Είμαι ελληνομανής και το υπερηφανεύομαι
Πόσοι… τολμούν να το πουν σήμερα; Ακόμη κι εκείνοι που είναι στο ίδιο μήκος κύματος με τον Δεληβοριά. Εκεί καταντήσαμε, να αποτελεί ενοχή έτσι και πεις ότι είμαι Έλληνας, αγαπώ την πατρίδα. Θα σε πουν Ελληναρά, πατριδοκάπηλο, εθνικιστή…
Διαφωνεί ο κύριος Δεληβοριάς μʼ αυτό που συνεχώς ακούς, ιδιαίτερα από γονείς, τι θα γίνουν τα παιδιά μας, δεν έχουμε μέλλον. Η απάντησή του είναι:
«Στη δική μας τη γενιά δεν χαρίστηκε τίποτε. Ό,τι έχουμε πετύχει το κατακτήσαμε με ιδρώτα και αίμα». Ξεκινώντας μέσα από ερείπια και στάχτες, θα προσθέταμε. Ιδού ο δρόμος… Όλα μπορείς να τα κατακτήσεις.
«Η ζωή είναι συνεχής αγώνας» είναι η φράση με την οποία κλείνει την ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε μαζί του, προσθέτοντας κάτι που δεν ξέρουμε πόσοι μπορούν να το πουν σήμερα: «Δεν προλαβαίνω να νιώσω ικανοποίηση. Γιατί δεν ξέρω τι με περιμένει την άλλη ημέρα…».
Ο λόγος στον κ. Άγγελο Δεληβοριά, τον οποίο μπορείτε κάθε στιγμή να συναντήσετε περπατώντας στο Μουσείο Μπενάκη και τα παραρτήματά του… Εκεί που είναι το έργο του και η προσφορά του…
// Σε λίγο καιρό θα ανοίξει στο κτίριο της οδού Κριεζώτου 3 το νέο παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη, η Πινακοθήκη «Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα». Έχετε ήδη εγκατασταθεί για τα καλά το τελευταίο καιρό στους δύο τελευταίους ορόφους, σε μια ατμόσφαιρα που μυρίζει Ελλάδα από την ωραία γενιά του ʼ30…
Υπολείπονται ακόμη μια σειρά από εργασίες για να ολοκληρωθεί η έκθεση. Η Πινακοθήκη «Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα» ελπίζω να ανοίξει τις θύρες της στο τέλος της χρονιάς. Ελπίζω στις γιορτές το μουσείο να είναι ανοιχτό στο κοινό. Το Μουσείο αυτό είναι αφιερωμένο στην πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή της περιόδου που μεσολαβεί από το 1922, δηλαδή από τη Μικρασιατική Καταστροφή έως και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το κτίριο ανήκε εξ ολοκλήρου στον ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη από δωρεά του καλλιτέχνη, ενόσω αυτός ακόμη ζούσε. Πέθανε το 1994. Στα μόνιμα εκθέματα του μουσείου θα παραμείνει το εργαστήρι του καλλιτέχνη, η πινακοθήκη των έργων του, ενώ οι υπόλοιποι ελεύθεροι χώροι θα διατεθούν για την ανάδειξη της νεοελληνικής ζωγραφικής της γενιάς του ʼ30 και για την ανάπτυξη μιας βιβλιοθήκης αφιερωμένης στην ιστορία της τέχνης.
