Βυζάντιον

Διάβασα σε ένα βιβλίο ότι η μόνιμη περίοδος της ζωής αρχίζει όταν δεν έχεις τίποτα να περιμένεις ή μάλλον όταν δεν θέλεις να έρθει κάτι που δεν το περιμένεις. Η μόνιμη περίοδος της ζωής αρχίζει σίγουρα μετά τα 40 και σε πάει μέχρι το τέλος. Απαιτεί ασφάλεια, σιγουριά, σταθερότητα. Οι μέρες σου είναι μέσα σε ένα ποτήρι με νερό, όχι πλέον στον κουβά, που δεν σε ενδιαφέρει και τόσο αν θα χυθούν μερικές έξω. Από τότε, λοιπόν, που συμβιβάστηκα με τη μόνιμη περίοδο της ζωής, αποδεχόμενος το χασμουρητό της ως απαραίτητο μεσημεριανό ύπνο, άρχισα να αγαπώ τον Σεπτέμβριο. Θα μου πεις ότι αν έχεις παιδί υποφέρεις.

Το ξέρω. Κάνω πως δεν βλέπω τους λογαριασμούς. Αλλά είναι το πέρασμα προς την περίοδο του χρόνου που ταιριάζει με την πλήξη σου. Καλό φθινόπωρο.

Σήμερα, λοιπόν, είναι 4 του Σεπτέμβρη. Πρόκειται για ιστορική μέρα που ελάχιστοι γνωρίζουν, αλλά πολλοί περισσότεροι τιμούν, άθελά τους φυσικά. Ήταν το πρωινό της 4ης Σεπτέμβρη του 1974 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου σήκωσε το τηλέφωνο, σχημάτισε έναν αριθμό και λίγα δευτερόλεπτα αργότερα είπε: «Έλα, Άκη, ακόμα να ξυπνήσεις ρε; Τι κάνατε χθες με τον Κίμωνα; Ναι, ρε συ, για άλλο σε πήρα. Να σου πω… Μας πήραν στα σοβαρά χθες με τις μαλακίες που είπαμε;» Πιθανότατα ο διάλογος είναι φανταστικός, πλην όμως αν τον βάλεις επάνω στη ροή της Ιστορίας θα διαπιστώσεις ότι είναι εξίσου ρεαλιστικός, πιο αληθινός και από τα γεγονότα. Που λέτε, μέχρι ενός σημείου καταλάβαινα αυτήν την εμμονή του ΠΑΣΟΚ με την 3η Σεπτέμβρη. Επίσης κατανοούσα και την ανάγκη κάποιων ανθρώπων, που έζησαν τα γεγονότα από κοντά, να γράφουν κάθε χρόνο πικρόχολα και μελαγχολικά για την αποκόλληση του ΠΑΣΟΚ από τις αρχές του. Άντε, να δεχθώ μέχρι και το 2004, 30 χρόνια μετά, να γράφουν άνθρωποι σαν τον εκδότη μου αυτά τα, παραδοσιακού τύπου. Όμως μέχρι εδώ, φτάνει, αρκετά.
•••

Το να αναφέρεσαι, σχεδόν 40 χρόνια μετά, στη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη είναι κάτι πολιτικά υποκριτικό και κοινωνικά αδιάφορο. Μου θυμίζει, ας πούμε, κάτι άρθρα που διαβάζουμε στα μέσα των ’80s σχετικά με τον εμφύλιο, την αποστασία του ’65, τα Δεκεμβριανά. Εντάξει, οι αναγνώστες μας έχουν ζήσει και αυτά (ακόμα δεν ξέρω αν έχουμε ηλικιωμένους αναγνώστες ή αν απλώς «Το Παρόν» προσθέτει χρόνια ζωής), αλλά, σε παρακαλώ τώρα, δεν είναι δυνατόν το 2011 να ασχολείσαι με τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρης του 1974. Διότι, αγαπητέ μου, μόνο σε θέματα προσωπικής ηθικής και εντιμότητας οι αρχές μας δικαιούνται να παραμένουν αδιαπραγμάτευτες μετά 40 έτη. Σε κάθε άλλη περίπτωση οφείλουν να αλλάζουν, να μεταλλάσσονται. Μα φαντάζεσαι σήμερα να έλεγε το ΠΑΣΟΚ πως θα επιστρέψει στις αρχές της 3ης Σεπτέμβρη; Θα ήταν περίπου το ίδιο με εκείνο που συνέβη στην Περσία, όταν ο Χομεϊνί την έκανε Ιράν. Δεν νοσταλγείς την κενολογία και το ευχολόγιο της 3ης Σεπτέμβρη. Την αφέλεια της νιότης σου ψάχνεις, μα δεν τη βρίσκεις.
•••

