θα συναντήσω το αρχικό ερέθισμα.

// Πώς σας φαίνεται που υπάρχουν μαθητές στα σχολεία που θα πάρουν τα βιβλία τους κατά το Πάσχα;
Καλή ιδέα! Θα τους μείνει καιρός να διαβάσουν και λίγη λογοτεχνία. Πιο ωφελημένοι θα βγουν.

// Οι νέοι μας φεύγουν μετανάστες σε Αυστραλία, Καναδά, Αμπού Ντάμπι… Είμαστε ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία. Οι οικονομικοί δολοφόνοι θέλουν τη χώρα μας στο πιάτο. Θα δανειστώ τίτλους από τα βιβλία σας, για να σας ρωτήσω τι τίτλο θα βάζατε σε αυτήν τη μετανάστευση: «Σιγά, η πατρίδα κοιμάται», «Εθνική κωμωδία», «Επικίνδυνο φορτίο», «Το μαχαίρι στο κόκαλο»;
Μάλλον θα διάλεγα την «Εθνική κωμωδία», αν και πρόκειται περί εθνικής τραγωδίας. Θα ήταν πιο επιτυχημένος τίτλος.

// Πιστεύετε ότι ζούμε σε εποχές που οι άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων πρέπει να σιωπούν;
Το βρίσκω τελικά πιο σοφό για τους ίδιους. Όσες φορές μίλησα και έγραψα, χαμένο πήγε. Έχετε δει εσείς κανένα πρόσωπο της εξουσίας να ταράζεται όταν μιλούν οι άνθρωποι των τεχνών; Μας γράφουν!

// Πώς κρίνετε την κατάσταση που βιώνουμε ως πολίτες μιας χώρας που βρίσκεται σε κρίση, σε συνεχή εκβιασμό, ως άνθρωποι που ζούμε μια γενική κατήφεια, που από νεόπλουτοι γίναμε νεοάστεγοι; Είμαστε ως κράτος «Κλειστόν λόγω μελαγχολίας»;
Εγώ, όπως είδες, το πρόβλεψα, αλλά αυτοί και το κλείνουν το κράτος και καρφί δεν τους καίγεται. Όχι μόνο δεν μελαγχολούν, αλλά το διασκεδάζουν κιόλας.

// Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα; Η οικονομική χρεοκοπία ή η πολιτιστική χρεοκοπία;
Το ότι ανέλαβαν να μας σώσουν και στις δυο περιπτώσεις αυτοί που μας κατέστρεψαν και μάλλον οι ίδιοι θα αναλάβουν και μετά τις εκλογές που, όπου να ‘ναι, θα γίνουν. Ζήτω που καήκαμε δηλαδή. Εκτός αν τους ξεπαστρέψει κανείς από τους ληστές που θα απελευθερωθούν τώρα με το νομοσχέδιο που ψήφισαν για την αποφυλάκισή τους…

// Η κρίση είναι το διαβατήριο για μια νέα φάση ζωής πιο ώριμης; Η αναπροσαρμογή πώς θα γίνει; Με ό,τι μας έχει απομείνει σε σθένος;
Εμείς έχουμε κρίση, όχι αυτοί, οπότε το πρόβλημα περνάει σε εμάς, όχι σε εκείνους.

// Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Έλληνας σήμερα;
Εξαρτάται σε ποια πλευρά διάλεξες να ανήκεις. Στους διεφθαρμένους ή στους μη διεφθαρμένους…

// Συνεχίζετε να νιώθετε αδιαπραγμάτευτα Έλληνας;
Πάντως, η προηγούμενη ερώτησή σας με προβλημάτισε. Μήπως διάλεξα λάθος στρατόπεδο; Μήπως ήρθε ο καιρός να το ξανασκεφτώ;

// Έχουμε γίνει νεο-αποικία; Πωλούνται, αγοράζονται χωράφια, νησιά, λιμάνια;
Γιατί; Αμφιβάλλετε; Πότε πάψαμε να είμαστε; Και πώς δεν το είχα καταλάβει;

// Ποιος φταίει που φτάσαμε ως εδώ;
Οι πολιτικοί ή οι ψηφοφόροι, τα ρουσφέτια, η λάιφ στάιλ ζωή, οι απατεώνες, τα δανεικά ή η έλλειψη παιδείας;
Είστε πέραν του δέοντως καχύποπτη! Τίποτα από αυτά. Απλώς ξοδεύαμε περισσότερα από ό,τι κερδίζαμε ή αυτοί έκλεβαν περισσότερα από ό,τι τους επέτρεπε η συνείδησή τους.

// Με τους συγκεκριμένους πολιτικούς μπορούμε να πάμε μπροστά -τόσα σκάνδαλα, τόση απαξίωση, κανένα όραμα- ή πρέπει να μπει νέο αίμα στη Βουλή, να αλλάξει η σύνθεση ίσως;
Αν γίνονταν αύριο εκλογές, ο κόσμος τι θα ψήφιζε;
Τι σας κάνει να πιστεύετε περισσότερο ότι το νέο αίμα θα είναι καλύτερο; Με τέτοια παιδεία, όπως είπατε πιο πριν, από πού θα προκύψει το καλύτερο; Έτσι κι αλλιώς, οι ίδιοι θα βγουν με διαφοροποιημένα ποσοστά. «Αλλαξοκωλιές» όπως επί το λαϊκότερον λέγεται. Εντάξει, χιούμορ, κάνουμε (γέλια )…

// Από μικρός γράφατε ιστορίες;
Πολύ μικρός άκουγα ιστορίες. Μου άρεσε να ακούω. Αργότερα άρχισα να τις γράφω.