// Το Μουσείο Μπενάκη είναι το πρώτο ιδιωτικό μουσείο της Ελλάδας;
Ναι, είναι ένα από τα πιο γνωστά Μουσεία της Αθήνας. Ιδρύθηκε το 1929, από τον Αντώνη Μπενάκη και στεγάζεται στην ιστορική οικία της οικογένειας από την Αλεξάνδρεια, στην οδό Κουμπάρη και Βασιλίσσης Σοφίας και φιλοξενεί διάφορες συλλογές του Μπενάκη, από αυτές που συγκροτούσε στην Αίγυπτο. Χάρη στους πολλούς ευεργέτες και δωρητές του, στο Μουσείο Μπενάκη υπήρξε ραγδαία αύξηση των εκθεμάτων του, γιʼ αυτό και το μουσείο άνοιξε ένα νέο παράρτημα στο κτίριο της οδού Πειραιώς –εκεί στεγάζεται και το αρχείο της ελληνικής αρχιτεκτονικής–, δημιουργήθηκε το νέο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, ενώ στην οικεία της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά φιλοξενείται το ιστορικό αρχείο του ιδρύματος. Επίσης, στην περιοχή Ζωγράφου έχουμε το εργαστήρι του Γιάννη Παπά, στο Κολωνάκι έχουμε το φωτογραφικό αρχείο και έχει δρομολογηθεί η προσθήκη του εργαστηρίου του Μέμου Μακρή. Επίσης, ο σπουδαίος πνευματικός άνθρωπος Πάτρικ Λι Φέρμορ άφησε το σπίτι του στην Καρδαμύλη στο Μουσείο Μπενάκη για να φιλοξενεί ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών.
// Δεδομένης της οικονομικής κρίσης το Μουσείο Μπενάκη είχε επισκεψιμότητα; Το κτίριο της οδού Πειραιώς, που φτιάχτηκε για τη νέα γενιά, αποτελεί πόλο έλξης;
Είχαμε μεγάλη επισκεψιμότητα. Οι δείκτες του είναι πολύ υψηλοί, αμέσως μετά το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η νεότερη γενιά τού δείχνει πολύ μεγάλη αγάπη, αλλά πολύ μεγάλο ενδιαφέρον δείχνουν για το Μουσείο Μπενάκη και οι ξένοι. Το επιλέγουν συνειδητά, γιατί τόσο στο κεντρικό κτίριο όσο και στα παραρτήματα ο ξένος επισκέπτης μπορεί να δει εν συνόψει την πολιτισμική ιστορία της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, το Ισλαμικό Μουσείο θεωρείται παγκοσμίως ως ένα από τα σημαντικότερα Μουσεία.
// Σε μια συνέντευξή σας έχετε δηλώσει «ελληνομανής»…
Είμαι και το υπερηφανεύομαι. Θεωρώ ότι, παρά τα όσα μας συμβαίνουν, παρά τις αντιξοότητες, εγώ βλέπω τα θετικά στοιχεία που έχει καταθέσει ο τόπος αυτός στον πολιτισμό και στην ιστορία του πνεύματος. Χώρια που πιστεύω ότι η Ελλάδα έχει παράξει τα πιο σημαντικά πνευματικά ιδεώδη. Και ειδικότερα αυτό που σας λέω θα το δείτε σʼ αυτό το κτίριο που μας έχει δωρίσει ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας.
