Έχει ψυχή το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Στη ζωή δεν υπάρχει το τώρα τελείωσα και απολαμβάνω.
Η ζωή είναι συνεχής αγώνας και έχει σκαμπανεβάσματα. Όμως το θέμα είναι να δημιουργείς και να μην πηγαίνεις στην καταστροφή -…καλή ώρα όπως σήμερα…-, επισημαίνει ο κ. Παντερμαλής στη συζήτηση που είχαμε μαζί του.

***

Ήταν Σάββατο 27 Αυγούστου, 12 το μεσημέρι, στο καφέ του Μουσείου. Το Μουσείο ήταν γεμάτο από τουρίστες! Κόσμος στο ταμείο! Αμερικανούς, Ισπανούς, Ιταλούς, Γερμανούς, το εστιατόριο και το πωλητήριο με τις εκδόσεις γεμάτο. Στις αίθουσες με τις Καρυάτιδες οι ξένοι έκαναν «ουάου» και «Ω , μάι γκαντ»!
Όλα λειτουργούσαν άψογα -οι προβολές, οι ξεναγήσεις, οι ράμπες για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, ο κλιματισμός- και ήταν όλα πεντακάθαρα και οι υπάλληλοι ευγενέστατοι! Ένα ζωντανό Μουσείο, αρχιτεκτονικά ένα κόσμημα -η αίθουσα του Παρθενώνα με το γυαλί λουζόταν από το φυσικό φως! Και ο κ. Παντερμαλής ήξερε όλους τους εργαζόμενους με το μικρό τους όνομα, από την ασφάλεια μέχρι τη σερβιτόρα. Και να σημειωθεί ότι μόλις ανάρρωνε από μια επέμβαση που έκανε…

// Έχουν περάσει δυο χρόνια από τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης. Μέσα σ’ αυτό το διάστημα πόσα άτομα έχουν επισκεφθεί το Μουσείο; Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει την επισκεψιμότητα;

Το Νέο Μουσείο Ακρόπολης το έχουν επισκεφθεί γύρω στα 3.500.000 άτομα. Φυσικά η επισκεψιμότητα έχει διακυμάνσεις. Γιατί όταν υπάρχουν προβλήματα και αναστάτωση στο κέντρο της Αθήνας από τις διαδηλώσεις ή απεργίες από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς αυτό επηρεάζει. Κακά τα ψέματα, ο κύριος υποστηρικτής του Μουσείου είναι ο ίδιος ο επισκέπτης και υπάρχουν πολλά άτομα που έχουν έρθει πάνω από πέντε φορές στο Μουσείο, ακόμη και για να πιουν τον καφέ τους και να διαβάσουν την εφημερίδα τους και να βλέπουν από το τζάμι την Ακρόπολη. Αλλά το τονίζω ξανά… Η καλύτερη διαφήμιση του Μουσείου γίνεται από στόμα σε στόμα. Από τα σχόλια του επισκέπτη.

// Για την τιμή του εισιτηρίου τι λένε;

Σας το λέω με το χέρι στην καρδιά, ότι η τιμή του εισιτηρίου (5 ευρώ) είναι η χαμηλότερη που υπάρχει σε σχέση με τα άλλα μουσεία στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα. Αυτό, από την πλευρά του Μουσείου, είναι ένα είδος κοινωνικής πολιτικής, γιατί μέσα στην κρίση δεν είναι δυνατόν να το αυξήσεις. Για εμάς το σημαντικό είναι ο κόσμος να έρχεται στο Μουσείο. Καλύτερα να έχεις φθηνότερο εισιτήριο και περισσότερο κόσμο, παρά πιο ακριβό εισιτήριο και λιγότερο κόσμο. Το Μουσείο πρέπει να είναι ζωντανός οργανισμός. Και για να είναι ζωντανός οργανισμός χρειάζεται ψυχή, χρειάζεται ζωντανούς ανθρώπους. Το Μουσείο είναι κοινωνικός χώρος και εμείς έτσι το αντιμετωπίζουμε.

