«Ανάσα» από το χρέος, αλλά και… μέτρα χωρίς ανάσα!
Η συμφωνία των Βρυξελλών, που ακόμη και μέχρι το απόγευμα της Παρασκευής είχε πολλά αδιευκρίνιστα σημεία και τεχνικές «λεπτομέρειες», περιορίζει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, αλλά τα ανταλλάγματα που υποχρεώθηκε να δώσει η κυβέρνηση ξεπερνούν κάθε αρχική πρόβλεψη και αφήνουν πολλές ενεργές «νάρκες» για τους επόμενους μήνες και χρόνια, χωρίς να αποκλείεται άλλο ένα, πολύ μεγαλύτερο «κούρεμα» του χρέους από το 2013 και μετά.
Αναμφίβολα θετικό στοιχείο της συμφωνίας, χωρίς όμως να είναι με βεβαιότητα και επαρκές για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους, είναι η αναδιάρθρωση των οφειλών προς επίσημους και ιδιώτες πιστωτές, με σαφώς ευνοϊκότερους όρους:
Οι Ευρωπαίοι και το ΔΝΤ προσφέρουν στην Ελλάδα ένα νέο δάνειο της τάξεως των 65 δισ. ευρώ, για τη χρηματοδότηση της χώρας μέχρι και τα μέσα του 2014. Το νέο δάνειο θα δοθεί από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Οικονομικής Σταθερότητας (EFSF) και όχι σε διμερή βάση, όπως το περσινό. Επιπλέον, τα 45 δισ. ευρώ που έχουν μείνει από το περσινό δάνειο μεταφέρονται επίσης από τα κράτη στο EFSF, για να διαμορφωθεί ένα συνολικό «πακέτο» πιστώσεων από τους επίσημους δανειστές ύψους 109 δισ. ευρώ. Έτσι, ο συνολικός δανεισμός από κράτη της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ, μαζί με τα 65 δισ. ευρώ του πρώτου δανείου που έχουν εκταμιευθεί, θα πλησιάσει τα 175 δισ. ευρώ. Οι όροι του δανεισμού γίνονται αρκετά ευνοϊκότεροι: Τα νέα δάνεια θα έχουν 30ετή διάρκεια και επιτόκιο κοντά στο 3,5%, ενώ για όσα έχουν ήδη χορηγηθεί διπλασιάζεται η διάρκειά τους στα 15 χρόνια και επίσης μειώνεται το επιτόκιο.
Σε ό,τι αφορά τη λεγόμενη εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα (Private Sector Involvement – PSI), η οποία οδηγεί και τη χώρα σε βαθμίδα «επιλεκτικής χρεοκοπίας» από τους οίκους αξιολόγησης (ήδη το προανήγγειλε η Fitch την Παρασκευή), συμφωνήθηκε να δοθεί σε τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και λοιπούς επενδυτές ένα «μενού» τεσσάρων επιλογών ανταλλαγής παλαιών ομολόγων με νέα ή πώλησής τους σε «κουρεμένες» τιμές στο EFSF. Αυτό οδηγεί σε ένα συνολικό «κούρεμα» της παρούσας αξίας του χρέους κατά 21% και σε μια συμμετοχή των ιδιωτών στο «πακέτο» χρηματοδότησης μέχρι τα μέσα του 2014 της τάξεως των 37 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις οικονομολόγων, που συμμερίζεται και ο πρόεδρος της Γαλλίας, Ν. Σαρκοζί, η εμπλοκή των ιδιωτών θα μειώσει το χρέος από το 150% στο 124% του ΑΕΠ μέχρι τα μέσα του 2014.
Το «κούρεμα» και η «επιλεκτική χρεοκοπία» θα δημιουργούσαν σοβαρά προβλήματα στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα, τα οποία θα αντιμετωπισθούν με δύο παρεμβάσεις: Οι απώλειες κεφαλαίων των τραπεζών από το «κούρεμα», που υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσουν τα 9 δισ. ευρώ, θα καλυφθούν από τα δάνεια του EFSF, ένα μέρος των οποίων θα κατευθυνθεί στο ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Το Ταμείο θα διπλασιάσει τα διαθέσιμα κεφάλαιά του (από 10 σε 20 δισ. ευρώ) για να ενισχύσει όσες τράπεζες το χρειασθούν. Οι τράπεζες που θα χρειασθούν βοήθεια από το κράτος θα εκδώσουν νέες μετοχές υπέρ του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας σε χαμηλές τιμές, κάτι που θα οδηγήσει σε έμμεση κρατικοποίησή τους. Σε ό,τι αφορά τη ρευστότητα, η ΕΚΤ δέχθηκε να συνεχίσει να χρηματοδοτεί τις ελληνικές τράπεζες με εγγύηση «χρεοκοπημένα» ομόλογα, αλλά αυτά θα καλυφθούν με εγγυήσεις αποπληρωμής από το EFSF. Με αυτόν τον προστατευτικό μηχανισμό, οι ελληνικές τράπεζες βρίσκονται στην ουσία υπό την εγγύηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ΕΚΤ και αποτρέπονται οι κίνδυνοι για τους καταθέτες, γι’ αυτό και η κυβέρνηση προσδοκά επάνοδο κεφαλαίων που είχαν φύγει στο εξωτερικό. Χαμένοι θα είναι βέβαια οι μέτοχοι των τραπεζών, όπως παραδέχθηκε την Παρασκευή και ο κ. Β. Βενιζέλος.