// Τριάντα δύο προσωπικότητες από τον χώρο των τεχνών, των γραμμάτων, της επιστήμης υπέγραψαν ένα κείμενο με τίτλο «Τολμήστε», το οποίο απευθύνεται σʼ όλες τις πολιτικές δυνάμεις και τις καλούν να αλλάξουν νοοτροπία και το συνυπογράφετε κι εσείς…
Κοιτάξτε, η πολιτική είναι ένα πεδίο δύσκολο και αυτό το αναγνωρίζω. Η κρισιμότητα των καταστάσεων επιβάλλει μια άλλου είδους αντιμετώπιση όχι μόνο των κοινών αλλά και του κοινού, δηλαδή των ανθρώπων. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος –εκ της ιδιοσυγκρασίας μου– που πιστεύω ότι τα πράγματα πρέπει να λέγονται με το όνομά τους. Όπως επίσης ανήκω και σʼ αυτούς που είναι υπέρ της συνεννόησης. Η επίτευξη ενός στόχου μπορεί να γίνει με διάλογο και με συναίνεση. Πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα επιτευχθεί. Οι καιροί θα το απαιτήσουν. Ο διάλογος είναι από τις σημαντικότερες παρακαταθήκες που μας κληροδότησε η ελληνική αρχαιότητα. Με το διάλογο καταλήγεις σε κοινής αποδοχής αποφάσεις. Και να σημειώσω κάτι…
Η Ελλάδα και ο Έλληνας έχει περάσει ακόμα πιο δύσκολες εποχές στο παρελθόν. Υπό αυτήν την έννοια ανήκω στους αισιόδοξους. Αν έχεις περάσει προσφυγιά, κατοχή, πόλεμο, εμφύλιο, χούντα, για τον Θεό, αυτά που περνάμε τώρα δεν είναι τίποτα. Ας είμαστε μαχητές, με όραμα και αισιόδοξοι… Η ζωή χρειάζεται αισιοδοξία, δύναμη, αντοχή, υπομονή και χιούμορ…
// Γιατί όμως η νέα γενιά
είναι μέσα στην κατάθλιψη;
Δεν ξέρω… Πάντως, στη δική μου τη γενιά δεν χαρίστηκε τίποτα. Η δική μου γενιά αγωνίστηκε και αγωνίστηκε πολύ σκληρά! Ό,τι έχουμε επιτύχει το κατακτήσαμε με ιδρώτα και αίμα. Δεν το κατακτήσαμε για τον εαυτό μας. Είχαμε πάντα συναίσθηση αυτού που λέγεται κοινωνική αποστολή.
// Τελευταία είδαμε και τη δική μου γενιά να σηκώνεται από τους καναπέδες και να πηγαίνει στο Σύνταγμα, αν και κάποιες φορές οι διαδηλώσεις κατέληξαν σε βίαιες συγκρούσεις…
Ναι, αλλά αυτά είναι διεθνή φαινόμενα. Δεν εμφανίστηκαν μόνο στην Ελλάδα. Νέοι άνεργοι έκαψαν και λεηλάτησαν το Λονδίνο. Ωστόσο, αυτές οι εξεγέρσεις αντιμετωπίζονται…
// Υπάρχει ένας Αντώνης Μπενάκης σήμερα; Ένας τόσο σημαντικός εθνικός ευεργέτης που να βοηθήσει την Ελλάδα να σηκώσει κεφάλι;
Αυτή η γενιά των εθνικών ευεργετών προερχόταν από μια κοινωνική τάξη αστική με ένα όραμα για την Ελλάδα και το μέλλον της. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν ξεριζωμένοι Έλληνες του εξωτερικού που δούλεψαν πάρα πολύ στις χώρες που μετανάστευσαν και η απόσταση από την Ελλάδα τους ενέτεινε την αγάπη για την πατρίδα τους. Ο Αντώνης Μπενάκης και οι όμοιοί του έδωσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν για την προκοπή του τόπου μας. Τώρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Το μόνο που μπορώ να σου πω είναι ότι οι χορηγίες έχουν περιοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και αυτό επηρεάζει τη διαμόρφωση των προγραμμάτων μας. Επίσης, μας επιβάλλει να αναθεωρήσουμε πράγματα που θεωρούσαμε απαραίτητα. Παρʼ όλα αυτά, το πρόγραμμα του Μουσείου Μπενάκη θα είναι και φέτος χρήσιμο και ενδιαφέρον.
