Μπορούμε να νικήσουμε τους δράκους…

Από το Λονδίνο, όπου κατοικεί μόνιμα, ο Ευγένιος Τριβιζάς βάζει ιδέες στα ελληνόπουλα όταν του λέμε ότι οι μαθητές δεν έχουν πάρει ακόμη τα σχολικά τους βιβλία, τα οποία θα πιάσουν στα χέρια τους τα Χριστούγεννα… «Τα παιδιά θα πρέπει να γράψουν στον Άι-Βασίλη ένα γράμμα για να επισπεύσει το ταξίδι του και να αφιχθεί νωρίτερα στη χώρα μας, φορτωμένος βιβλία!», μας τονίζει γελώντας… Αν και μετά συνοφρυώνεται, θυμούμενος το Μνημόνιο:

«Η κατάσταση της οικονομίας μού θυμίζει ναυάγιο που γύρω του επιπλέουν σανίδες από τις οποίες προεξέχουν καρφιά και πρόκες. Οι ναυαγοί που μέσα στην απελπισία τους αρπάζονται από αυτές τις σανίδες μπορεί να γλιτώσουν μεν από τον πνιγμό, κινδυνεύουν όμως να χάσουν τη ζωή τους από ακατάσχετη αιμορραγία».

Ωστόσο, κάνει καίριες παρατηρήσεις και για τις τηλεοπτικές εκπομπές στην ελληνική τηλεόραση, τις οποίες χαρακτηρίζει «κοινωνικό δηλητήριο βραδείας δράσεως»!

Η αξία των παραμυθιών δεν έγκειται στο ότι μας ενημερώνουν ότι υπάρχουν δράκοι… «Αυτό το γνωρίζουμε ήδη πολύ καλά. Η αξία τους έγκειται στο ότι μας μεταδίδουν το μήνυμα ότι μπορούμε να τους νικήσουμε ή τουλάχιστον να προσπαθήσουμε!» Μάλιστα, για αυτό μας ξανασυστήνει την εξίσωση του Αϊνστάιν γιʼ την ενέργεια, ελαφρώς τροποποιημένη… Αξίζει να τη μάθουμε!

// Μπορεί κάποιος όσο μεγαλώνει να έχει πατρίδα του τα παιδικά του χρόνια; Από τα χρόνια της αθωότητάς σας τι έχετε κρατήσει;
Την αίσθηση της περιέργειας που πυροδοτεί την αναζήτηση, τη διάθεση για παιχνίδι που τροφοδοτεί τη δημιουργικότητα και την αίσθηση της μαγείας που κρύβεται ακόμα και στo πιο ασήμαντο αντικείμενο.

// Τι θα λέγατε στα ελληνόπουλα σήμερα, που άρχισαν τη σχολική τους χρονιά χωρίς βιβλία και θα τα πάρουν τα Χριστούγεννα;
Θα τους συνιστούσα να γράψουν ένα γράμμα στον Άι-Βασίλη και να τον παρακαλέσουν να επισπεύσει το ταξίδι του και να αφιχθεί νωρίτερα, φορτωμένος βιβλία ή, καλύτερα, iPads.

// Εσείς που έχετε δημιουργήσει τους πιο όμορφους κόσμους μέσα από τα παραμύθια σας, τι θα συμβουλεύατε τους Έλληνες σε καιρούς Μνημονίου και «τρόικας»;
Να προσέχουν τις σανίδες σωτηρίας από τις οποίες αρπάζονται. Η κατάσταση της οικονομίας μού θυμίζει ναυάγιο, που γύρω του επιπλέουν σανίδες από τις οποίες προεξέχουν καρφιά και πρόκες. Οι ναυαγοί, που μέσα στην απελπισία τους αρπάζονται από αυτές τις σανίδες, μπορεί να γλιτώσουν μεν από τον πνιγμό, κινδυνεύουν όμως να χάσουν τη ζωή τους από ακατάσχετη αιμορραγία.

// Αυτός ο κόσμος μπορεί ακόμη να ονειρεύεται ή θα γίνει κυνικά ρεαλιστής;
Αλίμονο αν κατάφερναν να μας στερήσουν ακόμα και τα όνειρά μας… Σας απαντώ με ένα απόσπασμα από τα «Μαγικά μαξιλάρια»:
«Ό,τι κι αν μας πάρουν, πάντα κάτι μένει / που κανείς δεν το αγγίζει, κανείς δεν μας το παίρνει. / Μένουνε τα όνειρά μας, ελπίδα, όαση, παρηγοριά μας, / θησαυρός στη συμφορά μας, μένουνε τα όνειρά μας. / Μένουν τα όνειρα δροσοπηγή, της λευτεριάς μπουμπούκι, της άνοιξης κλειδί. / Τα όνειρά μας δηλαδή, δεν τα δένει αλυσίδα, δεν τα κλείνει φυλακή».