Εδώ και μερικά χρόνια προσπαθώ να κάνω έναν απολογισμό της πορείας του ΠΑΣΟΚ σε αυτόν τον τόπο. Δεν μπορώ. Επειδή δεν είναι ακριβώς κάτι το ενιαίο, είναι ένας οργανισμός που εξελίσσεται. Καλά να είμαστε και θα το επιχειρήσουμε όταν το ΠΑΣΟΚ σταματήσει να υφίσταται και η σφραγίδα του αποκτήσει μικρό εύρος. Όμως να, δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό. Κάθομαι το σκέφτομαι, μετράω και βλέπω. Και ναι, είμαι πλέον βέβαιος ότι τη μεγαλύτερη ζημιά στον λογαριασμό που πληρώνουμε τώρα την έκανε εκείνο το ΠΑΣΟΚ των ’80s. Φοβούμαι δε ότι δεν μπορώ να περιγράψω τι ακριβώς ήταν εκείνο το ΠΑΣΟΚ, δεν έχω τις λέξεις, ίσως πρέπει να σας δείξω μόνο εικόνες. Κακόγουστους πρασινοφρουρούς να ορμάνε στα πόστα, βουλιμικούς υπουργούς να κάνουν ξεδιάντροπες δουλειές, αμόρφωτα τσογλάνια να καθορίζουν την πολιτιστική ατζέντα. Υπάρχει μία πλάνη που έχουμε μασήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με αυτήν, το ΠΑΣΟΚ ήταν απαραίτητο, καθώς έδωσε στους μη προνομιούχους αυτά που είχαν στερηθεί και εξόπλισε το πολιτικό σύστημα με ριπές ελευθερίας. Νομίζω ότι αυτό δεν ισχύει. Ακόμα και αν η Νέα Δημοκρατία δεν έχανε ποτέ τις εκλογές, κάποια στιγμή θα υποχρεωνόταν να ακολουθήσει ευρωπαϊκό προσανατολισμό, παραχωρώντας αυτά που επιτάσσουν οι κοινές ευρωπαϊκές αξίες. Αλλά τα πράγματα ήρθαν αλλιώς. Και δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν άλλη οδό.
•••

Το ΠΑΣΟΚικό όνειδος οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην έλλειψη αστικής τάξης και στα ιστορικά απωθημένα που έσερνε η χώρα από τον εμφύλιο. Αν η συντηρητική παράταξη είχε κυβερνήσει με σύνεση, τότε και οι άλλοι θα είχαν διατηρήσει το μέτρο. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ήταν η εκδίκηση των αδικημένων, η πείνα των στερημένων. Και όλα αυτά έγιναν σε περιβάλλον ακρότητας. Πώς να μην ορμήξει ο άλλος στο κράτος όταν για χρόνια ήταν στο περιθώριο; Πώς να μην απλώσει τα λεκιασμένα χέρια του ο μικρομεσαίος όταν είδε πως το νέο καθεστώς θέλει και καινούργια τζάκια; Και εδώ βρίσκεται η ιστορική ευθύνη του ΠΑΣΟΚ. Η συντηρητική παράταξη είχε καταπιέσει και έθεσε στο περιθώριο ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Το ΠΑΣΟΚ πήρε αυτό το κομμάτι και το εκμαύλισε. Το μύησε στη διαφθορά, μετέτρεψε την πρόοδο σε βαθύτατη συντήρηση. Τον λογαριασμό του ΠΑΣΟΚ πληρώνουμε τώρα και ας ήταν ο Καραμανλής ο τελευταίος που κάθισε στο τραπέζι πριν σκάσει η κανονιά. Και δεν τον πληρώνουμε μόνο διά των οικονομικών ελλειμμάτων. Τον πληρώνουμε με την καθολική απαξίωση, τη φτώχεια στη δημόσια ζωή και στον απεχθή τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το συλλογικό.
•••