// Ποιο είναι το πιο αγαπημένο τμήμα της έκθεσης από την πλευρά των επισκεπτών; Σε ποια αίθουσα στέκονται περισσότερο οι επισκέπτες; Και με ποια αίθουσα ασχολούνται περισσότερο τα σχολεία, οι δάσκαλοι και οι μαθητές τους;

Από τον Ιούνιο του 2010 μέχρι τον Μάιο του 2011 μας επισκέφθηκαν 190.000 σχολεία, μεταξύ αυτών και 29.000 από το εξωτερικό! Το Μουσείο έχει πολλά και ενδιαφέροντα εκθέματα, αλλά μερικά είναι εμβληματικά. Όπως τα Γλυπτά του Παρθενώνα και οι Καρυάτιδες. Και είναι φυσικό να ελκύουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αλλά ξαφνικά μέσα στο Μουσείο οι επισκέπτες ανακαλύπτουν και άλλα πράγματα, όπως ότι τα αρχαία αγάλματα είχαν χρώμα, δεν ήταν λευκά και παραμένουν αρκετά λεπτά να βλέπουν τις Κόρες. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει χώρος στο Μουσείο που να μη στέκονται οι επισκέπτες, γιατί αλλιώς βλέπουν ένα γλυπτό με το φως του ήλιου και αλλιώς όταν δύει ο ήλιος και έρθει το τεχνητό φώς. Ο κόσμος κάθεται και διαβάζει ακόμη και τις επιγραφές. Τα αρχαία γράμματα. Είναι έτσι διαμορφωμένο το περιβάλλον στο Μουσείο που δεν καταπιέζει τον επισκέπτη, αλλά του κεντρίζει το ενδιαφέρον για να πλησιάσει και να πληροφορηθεί.

// Στον τελευταίο όροφο του Μουσείου έχουμε την αίθουσα του Παρθενώνα, που περιμένει την επαναφορά των γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείου. Το 2012 το Λονδίνο θα φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πιστεύετε ότι θα έχουμε μια πράξη καλής θέλησης από τους Βρετανούς; Και από τη δική σας την πλευρά τι θα κάνετε;

Κοιτάξτε, το κεντρικό θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων είναι πέρα από τα όρια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης. Είναι θέμα της πολιτείας, το χειρίζεται το υπουργείο Πολιτισμού. Φυσικά, από την πλευρά μας, θα κάνουμε ορισμένα πράγματα. Ήδη έχω έρθει σε επαφή με το Βρετανικό Μουσείο. Συγκεκριμένα, το Μουσείο θα ξεκινήσει μια ψηφιακή καταγραφή. Θα αναπτύξει ένα πρόγραμμα ψηφιακής σάρωσης των γλυπτών του Παρθενώνα, για να μελετηθούν όλα τα κομμάτια και να προετοιμαστεί κατά κάποιον τρόπο η επανασύνδεσή τους. Αυτή τη στιγμή η επανασύνδεσή τους έχει γίνει με γύψινα εκμαγεία και αντίγραφα. Η ακρίβεια δεν είναι εξαιρετικά μεγάλη. Εμείς λοιπόν θα σαρώσουμε ψηφιακά και τα δικά μας και των Βρετανών και ψηφιακά θα τα ενώσουμε. Αυτή είναι μια δράση του Μουσείου που σχετίζεται με το γενικότερο θέμα της αποκατάστασης. Η απόφαση όμως της πραγματικής αποκατάστασης ξεπερνά τα δικά μας όρια. Είναι καθαρά πολιτική. Η άλλη δράση του Μουσείου είναι να παρουσιάζει το πρόβλημα αυτό στο κοινό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δίχως να φωνασκούμε. Αλλά κάθε λογικός άνθρωπος που επισκέπτεται την αίθουσα του Παρθενώνα βλέπει αυτό το φαινόμενο του σπαραγμού του Μνημείου και βγάζει τα συμπεράσματά του. Επομένως, το Μουσείο τι κάνει; Διαμορφώνει τη διεθνή κοινή γνώμη! Το Μουσείο είναι από μόνο του ένα εργαλείο που έχουμε στο χέρι μας. Και δεύτερον είναι το τεχνικό εργαλείο της παρουσίασης του τραυματισμένου αυτού Μνημείου. Αυτά τα κάνουμε, από εκεί και ύστερα…

// Παλιότερα έλεγαν οι Βρετανοί ότι δεν έχουμε ένα σωστό Μουσείο για τα γλυπτά…

Ε, πλέον δεν το λένε! Μας έδωσαν και συγχαρητήρια!