// Έχετε γράψει πάνω από 150 βιβλία. Από πού πηγάζει η έμπνευση για το «Παπί που έκανε πιπί στον Μισισιπή» μέχρι τον μανάβη της «Φρουτο-πίας», τη «Δόνα Τερηδόνα» και τη «Φρικαντέλα που μισούσε τα κάλαντα»;
Τα ηλιοτρόπια της Ισπανίας, οι σαύρες του Αγίου Δομήνικου, οι μπουκαμβίλιες της Πλάκας, οι υπόνομοι του Αμβούργου, οι κόκορες της Ντελαγκράτσια, οι κάκτοι της Αριζόνας, ένα χρώμα, ένας ήχος, μια σκιά, ακόμα και το πιο ασήμαντο αντικείμενο, όπως ένα κουκούτσι βύσσινου, ένα τούλι μπομπονιέρας, ένα καμένο σπίρτο ή ένα καλαμάκι πορτοκαλάδας, μπορεί να πυροδοτήσει τη φαντασία. Μια άλλη πηγή είναι τα λάθη που κάνω όταν γράφω βιαστικά ή που βλέπω όταν διορθώνω τα δοκίμια των βιβλίων μου. Για παράδειγμα, είχα δει σε ένα τυπογραφικό δοκίμιο τη λέξη «λυκοπατάτες» αντί «γλυκοπατάτες» και αυτό μου έδωσε την έμπνευση για πατάτες που όταν τις τρως, γίνεσαι λύκος.

// Πώς ξεκινήσατε να γράφετε γιʼ αυτούς τους μαγικούς κόσμους;
Όταν ήμουν μικρός και κάποιο παραμύθι που μου διάβαζαν έφτανε στο τέλος του και άκουγα το «και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», αισθανόμουν προδομένος. Οι ήρωές του μπορεί να ζούσαν καλά, εμένα όμως με εγκατέλειπαν στα κρύα του λουτρού. Προσπαθούσα, λοιπόν, να φανταστώ τι θα συνέβαινε αν συνεχιζόταν η ιστορία. Άλλοτε έδινα τις Πρώτες Βοήθειες στο νικημένο δράκο, άλλοτε προσπαθούσα να βρω πού κρύβεται ο όγδοος παραμελημένος νάνος, άλλοτε να μαντέψω ποιο ήταν το τελευταίο όνειρο που έβλεπε η Ωραία Κοιμωμένη προτού ξυπνήσει, άλλοτε να βρω τον τσαγκάρη που είχε φτιάξει τα παπούτσια του Παπουτσωμένου Γάτου. Αυτή η λαχτάρα να μην τελειώνει ποτέ ένα παραμύθι που μου άρεσε, έγινε η αφορμή για να αρχίσω να γράφω τα δικά μου.

// Τι σας λένε τα παιδιά όταν σας γνωρίζουν από κοντά;
Με ρωτάνε τι χρώμα έχουν οι πιτζάμες μου, μου ζητάνε να τους δείξω πού βρίσκεται κρυμμένο το όγδοο χρώμα του ουράνιου τόξου και μου προσφέρουν χάρτινες βαρκούλες. Ένα κοριτσάκι μού χάρισε μια χούφτα χαρτοπόλεμο με μια συλλαβή γραμμένη σε κάθε μικροσκοπικό κομματάκι. Μου ψιθύρισε στο αυτί ότι αν τοποθετήσω τα κομματάκια προσεκτικά στη σωστή σειρά σύμφωνα με τα χρώματα του ουράνιου τόξου, θα μπορέσω να διαβάσω τι μου έγραφε.