// Τι ετοιμάζετε λοιπόν;
Η σεζόν άνοιξε με την έκθεση «Αισώπου Μύθοι» του εικαστικού Μανόλη Χάρου, χαρμόσυνα. Θα συνεχιστεί με ένα συνέδριο για τον Νίκο Γκάτσο και τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο. Η Ελλάδα είναι η χώρα των ποιητών και το Μουσείο Μπενάκη το ξέρει. Γιʼ αυτό και τους τιμά σταθερά και μόνιμα. Τον Μάιο το 2012, την Ημέρα των Μουσείων, το Μουσείο Μπενάκη τιμά ένα Μουσείο της περιφέρειας. Είχαμε τιμήσει πέρσι το Ιστορικό Μουσείο της Κρήτης, πρόπερσι την Πινακοθήκη του Μετσόβου. Και το 2102 θα είναι η Βιβλιοθήκη της Βέροιας. Και επίσης τον Νοέμβριο του ʼ12 θα κάνουμε το συνέδριο για τον Νικηφόρο Βρεττάκο. Εκτός από αυτά, έχουμε αναρίθμητες εκδηλώσεις για το γλύπτη Damien Hirst, αλλά και ένα αφιέρωμα για τον ζωγράφο Αγήνορα Αστεριάδη. Προσωπικά δεν θέλω να ξεχνάμε τους μεγάλους και τι χρωστάμε σʼ αυτούς. Επίσης, εγκαινιάζεται στο κτίριο της οδού Πειραιώς μια σπουδαία έκθεση με τίτλο «Η νεοελληνική τέχνη μέσα από τα Ημερολόγια της ΑΓΕΤ Ηρακλής». Παράλληλα, ετοιμάζουμε μια έκθεση για τον ζωγράφο Σωτήρη Σόρογκα. Γιατί το Μουσείο είναι παρελθόν και παρόν… Ακόμη, θα διοργανώσουμε μια μεγάλη έκθεση τον Απρίλιο για τη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στο Ισραήλ, στη Μεγάλη Βρετανία. Ενώ στο κτίριο της οδού Πειραιώς θα παρουσιαστεί μια έκθεση για την ιστορία των κόμικς στην Ελλάδα, αλλά και μια έκθεση αφιέρωμα στο γλύπτη Γιώργο Ζογγολόπουλο.
// Γιατί σας εμπιστεύονται οι συλλέκτες, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες κ.ά. τα έργα τους;
Γιατί το Μουσείο Μπενάκη τιμά τις δωρεές αυτές. Τιμάει αυτούς που τις έκαναν, αλλά τιμάει και το αντικείμενό τους. Αυτή είναι η προσωρινή μακέτα της πλάκας που θα μπει στην είσοδο εδώ στο κτίριο «Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα». Το Μουσείο Μπενάκη ευχαριστεί τους τάδε για τη συμπαράστασή τους. Μιλάμε για οικονομική συμπαράσταση. Από εδώ και πέρα, το κάθε αντικείμενο που δωρίζεται το Μουσείο το προβάλλει με το όνομά τους. Το Μουσείο Μπενάκη ζει και υπάρχει λόγω αυτών των δωρεών.
// Πολλοί πιστεύουν ότι το Μουσείο Μπενάκη –που κλείνει φέτος 81 χρόνια λειτουργίας– δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα αν δεν ήσασταν εσείς διευθυντής του από το 1973…
Το Μουσείο δεν θα υπήρχε αν δεν υπήρχε πρώτα ο Αντώνης Μπενάκης, ο οποίος το έφτιαξε και ήξερε γιατί το έφτιαχνε. Δεύτερον, το Μουσείο δεν θα συνέχιζε τη λειτουργία του αν δεν υπήρχε η κόρη του, η Ειρήνη Καλλιγά, η οποία στήριξε το πνεύμα το ανανεωτικό.
Τρίτον, το διοικητικό συμβούλιο του Μουσείου Μπενάκη έχει συμβάλει στη ζωντανή παρουσία του. Λέγεται ότι είναι ένα από τα καλύτερα διοικητικά συμβούλια που έχει η Ελλάδα. Τέταρτον, αν δεν υπήρχαν οι στενοί συνεργάτες του Μουσείου Μπενάκη όλα θα ήταν πολύ πιο δύσκολα. Το Μουσείο Μπενάκη έχει συνειδητοποιήσει ποιο είναι το χρέος της κοινωνικής του αποστολής.