// Τα μεγάλα μουσεία όπως το Ερμιτάζ, το Μουσείο του Λούβρου κ.ά. είχαν πανικοβληθεί από την απαίτηση της Ιταλίας, της Αιγύπτου καθώς και άλλων χωρών να επιστραφούν στις χώρες προέλευσης σπουδαίες αρχαιότητες…

Η Ελλάδα δεν έθεσε γενικό ζήτημα επιστροφής αρχαιοτήτων από σημαντικά μουσεία του κόσμου. Αυτό νομίζω είναι κάτι ανέφικτο. Εμείς μιλάμε μόνο για ένα Μνημείο που έχει συμβολικό χαρακτήρα για τον δυτικό πολιτισμό για τη Δημοκρατία. Αυτό το Μνημείο διασπάστηκε και αυτό πρέπει να επανενωθεί. Μιλάμε για την ακεραιότητα του Μνημείου. Θα μπορούσαμε να ζητήσουμε πολλά πράγματα από την Ακρόπολη, αλλά ζητάμε μόνο τα γλυπτά του Παρθενώνα, γιατί έχουν ιδιαίτερο συμβολικό χαρακτήρα.

Μεταμόρφωσε όλη την περιοχή

// Το υπουργείο Πολιτισμού είναι σωστό απέναντι στις οικονομικές υποχρεώσεις που έχει προς το Νέο Μουσείο Ακρόπολης; Ή η οικονομική κρίση σας έχει επηρεάσει;

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, το Μουσείο έχει τα δικά του έσοδα και επιχορηγείται ταυτόχρονα από το υπουργείο Πολιτισμού. Εμείς καταφέραμε να λειτουργούμε δυο χρόνια δίχως επιχορήγηση. Με πολύ προσεκτική διαχείριση τα έχουμε καταφέρει. Μέσα στην κρίση συμβάλλουμε και εμείς στην ανάπτυξη. Το Μουσείο έχει μεταμορφώσει όλη την περιοχή. Φροντίσαμε να μην είναι μόνο για εμάς επικερδές, αλλά και για όλη την περιοχή. Οι καταστηματάρχες μου λένε με χαρά ότι ζωντάνεψε η αγορά, έγινε πόλος έλξης η περιοχή που πριν τα πράγματα ήταν υποτονικά. Μέχρι την Πλάκα, στου Ψυρρή πηγαίνουν άνθρωποι που πριν είχαν επισκεφτεί το Μουσείο. Ο αριθμός των επισκεπτών κινητοποιεί οικονομικά τη γύρω περιοχή.

// Οι τιμές στο εστιατόριο του Μουσείου είναι πολύ ανταγωνιστικές…

Εγώ δεν ανήκω σ’ αυτούς που αναθεματίζουν την αγορά. Είμαι υπέρ του ανταγωνισμού και της ελεύθερης αγοράς. Όλα τα μέλη του Δ.Σ. του Μουσείου ήθελαν το εστιατόριο να είναι ένα κομμάτι της λειτουργίας του Μουσείου. Το εστιατόριο είναι ένα με το Μουσείο. Βίωμα του επισκέπτη. Ο επισκέπτης αφού δει μερικά εκπληκτικά πράγματα μέσα στο Μουσείο θα καθίσει θα πιει το χυμό του, θα φάει ένα ωραίο πιάτο και θα απολαύσει αυτή τη μαγική θέα. Ποιοτικό φαγητό και προσιτές τιμές. Το Μουσείο αγωνίζομαι να είναι φιλικό στον επισκέπτη.

// Διάβασα ότι το Μουσείο έχει πάρει το Βραβείο της Βρετανικής Ένωσης Τουριστικών Συντακτών, Βραβείο Grand Prix από τη Γαλλία ως ένα από τα δέκα καλύτερα κτίρια για το 2010, βραβεία από την Ε.Ε. για τη Σύγχρονη Αρχιτεκτονική ως ένα από τα 6 καλύτερα ευρωπαϊκά κτίρια για το 2009-2011 και πόσα ακόμη…

Το Μουσείο έχει πάρα πολύ καλή υποδοχή στο διεθνή Τύπο. Πρόσφατα πήραμε ακόμη ένα βραβείο από την αρχιτεκτονική σχολή του Σικάγο. Εντάξει, τα βραβεία είναι εξωτερικά, το θέμα είναι η καθημερινότητα. Να μπορεί να λειτουργεί σωστά. Παρασκευή, ας πούμε, λειτουργούμε έως τις δώδεκα το βράδυ. Αυτό είναι μια πρόταση για τα μουσεία στη χώρα μας. Και εγώ φαντάζομαι ότι θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μουσεία στην Ελλάδα.