// Σας δίνουν τα παιδιά ιδέες για νέα παραμύθια;
Πολλές. Η Χαρά, για παράδειγμα, ήταν κόρη μιας φίλης μου στο Λονδίνο. Ένα βράδυ που ήμουν καλεσμένος στο σπίτι τους, ένα σουρωτήρι είχε εξαφανιστεί από την κουζίνα. Η μικρή μού εκμυστηρεύτηκε ότι το είχε πάρει το Γκουντούν, ένα περίεργο ζωάκι που μόνο εκείνη μπορούσε να δει, και ότι το χρησιμοποιούσαν για μεταφορικό μέσο. Έμπαιναν μέσα τα βράδια και ταξίδευαν στα πέρατα του κόσμου. Μ’ αυτήν την αφορμή έγραψα μια σειρά δώδεκα βιβλίων με το γενικό τίτλο «Η Χαρά και το Γκουντούν» (εκδόσεις «Πατάκης»). Σε μια άλλη περίπτωση η μικρή Λίζα, όταν έμαθε ότι ζω στο Λονδίνο -όπου έχει πάντα συννεφιά- στενοχωρήθηκε και για να την παρηγορήσω τη διαβεβαίωσα ότι έχω μια μυστική συνταγή για να φτιάχνω δικό μου ήλιο, με αποτέλεσμα να γράψω στη συνέχεια το βιβλίο «Ο ήλιος της Λίζας» (εκδόσεις «Κέδρος»).

// Ποιοι διαπαιδαγωγούν τα παιδιά σήμερα; Οι γονείς, οι γιαγιάδες, το σχολείο, οι δάσκαλοι, τα φροντιστήρια, οι νταντάδες από τις Φιλιππίνες, η τηλεόραση, τα παραμύθια;
Όλα παίζουν κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο ρόλο, ανάλογα με το παιδί και το περιβάλλον του, αλλά φοβάμαι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις κυριαρχεί η τηλεόραση, η οποία έχει εξελιχθεί σε έναν ανεξέλεκτο και ανεύθυνο παιδαγωγό-προαγωγό. Με καταθλιπτικά λίγες εξαιρέσεις, η τηλεοπτική δίαιτα των παιδιών κυμαίνεται από το βαρετό και ανούσιο στο τοξικό και βίαιο. Πολλά από τα προγράμματα τα οποία παρακολουθούν τα παιδιά όχι μόνο δεν είναι ψυχαγωγικά, αλλά θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς ψυχοφθόρα, ένα βραδείας δράσεως κοινωνικό δηλητήριο, όπως είχε χαρακτηρίσει παρόμοια προγράμματα στην Αγγλία ο Philip Pullman.

// Κάθε φορά που γράφετε ένα νέο παραμύθι έχετε στο πίσω μέρος του μυαλού σας το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στα παιδιά; Ποιο είναι το μεγαλύτερο μήνυμα-αξία στη ζωή;
Το μήνυμα ότι όλα είναι δυνατά, ότι πάντα υπάρχει ελπίδα.

// Ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος των γονιών;
Ότι κοιτούν πιο συχνά τους δείκτες των ρολογιών τους από ό,τι τα μάτια των παιδιών τους.

// Είναι καιρός για αγανάκτηση και επανάσταση; Στη «Φρουτοπία» τα φρούτα προσπάθησαν να απαλλαγούν από το ζυγό του μανάβη και στους «Δραπέτες της σκακιέρας» κάποιοι αρνήθηκαν να γίνουν πιόνια…
Για να παραφράσω μια ρήση του Chesterton, η αξία των παραμυθιών δεν έγκειται στο ότι μας ενημερώνουν ότι υπάρχουν δράκοι. Αυτό το γνωρίζουμε ήδη πολύ καλά. Η αξία τους έγκειται στο ότι μας μεταδίδουν το μήνυμα ότι μπορούμε να τους νικήσουμε ή, τουλάχιστον, να το προσπαθήσουμε.

// Έχουμε πολιτικούς με όραμα να αντισταθούν σ’ αυτούς που πάνε να μας στερήσουν τα όνειρα όπως στη χώρα των «Μαγικών μαξιλαριών»;
Έχουμε πολιτικούς με όραμα, αλλά τα οράματά τους τα διαστρεβλώνουν συχνά παραμορφωτικοί φακοί ή τα περιορίζουν ασφυκτικές παρωπίδες.

// Ποιες λέξεις αγαπάτε;
Σε μια σειρά βιβλίων μου παραθέτω αλφαβητικά τις λέξεις που αγαπώ. Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο «Η παρεούλα της χρυσής χελώνας» αναφέρεται σε αγαπημένες λέξεις που αρχίζουν από το γράμμα φι:
«Το φι το γράμμα το φανταστικό, αφάνταστα το αγαπώ, γιατί φι έχουν οι φράουλες οι ζουμερές, τα φουντούκια, τα φιλάκια, οι φούντες και οι φτερωτές, τα φιρφίρια, τα φιογκάκια, τα αφράτα φραντζολάκια και το πανέμορφο φεγγάρι. / Φι έχει κι η φίλη μου η Φρόσω με τις καφετιές φακίδες και οι γιορτινές φωτοβολίδες»!