// Το υπουργείο Πολιτισμού σας συνδράμει; Εσείς σχεδόν με τις δράσεις σας έχετε υποκαταστήσει αυτά που έπρεπε να κάνει το ΥΠΠΟ για τον πολιτισμό…
Το ΥΠΠΟ μας συνδράμει και ηθικά και οικονομικά. Είναι αλήθεια ότι περνάμε μια δύσκολη περίοδο, αλλά το ΥΠΠΟ είναι πάντα πλάι μας. Το Μουσείο Μπενάκη είναι ένα εθνικό κληροδότημα. Δηλαδή ανήκει στο κράτος. Δεν είναι μια ιδιωτική επιχείρηση. Το Μουσείο Μπενάκη πρωτοπορεί. Είναι το πρώτο μουσείο που πρόσφερε στον επισκέπτη του ένα ποτήρι κρασί. Το πρώτο Μουσείο που μένει ανοιχτό μέχρι τα μεσάνυχτα κάθε Πέμπτη. Το πρώτο Μουσείο που εισήγαγε το θεσμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Υπάρχει τμήμα ειδικό που καταγίνεται μʼ αυτό το θέμα. Είναι το Μουσείο που είδε τον πολιτισμό σαν μια ενότητα εκδηλώσεων και όχι ως μια μονοδιάστατη χάραξη πολιτικής που ασχολείται με την αρχαιότητα. Είναι το πρώτο Μουσείο που διακήρυξε τη σημασία της ελληνικής διαχρονίας. Δηλαδή που αντιμετώπισε ισότιμα την αρχαιότητα με το Βυζάντιο, αλλά και τη σύγχρονη εποχή χωρίς φραγμούς. Το είδε σαν μια περιπέτεια που συνεχίζεται και θα συνεχίζεται…
// Παράγει σήμερα πολιτισμό η Ελλάδα;
Εγώ νομίζω ότι είναι το μόνο που συνεχίζει να παράγει! Η αγροτική παραγωγή πού είναι; Η βιομηχανική; Τι σου είπα πριν; Ότι η Ελλάδα είναι η χώρα των ποιητών. Και θα σου συμπληρώσω ότι η Ελλάδα είναι η χώρα των καλλιτεχνών, των ζωγράφων, των συγγραφέων, των διανοουμένων. Άλλωστε, έχει τροφοδοτήσει τα ξένα πανεπιστήμια, τα ξένα ιδρύματα, πάρα πολύ. Με πολλούς καθηγητές. Αυτό γινόταν πάντα. Γιατί ο Έλληνας έχει ένα κοσμοπολιτισμό.
// Συνεχίζετε να είστε μάχιμος αρχαιολόγος;
Στη Λακωνία υπάρχει το ιερό του Απόλλωνα, ένα από τα πιο σημαντικά αρχαία μνημεία της Σπάρτης μαζί με της Αθηνάς και της Σοφίας Αρτέμιδος. Τα τελευταία χρόνια κάνουμε μια μεγάλη προσπάθεια ανασύνθεσης της μορφής του. Του πρέπει μια άλλου είδους αντιμετώπιση. Για την απελευθέρωση των χώρων που τον περιβάλλουν, για την πρέπουσα ανασκαφική του διερεύνηση, την ανασυγκρότηση των μνημείων που έχουν διασπαρεί γύρω του. Φαντάστηκα ότι πέντε χρόνια σκληρής δουλειάς θα έφταναν. Φαίνεται ότι και μια δεκαετία δεν θα επαρκέσει. Υπάρχει μια πολύ καλή ομάδα αρχαιολόγων, ερευνητών, αρχιτεκτόνων που προσπαθούν. Θα γίνει. Γιατί εγώ όταν ξεκινώ κάτι, συνήθως το τελειώνω.