// Με μεγάλη επιτυχία διοργανώθηκε από το ΝΜΑ η βραδιά της Πανσελήνου…

Το βράδυ της Πανσελήνου, τον Αύγουστο, στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης βρέθηκαν δέκα χιλιάδες άτομα σε μια Αθήνα που έχει πάει διακοπές.

// Νέο Μουσείο Ακρόπολης και ίντερνετ… Τετρακόσιες χιλιάδες άτομα έχουν κάνει κλικ στη διαδικτυακή σας σελίδα μέσα σ’ ένα χρόνο. Θα μπορούσαμε και καλύτερα, έτσι δεν είναι;

Φυσικά. Έχουμε ζητήσει προσφορές για να βελτιώσουμε τη σελίδα μας και πολύ σύντομα θα ξεκινήσουμε μια συνεργασία με το Google για να μπει το Μουσείο μας στο «Google arts» μαζί με τα μεγάλα μουσεία του κόσμου.

// Όταν βλέπετε τι έχετε καταφέρει μέσα σε λίγο διάστημα είστε ικανοποιημένος ως πρόεδρος του ΝΜΑ;

Στη σύγχρονη εποχή δεν μπορεί να πει κάποιος «ναι, είμαι ικανοποιημένος». Εμένα με ενδιαφέρει να επιλύονται προβλήματα της καθημερινότητας και να αναζητώ νέες λύσεις και ιδέες. Στη ζωή δεν υπάρχει το τώρα τελείωσα και απολαμβάνω. Η ζωή είναι συνεχής αγώνας και έχει σκαμπανεβάσματα. Το δίδαγμα είναι να βλέπουμε ρεαλιστικά τη ζωή. Και όταν τα βλέπεις ρεαλιστικά περιττεύουν όλα τα άλλα. Η ικανοποίηση είναι για μένα να βλέπω γεμάτο το Μουσείο από κόσμο, αλλιώς άδειο θα ήταν τρομακτικό. Όπως και το θέατρο χρειάζεται κόσμο. Σκεφτείτε ηθοποιούς να παίζουν σε άδεια πλατεία. Πώς σας φαίνεται;

// Σε λίγες ημέρες έχουμε την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Το Μουσείο συνεργάζεται με το υπουργείο Παιδείας;

Τα σχολεία έρχονται και μάλιστα το πρόγραμμα «Μια μέρα στο Μουσείο», που μοιάζει με κυνήγι θησαυρού μέσα στο Μουσείο, είναι από τις πιο επιτυχημένες δράσεις μας. Σε μερικές εβδομάδες θα τα βάλουμε κάτω να δούμε τι καινούργιο μπορούμε να προσφέρουμε…

// Στα εγκαίνια του ΝΜΑ, ο Τύπος έγραψε ότι έλειπε η παγκόσμια διανόηση. Ότι ναι μεν είδαμε βασιλείς και ηγέτες κρατών, αλλά όχι συγγραφείς, πανεπιστημιακούς κ.ο.κ. Σκεφτόσαστε κάποια στιγμή να καλέσετε επίσημα ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών;

