Βυζάντιον

Θα μου πεις ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να φοράει η άλλη κάτω από τον χιτώνα της – η Δικαιοσύνη έχει αποδείξει ότι τα βάζει και τα κάνει όλα. Αλλά, ναι, τσούλα και πόρνη η Ιστορία. Και εν προκειμένω, στην περίπτωσή μας, είναι πόρνη με δωμάτιο για αυταρχικές απολαύσεις. Μόνο μη με ρωτήσεις πώς ξέρω ότι υπάρχουν και τέτοια δωμάτια.

Α, ναι. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα δεν έχει καμία σχέση με τον κόσμο όπως τον ξέραμε την προηγούμενη εβδομάδα. Ακόμα και το σχήμα της Γης έχει αλλάξει, ως και η μορφολογία του εδάφους είναι πλέον διαφορετική, μόνο ανηφορική. Ζούμε σε έναν καινούργιο, σκληρό κόσμο που, παρά τα όσα ακούτε, δεν πρόκειται να θρέψει καμία εξέγερση, δεν θα δώσει σπίθα για καμία επανάσταση, δεν θα κάνει θρόνους να τρίξουν. Ο νέος κόσμος δεν σου επιτρέπει να αναζητήσεις χέρι συντρόφου, δεν σε αφήνει καν να αισθανθείς το χάδι. Το τομάρι σου γίνεται τόσο σκληρό, που δεν το διαπερνάει τίποτα. Και δεν μπορείς να δεις ρούπι πέρα από αυτό. Εν τέλει, η ανοχή είναι στο DNA μας. Ο Έλληνας έχει δεχθεί τα πάντα. Δικτατορίες, συμβατικές ή συγκαλυμμένες, λεηλασία του εθνικού πλούτου, κράτος πελατών, αλήτες με αξιώματα, εγκληματίες με αίγλη. Μάλιστα, έχει επιδείξει λίγο ως πολύ και συνενοχή. Τριγύριζε στο τραπέζι μήπως και γλείψει κανένα κόκαλο. Όλα αυτά τα ανέχθηκε ο Έλληνας, συναίνεσε, έσκυψε το κεφάλι. Δεν μπορώ να καταλάβω για ποιον λόγο να ξεσηκωθεί τώρα. Δεν πρόκειται.
•••

Δεν πρόκειται γιατί ως κοινωνία η ελληνική είναι βαθύτατα συντηρητική. Το «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» έχει διαποτίσει το συλλογικό μας υποσυνείδητο. Αν ρωτήσω εσένα, τον μέσο αναγνώστη αυτής της εφημερίδας, θα μου πεις ότι φαντάζεσαι τον ξεσηκωμένο Έλληνα ως έναν κύριο με κουστουμάκι – μουστακάκι που θα αφήσει στο πεζοδρόμιο το κουτί με τα γλυκά και θα αποφασίσει ότι δεν πρέπει να πάει επίσκεψη γιατί θα κλείσει ο λαιμός του από τις δυνατές φωνές. Μέχρι εκεί. Ο συντηρητισμός αυτής της κοινωνίας έχει αντιστάσεις επειδή ακόμα υπάρχει λίπος. Το χρήμα της φοροδιαφυγής λειτουργεί καταπραϋντικά. Όσοι το διαθέτουν θα κάνουν το παν για να κρατήσουν την ένταση σε ανεκτά επίπεδα. Εσύ ίσως βλέπεις τους άστεγους και τους νεόπτωχους. Είναι λίγοι ακόμα, εννοώ δεν έχουν φτάσει στο κρίσιμο μέγεθος που γίνονται ένα χέρι που πιάνει την πέτρα. Αν θέλεις, είναι και κάτι άλλο: Ο Έλληνας σιχαίνεται τον Έλληνα, ξέρει περί τίνος πρόκειται. Σε ποιον, λοιπόν, να απευθυνθεί για ξεσηκωμό;
•••