// Πόσο σας έχουν επηρεάσει οι σπουδές σας στην εγκληματολογία στα παραμύθια σας;
Πολλά από τα θέματα τα οποία πραγματεύεται η σύγχρονη εγκληματολογία προσφέρουν πλούσιο υλικό για τα βιβλία μου, όπως η δίκη και καταδίκη από γαιοκτήμονες ενός σκιάχτρου που ονειρεύεται να πετάξει για παράβαση του νόμου της βαρύτητας στο «Όνειρο του σκιάχτρου» (εκδόσεις «Εστία»), οι αβάσταχτες τύψεις και ενοχές της μικρής Άννας στη «Νύχτα της μπανανόφλουδας», η απροσδόκητη συνάντηση ενός διαρρήκτη και ενός φιλάργυρου μέσα σε ένα χρηματοκιβώτιο στις «Χελώνες του βαρόνου» (εκδόσεις «Καλέντης). Η μελέτη των διάφορων αποτρόπαιων τρόπων εκτελέσεως καταδίκων ανά τους αιώνες μου έδωσε την ιδέα για το «Τηγάνι του δήμιου» (εκδόσεις «Καλέντης»), καθώς και για τον τρόπο εκτελέσεως των τριών καταζητούμενων στο θεατρικό μου έργο «Ο έβδομος σταθμός», όπου η μπαλαρίνα καταδικάζεται να πνιγεί σε μια λίμνη με κύκνους, ο κλόουν να εκτελεσθεί με ένα εκρηκτικό πούρο και ο κιθαρίστας σε θάνατο δι’ ηλεκτροπληξίας με ηλεκτρική κιθάρα.

// Ο κακός άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται;
Σύμφωνα με μια άποψη, τα παιδιά γεννιούνται «μικρά τέρατα» και μόνο μέσα από επίπονες διαδικασίες κοινωνικοποίησης διαμορφώνονται σε νομοταγείς ενήλικες. Συνεπώς, αν οι απαραίτητες διαδικασίες κοινωνικοποίησης είναι ανεπαρκείς ή απούσες, το αποτέλεσμα είναι άτομα χωρίς αναστολές και σωστά διαμορφωμένη συνείδηση.
Σύμφωνα με την αντίθετη άποψη, τα παιδιά γεννιούνται αγγελούδια και λόγω οικογενειακών παθογενειών ή δυσμενών κοινωνικών επιδράσεων ακολουθούν το δρόμο του κακού. Τα διάφορα αίτια πιθανόν να λειτουργούν σωρευτικά. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα:
Ένα αυτοκίνητο με ελαττωματικά φρένα και χαλασμένα φώτα, το οποίο το οδηγεί ένας μεθυσμένος μύωψ οδηγός σε έναν επικίνδυνο και κακοφωτισμένο δρόμο, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει κάποιο ατύχημα.
Αν στη θέση του μύωπα οδηγού βάλετε ένα άτομο με εγγενή ροπή στο έγκλημα, στη θέση του καλού ή κακού δρόμου τις κοινωνικές και άλλες συνθήκες και στη θέση του ατυχήματος το έγκλημα, καταλαβαίνετε τι εννοώ.

// Μπορούν τα παραμύθια σας να γίνουν κινούμενα σχέδια και να πάψουν τα ελληνόπουλα να μεγαλώνουν με βίαια animation από την Ιαπωνία;
Και βέβαια. Δύο από αυτά έχουν ήδη γίνει. «Το ποντικάκι που ήθελε να αγγίξει ένα αστεράκι» και το «Ένα δέντρο, μια φορά» (βασισμένο στο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Καλέντης»). Το δεύτερο μάλιστα σε μουσική του Δημήτρη Παπαδημητρίου και με τη φωνή του Διονύση Σαββόπουλου στο ρόλο του δέντρου ψηφίστηκε από την EBU (European Broadcasting Union) σαν μία από τις καλύτερες παραγωγές της χρονιάς και η καλύτερη κινουμένων σχεδίων.