Στα εγκαίνια καλέσαμε πολιτικούς αλλά και πνευματικούς ανθρώπους. Κάθισαν για λίγο, είπαν τι ωραία τα φτιάξετε και αυτό ήταν. Αυτό δεν έχει νόημα, δεν είναι ουσιαστικό. Δεν μας ενδιαφέρει ως Μουσείο μια ακόμη δεξίωση. Μας ενδιαφέρει ένα συνέδριο. Για μένα το Μουσείο αυτό έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Είναι ο πυρήνας των Κλασικών Σπουδών παγκοσμίως. Θα έπρεπε σ’ αυτήν την κατεύθυνση να προχωρήσουμε. Άλλα μουσεία είναι διαχρονικά και μπορούν να κάνουν διάφορες εκδηλώσεις, το δικό μας είναι θεματικό. Τα πάντα αναφέρονται στην Ακρόπολη. Ο ρόλος της Ακρόπολης ήταν οικουμενικός και διά μέσου όλων των εποχών. Το Μουσείο έχει βάση την κλασική αρχαιότητα. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια έκθεση για το ρόλο που έπαιξε η Ακρόπολη στην αναγέννηση, στον Διαφωτισμό, στο μπαρόκ. Μπορούμε να βάλουμε δίπλα τα αρχέτυπα αλλά και τα έργα που εμπνεύστηκαν από αυτά. Υπάρχουν ξένοι ζωγράφοι που ζωγράφισαν την αρχαία Ελλάδα χωρίς να την έχουν δει. Μπορούμε να κάνουμε πολλές εκθέσεις… Σκέψη μας είναι να συνεργαστούμε και με πανεπιστήμια κλασικών σπουδών στο εξωτερικό…

// Είδαμε και πολλές διασημότητες στο Μουσείο, σταρ του Χόλιγουντ. Τομ Χανκς, Μάικλ Ντάγκλας, Κάθριν Ζέτα Τζόουνς… Ποιες ήταν οι εντυπώσεις τους;

Όλοι αυτοί αντέδρασαν με ενθουσιασμό και είπαν πολύ καλά λόγια. Είπαν τα «ουάου» τους… Τους άρεσε πάρα πολύ. Χρήσιμες ήταν αυτές οι επισκέψεις. Είναι καλή προβολή, διαφήμιση και ο κόσμος όταν τους βλέπει αιφνιδιάζεται ευχάριστα.

// Τα ελληνικά μίντια σας έχουν βοηθήσει;

Μας καλύπτουν πολλές εκδηλώσεις. Περισσότερο ο Τύπος, αλλά και η δημόσια τηλεόραση και η ιδιωτική. Δεν βλέπετε όμως τι κρίση περνά η τηλεόραση; Μας έχουν τρελάνει στις επαναλήψεις.

// Ποια είναι η αγαπημένη σας αίθουσα μέσα στο Μουσείο;

Α, εγώ δεν έχω αγαπημένη αίθουσα. Όλο το Μουσείο μ’ αρέσει. Από την ανασκαφή κάτω μέχρι πάνω την αίθουσα του Παρθενώνα. Η αίσθηση του Μουσείου ορίζεται από το φυσικό φως. Αλλιώς είναι το δειλινό στην αίθουσα του Παρθενώνα. Απερίγραπτο. Στην αρχαϊκή αίθουσα το ήπιο βορινό φως, του φθινοπώρου που λέμε, που πέφτει την κάνει μαγική… Η αίθουσα με την ανασκαφή θα ανοίξει για το κοινό το 2012. Πάνε πολύ καλά οι εργασίες. Έχουμε κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά ευρήματα.

// Το ΝΜΑ επηρεάζει την επισκεψιμότητα στην Ακρόπολη;

Υπάρχει αλληλεπίδραση. Το Μουσείο παρουσιάζει σε βίντεο την ιστορία της Ακρόπολης και αυτό επηρεάζει θετικά στο να ανέβεις πάνω στον Ιερό Βράχο. Ο Έλληνας βαριέται να ανέβει στην Ακρόπολη, αλλά το Μουσείο τον παροτρύνει… Στο ΝΜΑ έρχονται πολλοί Έλληνες. Οι Έλληνες το αγαπούν το Μουσείο, δεν το φοβούνται. Η δική μας αντίληψη για το Μουσείο είναι να γίνει μια εναλλακτική πρόταση ζωής. Το Μουσείο δεν είναι να πας μια φορά, αλλά πιο συχνά. Όπως πηγαίνεις στο θέατρο. Το θέμα μας είναι να γίνει ελκυστικό, οικείο. Μ’ αρέσει που έρχονται Αθηναίοι και πίνουν τον καφέ τους εδώ. Το Μουσείο είναι η καθημερινότητά μας. Αυτό είναι πολιτισμός. Μια επίσκεψη στο Μουσείο ηρεμεί τον ψυχικό μας κόσμο. Μέσα στις γκρίζες πληροφορίες το Μουσείο είναι μια ανάσα…