Ακόμα κι αν ρωτήσεις τον εκδότη μου, που γράφει συχνά «θα ξεσηκωθεί ο κόσμος», δεν μπορεί να σου εξηγήσει τι ακριβώς εννοεί και πώς ακριβώς θα ήθελε να γίνει αυτό. Ξεχάστε, λοιπόν, τα του ξεσηκωμού στη χώρα των χρυσόψαρων, όπου η Νέα Δημοκρατία παίρνει 31% και μέχρι τις εκλογές μπορεί να συζητάει αυτοδυναμία. Νομίζω, δε, ότι η μοίρα μας έχει μπει πια στη φόρμα της, μας τη σερβίρουν σαν κέικ ποτισμένο με αρσενικό. Αν θυμάστε καλά, ειδικά όσοι μου σέρνετε διάφορα κάθε εβδομάδα, ήμουν υπέρ του πρώτου Μνημονίου επειδή εισήγε μεταρρυθμίσεις και απαιτούσε τομές. Τώρα υφιστάμεθα αυτήν τη βαρβαρότητα (μετά τον σοσιαλισμό, ναι;) επειδή ακριβώς δεν εφαρμόστηκε το πρώτο Μνημόνιο. Και εδώ θα συμφωνήσω με τον Σαμαρά, θα σας πω ότι, ναι, τώρα είναι μονόδρομος. Τα περί στάσης πληρωμών είναι τόσο βλακώδη και αφελή, που δεν αξίζει να τα συζητήσει κανείς ιδιαίτερα. Κάνε στάση πληρωμών. Μετά θα πρέπει να ανάψεις το ηφαίστειο στη Σαντορίνη για να ζεσταθείς αφού δεν θα μπορείς, για παράδειγμα, να πάρεις ούτε πετρέλαιο. Αλλά μην το ψάχνεις. Περίμενε ως το τέλος του χρόνου, που θα πρέπει να έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα, και θα είναι προσομοίωση στάσης πληρωμών. Ο ΓΑΠ μάς έβαλε το κεφάλι σε έναν κουβά. Δεν ξέρουμε ούτε πού πάμε, ενώ δεν μπορούμε και να αναπνεύσουμε. Αλλά, ιστορικά, ο ΓΑΠ ήταν μια απαραίτητη συνθήκη. Αν δεν ήταν ο ΓΑΠ, θα ήταν κάποιος άλλος.
•••

Αυτό που ακολουθεί το κάνω για πρώτη και τελευταία φορά. Αναδημοσιεύω αποσπάσματα από μια συνέντευξη του Κορνήλιου Καστοριάδη στην «Ελευθεροτυπία».

«Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο, έρχεται η τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνον ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Συνεπώς, ούτε σ’ αυτήν την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε, από τη μια μεριά, τον ηρωισμό του λαού και, από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι. Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτηση για ποιον λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.
•••

Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με «ταξικά» συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, ρωμαίοι ανθύπατοι, βυζαντινοί αυτοκράτορες, τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης…
•••

Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά έναν βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο; Και γιατί μετά ζητούσαν «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά»; Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο… Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για Δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την Ιστορία του, τότε ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα… Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την Ιστορία του, συνεπώς είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα».
•••

Κατά την ταπεινή μου άποψη, είναι ένα κείμενο το οποίο θα έπρεπε να διδάσκεται στα καχεκτικά ελληνικά σχολεία. Είναι ένα κείμενο που, αν συμφωνούσε ο εκδότης μου, θα ήθελα να το δημοσιεύω κάθε εβδομάδα και ας έδινα την αμοιβή μου στην εφημερίδα για να το πληρώνω ως διαφήμιση. Είναι ένα κείμενο που γυρίζει στο μυαλό μου, λόγια που σφυρίζουν σαν εύστοχες σφαίρες, λέξεις που λένε όσα αποφεύγουμε να παραδεχθούμε. Εμείς πάει, δεν έχουμε σωτηρία. Ακόμα κι αν η χώρα αυτή καταφέρει να σταθεί στα πόδια της, δεν θα έχουμε δύναμη να σταθούμε στα δικά μας. Αλλά τα παιδιά; Σας παρακαλώ, αν έχετε παιδιά, σκίστε τα λόγια μου και δώστε τους να μεταλάβουν τη σοφία του Καστοριάδη.