// Από τους λίγους θα έλεγα που έχουν απομείνει… Αλήθεια, πώς φτάσαμε σʼ αυτήν την οικονομική, πολιτιστική χρεοκοπία;
Θα σου πω αυτό που λέμε εμείς οι φιλόλογοι. Πρόκειται για τη συνεργασία πολλών λογίων… Δεν πρόκειται για μια αιτία, αλλά ένα άθροισμα που μεγαλώνει και μεγαλώνει μέχρι που φτάνεις κάποια στιγμή στο σημείο να αναθεωρήσεις, να ξανασκεφτείς τα πράγματα και να προγραμματίσεις σοβαρότερα το μέλλον. Το μέλλον όμως οφείλει να είναι ευρωπαϊκό. Ανεξάρτητα αν η Ευρώπη δεν το έχει δει έτσι. Αν έχει να υπερηφανευτεί για κάτι η Ευρώπη, είναι για τη συμβολή της στα γράμματα, στις τέχνες, στην επιστήμη. Εκεί είναι και η ενότητά της. Η Ευρώπη είναι και η Ρωσία. Δεν μπορεί να εξαιρεθεί. Γιατί και ο Τσέχοφ είναι Ευρωπαίος και ο Τολστόι και ο Τσαϊκόφσκι… Όταν μιλάμε για μια Ευρώπη, αρχίζει από τα Ουράλια και φτάνει στο Γιβραλτάρ. Μια Ευρώπη που πρέπει να δικαιώσει τα ανθρωπιστικά της ιδεώδη. Ξεχνώντας βέβαια τι έχει κάνει στις αποικίες της, στην Αφρική, στην Ασία κ.τ.λ. Εμείς που καταγινόμαστε όμως με την ιστορία ξέρουμε πόσο βραδείς είναι οι εξελίξεις…
// Η κρίση είναι και κρίση αξίων;
Τι με βάζετε να σχολιάσω; Και βέβαια! Αλλά ποιος ευθύνεται για αυτήν την πλεονεξία του Έλληνα; Τα Μίντια έχουν παίξει το ρόλο τους και κυρίως η τηλεόραση για τη δημιουργία ενός μοντέλου ζωής που δεν είναι αυτό που φαίνεται…
// Γιατί δεν σας βλέπουμε στην τηλεόραση;
Όταν ανέλαβα το Μουσείο Μπενάκη, άντε να υπήρχαν δυο καταχωρίσεις για το Μουσείο. Αυτή τη στιγμή είναι στοίβες, αλλά έχω φτάσει μέχρι εδώ. Δεν αντέχω άλλο. Η δική μας η συνέντευξη υποπτεύομαι ότι θα είναι η τελευταία, αλλά δεν είμαι εγώ το θέμα. Πήγα στα εγκαίνια του Μουσείου του Μενελάου Παρλαμά στην Κρήτη –θεωρώ ότι είναι ο τελευταίος δάσκαλος του γένους– και συγκινήθηκα, διότι είναι υψηλών προδιαγραφών, γέννημα της περιφέρειας και της Εταιρείας Ιστορικών Μελετών. Αυτά πρέπει να βγαίνουν προς τα έξω. Γιατί υπάρχει δυναμική στην περιφέρεια και αυτό πρέπει να παρουσιάζεται σε μέρες κρίσης… Η ουσία.
// Όταν κοιμόσαστε το βράδυ νιώθετε ήρεμος και ικανοποιημένος;
Δεν προλαβαίνω να νιώσω ικανοποίηση. Γιατί δεν ξέρω τι με περιμένει την άλλη ημέρα… Η συνέντευξή μας ήταν κλεισμένη στις 11 το πρωί και πριν από εσάς είχα σημειώσει 13 δουλειές. Η ζωή είναι συνεχής αγώνας! Για ποια ικανοποίηση μιλάμε;