// Είστε διακεκριμένος αρχαιολόγος. Πώς βλέπετε το γεγονός ότι στοιβάζονται μέσα σε αποθήκες, μέσα στην υγρασία έργα τέχνης, αρχαιότητες; Άλλα μουσεία θα τα είχαν πρώτη θέση σε άριστες συνθήκες…

Το ότι αρχίσαμε και μιλάμε για αυτά τα πράγματα με ειλικρίνεια είναι θετικό. Θετικό είναι ότι θα μπουν οι αρχαιότητες και σε προγράμματα του ΕΣΠΑ. Είναι ένα πολύ μεγάλο βήμα. Γιατί για πολλά χρόνια δεν λεγόταν τίποτα. Τώρα και λέγεται και γίνεται. Αν ασχοληθεί η χώρα με τις αρχαιότητές της, θα βγει κερδισμένη. Όλα αυτά θέλουν το χρόνο τους, γιατί αυτό αποτελεί μια διαφορετική στάση ζωής. Ο πολιτισμός είναι βασικός πυλώνας ανάπτυξης. Οι αρχαιότητες είναι ουσίες στην Ελλάδα. Αυτό είναι ρεαλισμός. Κομμάτι της ζωής μας. Δεν είναι κακό πράγμα να έχουμε όφελος από τις αρχαιότητες. Ας μην τα κατηγορούμε όλα. Η μετακίνηση του κόσμου για να δει αρχαιότητες αναπτύσσει και περιοχές.

// Στην Ιταλία ο επιχειρηματίας που έχει τα υποδήματα «Tod’s» έδωσε χρήματα για να αναστηλωθεί το Κολοσσαίο της Ρώμης. Εδώ ευεργέτες έχουμε; Ο Μιχάλης Κακογιάννης φώτισε με τους φίλους της Αθήνας την Ακρόπολη, άλλους χορηγούς θα δούμε;

Και σήμερα υπάρχουν ευεργέτες, αλλά ο αριθμός είναι μικρότερος. Θα πρέπει να ενισχυθεί η χορηγία, αλλά θέλει κίνητρα. Ο εφοπλιστής Κωνσταντακόπουλος μας έδωσε ελιές ηλικίας εκατό ετών από το κτήμα του και φυτέψαμε στον προαύλιο χώρο του Μουσείου.

// Τι διαφορά είχαν οι αρχαίοι Έλληνες με τους νεοέλληνες;

Διαφορετική προσέγγιση στη ζωή. Δημιουργούσαν μνημεία με πληρότητα. Κανένας δεν υποχρεώνει τους ξένους να θαυμάζουν την Ακρόπολη και όμως το κάνουν. Αυτό σημαίνει ως σύνολο, οι αρχαίοι Έλληνες, ως κοινωνία, προσέφεραν στον παγκόσμιο πολιτισμό! Τα κείμενά τους τα ιστορικά, ο Θουκυδίδης ας πούμε, η φιλοσοφία ο Πλάτωνας, οι αρχαίες τραγωδίες…

// Η ρήση «παν μέτρον άριστον» είναι αρχή των πάντων;

Μη νομίζετε ότι και οι αρχαίοι γνώριζαν από μέτρο. Ήταν μια κοινωνία με αντιθέσεις. Δεν είχαν μια ήρεμη ζωή. Γι’ αυτό και έβγαλαν το απόφθεγμα… Ο Περικλής τι δεν τράβηξε… Αλλά μέσα στις αντικρουόμενες προτάσεις δημιούργησαν. Το θέμα είναι να δημιουργείς, να μην πηγαίνεις στην καταστροφή. Οι δυσκολίες που υπάρχουν να είναι κίνητρο για λύσεις.

// Βλέποντας τα γλυπτά του Φειδία, σκεφτήκατε ποτέ αν η φύση δημιουργεί τα ταλέντα;

Αυτό είναι μια ερώτηση με δύσκολη απάντηση. Προσωπικότητα και περιβάλλον! Συνδυασμός είναι. Οι Έλληνες όταν βρεθούν στο εξωτερικό διαπρέπουν. Δεν είναι τυχαίο!