// Πώς αισθάνεστε όταν μια γενιά κινεζόπουλων θα μεγαλώσουν με ελληνικά βιβλία που έχουν την υπογραφή σας;
Το βρίσκω συγκινητικό ότι σε μια συντηρητική κοινωνία τα παιδιά θα μεγαλώνουν με βιβλία τα οποία έχουν έναν ανατρεπτικό χαρακτήρα, όπως τα «Μαγικά μαξιλάρια». Tα κινεζάκια βέβαια δεν με γνωρίζουν με το επίθετό μου. Επειδή οι Κινέζοι δεν μπορούν να προφέρουν εύκολα το γράμμα «ρο», το Nanfang Media Grοup και το People’s Literature Publishing House, υπεύθυνοι για το λανσάρισμα των βιβλίων μου στην Κίνα, όχι μόνο διέγραψαν το επίθετο, αλλά χώρισαν το μικρό μου όνομα («Eugene» στα αγγλικά) σε δύο τμήματα. Το έκαναν «Γιου – Τζιν». Το «Γιου» είναι ένα κοινό κινεζικό όνομα, αλλά και ένα πρόθεμα το οποίο επιτείνει το νόημα της επόμενης λέξης, και η λέξη «τζιν» σημαίνει στα κινεζικά «χρυσάφι». Κάτι σαν «ξεχωριστό χρυσάφι», δηλαδή.

// Και στην Αιθιοπία υπάρχουν τα βιβλία σας και στην Τουρκία και τα «Τρία μικρά λυκάκια» στη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου -αν δεν κάνω λάθος- ως ένα από τα καλύτερα παραμύθια στον κόσμο. Πώς νιώθετε;
Όπως η φαντασία δεν έχει σύνορα, έτσι και τα παραμύθια είναι όχι μόνο διαχρονικά αλλά και διαπολιτισμικά. Στις επαφές που είχα με κινεζάκια ή με τα παιδιά στην Τουρκία, το γέλιο, η συγκίνηση και γενικά η αντίδραση στα βιβλία που τους διάβαζα δεν διέφερε από την ανταπόκριση παιδιών στην Ελλάδα ή άλλες χώρες του δυτικού κόσμου όπου κυκλοφορούν μεταφράσεις βιβλίων μου.
Θα έλεγα μάλιστα ότι στην Κίνα ο ενθουσιασμός τους ήταν ακόμα μεγαλύτερος, επειδή για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε δοθεί έμφαση στην έκδοση βιβλίων γνώσεων και οι μικροί αναγνώστες διψούν για παραμύθια. Στην Τουρκία ο δημοσιογράφος Eraslan Seglan στο περιοδικό «Iyi Kitap» αποδίδει την απήχηση των βιβλίων μου στη χώρα του στο γεγονός ότι και οι δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, έχουν μακρόχρονη παράδοση στη δημιουργία συμβολικών παραμυθιών και αλληγορικών μύθων.

// Ο πολιτισμός είναι η ελπίδα της Ελλάδας για να βγει από την κρίση;
Ο πολιτισμός θα μπορούσε να αποτελέσει για την Ελλάδα και μοχλό ανάπτυξης και σανίδα σωτηρίας και γέφυρα προσέγγισης πάνω από το χάσμα της δυσπιστίας.

// Γιατί οι Έλληνες δεν διαβάζουν;
Μεταξύ άλλων οφείλεται στο ότι μεγάλο μέρος των σχολικών βιβλίων είναι βαρετά, κουραστικά έως και απωθητικά. Ταλανίζουν τόσο τα παιδιά, ώστε μέσα από μια διαδικασία γενίκευσης εξαρτημένων αντανακλαστικών αισθάνονται στην υπόλοιπη ζωή τους απέχθεια για οποιοδήποτε έντυπο, με την εξαίρεση ίσως των επιταγών.

// Πληροφορηθήκαμε ότι η «Φρουτοπία», ένα κόμικ χιλίων οκτακοσίων σελίδων, μόλις ολοκληρώθηκε με την έκδοση του όγδοου τόμου και ότι ετοιμάζετε μια οικολογική σειρά παραμυθιών με τίτλο «Πράσινη κλωστή δεμένη». Από πού αντλείτε όλη αυτή την ενέργεια;
Την εξοικονομώ αποφεύγοντας να την αναλίσκω σε ασήμαντα, άσκοπα και ανάξια λόγου θέματα. Χωρίς να θέλω ούτε κατά διάνοια να μειώσω τη συνεισφορά του Αϊνστάιν στον ορισμό της ενέργειας, διαφωνώ ελαφρώς με την εξίσωσή του. Νομίζω ότι η σωστή εξίσωση είναι:
Ε = [εν + ε ασ] Χ φ2
Δηλαδή «ενέργεια» ίσον «ενθουσιασμός» συν «εστίαση στο στόχο σου» επί «φαντασία» εις το τετράγωνο.