Τα σκεφτόμουν αυτά κάνοντας και στοιχειοθετώντας τον προσωπικό μου αποχαιρετισμό προς τον Λεωνίδα Κύρκο. Που λέτε, εδώ και δεκαπέντε χρόνια με τον φίλο μου τον Βασίλη δεν λέμε να συμφωνήσουμε αν το ’89 ήταν βρώμικο ή όχι. Εγώ του λέω ότι είναι, αυτός μου απαντά ότι το επέβαλαν οι συνθήκες. Ποια η θέση του Κύρκου; Μιλάμε για έναν άνθρωπο έντιμο, με ιδεολογική συγκρότηση, που γνωρίζει ότι ο διάλογος είναι σημαντικότερος του δόγματος και των στεγανών. Επίσης γνωρίζει ότι ο ιδεολογικός χώρος που υπηρετεί έχει λεηλατηθεί με δόλιο τρόπο από το ΠΑΣΟΚ. Μπροστά του υπάρχει μία διπλή προοπτική: το δυνάμωμα του αριστερού χώρου και συνάμα η δημιουργία ενός πλαισίου διαλόγου για την πορεία της χώρας. Και αυτός ο διάλογος δεν μπορούσε να γίνει με το ΠΑΣΟΚ, ένα κόμμα που συνηθίζει να αρθρώνει πολιτικό λόγο πάνω σε διχαστικά διλήμματα θρησκευτικού χαρακτήρα. Συνάμα η κοινωνία θέτει το αίτημα για κάθαρση. Εν τέλει ο Κύρκος έκανε αυτό που η Ιστορία και η συγκυρία του ζητούσαν να κάνει. Βασίλη έχεις δίκιο. Το ’89 δεν ήταν βρώμικο – για τον Κύρκο.
•••

Ήθελα να σας πω αρκετά για τη χειρότερη είδηση της εβδομάδας που δεν έχει να κάνει ούτε με τον βρόχο στον λαιμό του λαού ούτε με τον θάνατο του επαγγελματία – δεν ξέρω πια ποιος πεθαίνει κάθε εβδομάδα, ο εκδότης τα σημειώνει αυτά. Η χειρότερη είδηση της εβδομάδας πέρασε απαρατήρητη, αλλά μου την επισήμανε άνθρωπος που γνωρίζει: είναι η κατάληξη, στις χωματερές, των νοσοκομειακών αποβλήτων. Δεν γίνεται ούτε στην Τουρκία ούτε στην Αίγυπτο. Είναι τριτοκοσμικό, τοξικό και μας απειλεί. Αλλά είναι και η μοίρα που μας αξίζει: να μας σκοτώσουν τα απόβλητά μας. Να πνιγούμε μέσα στο ίδιο μας το σάλιο. Επιτέλους μία είδηση που δίνει θετικές προοπτικές.
•••

Μία αναγνώστρια από τη Θεσσαλονίκη, η κ. Ολυμπιάδα, μου γράφει ότι η στήλη της αρέσει πολύ, αλλά δεν καταλαβαίνει πάντα τι γράφω. Εγώ, κ. Ολυμπιάδα μου, θα ήθελα να σας πω ότι δεν καταλαβαίνω γιατί τα γράφω. Συνεπώς και τους δύο μάς συνδέει ένα μεγάλο μυστήριο σχετικά με αυτήν τη στήλη. Πιστεύω δε πως ο ένας μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα του άλλου. Εγώ δύναμαι να σας εξηγήσει τι γράφω, ενώ εσείς ίσως έχετε καταλάβει για ποιον λόγο το κάνω αυτό. Απλώς θα ήθελα να μου το πείτε με τρόπο. Δεν φαντάζεστε πόσο φοβάμαι αυτήν την απάντηση. Να είστε καλά, με συγκινήσατε. Κλαίω εύκολα, αλλά σπάνια από συγκίνηση