// Υπάρχει κάποια εποχή που ο πολιτισμός ευνοήθηκε από το κράτος;
Όταν οι υπουργοί Πολιτισμού βράβευαν συγγραφείς της παράταξής τους.

// Ποιοι ήρωες σας αρέσουν;
Συνήθως οι δικοί μου, προπάντων όταν είναι αντι-ήρωες.

// Ο δικός σας ήρωας ποιος είναι;
Του τελευταίου βιβλίου μου, «Στην άκρη της νύχτας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πατάκη», ο Παπαδιαμάντης.

// Γιατί οι Έλληνες δεν διαβάζουν; Φταίει ο ήλιος, φταίει η τηλεόραση, φταίει η πολιτεία;
Τα είπαμε πιο πριν: Φταίει η παιδεία. Τι άλλο;

// Η τηλεόραση τι ρόλο έχει παίξει στην αισθητική του Έλληνα;
Η ιδιωτική κυρίως…
Νομίζω αντικαθιστά επαρκώς την παιδεία μας, κυρίως στα ντοκιμαντέρ…

// Αυτό που έγινε το 1973 στην τηλεόραση με τη σειρά «Εκείνος και εκείνος» δεν είχε προηγούμενο. Χωρίς υπερβολή, όλη η Ελλάδα άκουγε τους διαλόγους σας βγαλμένους από το παράλογο, μα τόσο κατανοητούς από το ευρύ κοινό. Λογοκρισία, κοψίματα, αλλά εσείς στην πιο δημιουργική σας φάση. Τι θυμάστε από αυτήν την εποχή; Γιατί δεν γράφονται τέτοιες σειρές σήμερα; Δεν ζούμε ανάλογες εποχές; Οικονομικός πόλεμος είναι αυτός…
Πιστεύετε ότι σήμερα θα προγραμμάτιζαν μια τέτοια εκπομπή; Είστε αρκετά αισιόδοξη! Ευχαριστώ πάντως για τα τόσο καλά λόγια.

// Πώς σας φαίνεται που η ΕΡΤ σχεδόν κλείνει;
Το απεύχομαι. Θα γεμίσουμε πάλι με ανέργους. Αφήστε τη να παίζει, δεν πειράζει.

// Το πολυμεταφρασμένο βιβλίο σας «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» ήταν συγγραφικό και τηλεοπτικό γεγονός από τότε που κυκλοφόρησε, το 1989. Μια τοιχογραφία εποχής. Πειραιάς, Αθήνα, άνθρωποι της διπλανής πόρτας ξετύλιξαν τις χαρές και τις οδύνες τους…
Γιατί έγινε αυτή η ιστορία τόσο μεγάλη επιτυχία;
Δεν μου αρέσει να μιλάω επαινετικά για τον εαυτό μου.

// Γιατί οι εκδοτικοί οίκοι κλείνουν;
Μάλλον ελλείψει αναγνωστών. Και πάλι η παιδεία φταίει. Φυσικά και η οικονομική κρίση.

// Τι σημαίνει αυτό για το βιβλίο και για τις νέες γενιές Ελλήνων;
Η οικονομική κρίση δεν θα αφήσει τίποτα όρθιο! Κάτι τέτοιο δεν λέει και ο Μαρξ;

// Το διαδίκτυο μπορεί να αντικαταστήσει τον Τύπο και το βιβλίο; Το χαρτί;
Το δυστύχημα είναι ότι και αυτό είναι μια άλλη αιτία για να κλείσουν και άλλοι εκδοτικοί οίκοι.

// Υπάρχει στην πνευματική ζωή του τόπου σήμερα ένας Ελύτης, ένας Σεφέρης, ένας Χατζιδάκις, ένας Ξενάκης, ένας Μητρόπουλος, ένας Χορν, ένας Κατράκης, ένας Καζαντζίδης, ένας Μπιθικώτσης, ένας Καραγάτσης, ένας Σαμαράκης; Η εποχή βγάζει τις προσωπικότητες και τα ταλέντα;
Και η εποχή και οι συνθήκες και γενικότερα η ζωή! Εδώ πραγματικά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.

// Γιατί δεν υπάρχουν εθνικοί ευεργέτες σήμερα;
Μάλλον αυξήθηκαν επικίνδυνα οι σπαγκοραμμένοι, ίσως και οι τρόποι για να ξοδεύεις.

// Έχετε γράψει πάνω από 130 θεατρικά μονόπρακτα. Είστε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων και μέλος της Γαλλικής Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων. Γιατί δεν υπάρχει ελληνικό έργο σήμερα; Ο Κουν έλεγε ότι αν δεν υπάρχει ελληνικό έργο, δεν υπάρχει ελληνικό θέατρο…
Δεν είμαι τόσο απαισιόδοξος. Δεν έχετε δίκιο. Απλώς ξοδευόμαστε σε λάθος ασχολίες. Γράφουμε και λογοτεχνία και θέατρο και τηλεόραση και σε εφημερίδες και συνεντεύξεις δίνουμε σε περιοδικά και σε ριάλιτι… Χύμα πια η ζωή μας!

// Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Το ψάχνω! Αλλά όσο δεν καταργείται ο θάνατος δεν είναι εύκολο να το βρω.

// Η μεγαλύτερη αλήθεια;
Και αυτήν την ψάχνω. Δεν είναι εύκολο καθόλου να τη βρεις. Άλλωστε, ποιος τη χρειάζεται πια;