Άλλα 30 χρόνια σκληρά μέτρα;
Πολλά σημεία της συμφωνίας προκαλούν, όμως, έντονο σκεπτικισμό και κρύβουν σοβαρές «παγίδες» για το μέλλον. Το σοβαρότερο πρόβλημα, βεβαίως, είναι ότι και τα νέα δάνεια έχουν δοθεί με πολύ αυστηρούς όρους, όπως σημειώνεται και στο κοινό ανακοινωθέν των ηγετών, και η κυβέρνηση καλείται να υλοποιήσει με κάθε κόστος τις δεσμεύσεις που ανέλαβε με το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα. Ο κ. Βενιζέλος παραδέχθηκε την Παρασκευή ότι όποιες τροποποιήσεις και αν γίνουν στην οικονομική πολιτική (για παράδειγμα, με το νέο φορολογικό νομοσχέδιο του Σεπτεμβρίου) οι στόχοι του Μεσοπρόθεσμου δεν αλλάζουν. Δηλαδή, για κάθε ελάφρυνση θα πρέπει να υπάρχει μια ισόποση επιβάρυνση, είτε με φορολογικά μέτρα είτε με πρόσθετη περικοπή δαπανών.
Το σοβαρότερο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει αμέσως η κυβέρνηση και ουδείς είναι σε θέση να διευκρινίσει πώς θα το λύσει μέχρι τον επόμενο έλεγχο της «τρόικας», στα τέλη Αυγούστου, είναι ότι βρίσκεται σε τεράστια απόσταση από τους στόχους του Μεσοπρόθεσμου για το έλλειμμα. Σύμφωνα με τα τελικά στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν αυτήν την εβδομάδα για το α’ εξάμηνο του έτους, «το έλλειμμα του Κρατικού Προϋπολογισμού διαμορφώνεται στα 12.747 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου 10.374 εκατ. ευρώ και ελλείμματος 9.997 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2010». Δηλαδή, όχι μόνο το έλλειμμα δεν μειώθηκε σύμφωνα με το στόχο, αλλά είναι και αυξημένο σε σχέση με πέρυσι! Αυτές οι αποκλίσεις προοιωνίζονται μέτρα χωρίς ανάσα, πιθανόν ήδη από το φθινόπωρο, αν δεν συμβεί μέσα στους θερινούς μήνες κάποιο «θαύμα» στα έσοδα του προϋπολογισμού.
Βάφτισαν «Σχέδιο Μάρσαλ» το ΕΣΠΑ!
Η μόνη λύση, όπως παραδέχθηκε και ο Β. Βενιζέλος, για να υπάρχει κάποια ελπίδα επίτευξης των δημοσιονομικών στόχων, είναι να βγει η οικονομία από το τέλμα της ύφεσης. Στην κατεύθυνση αυτή, γίνεται λόγος (μάλλον ψευδεπίγραφα…) για ένα ευρωπαϊκό «Σχέδιο Μάρσαλ», που όμως στο τελικό κείμενο των συμπερασμάτων εξαφανίστηκε κάθε αναφορά. Στην πραγματικότητα, «Σχέδιο Μάρσαλ» βαφτίζονται ουσιαστικά τα 14 δισ. ευρώ κοινοτικών κονδυλίων που μένουν αναξιοποίητα από το ΕΣΠΑ και πλέον η αξιοποίησή τους γίνεται ευκολότερη, αφού η εθνική συμμετοχή μειώθηκε στο 15% και θα υποστηριχθεί χρηματοδοτικά με δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Σε πολύ πρώιμο στάδιο βρίσκονται οι συζητήσεις με ιδιωτικές επιχειρήσεις και τράπεζες της Γερμανίας για επενδύσεις στην Ελλάδα, ενώ κάποια αποτελέσματα περιμένει το οικονομικό επιτελείο και από τις επαφές με αξιωματούχους της Ουάσινγκτον. Ως τώρα, πάντως, το μόνο στοιχείο του υποτιθέμενου «Σχεδίου Μάρσαλ» που βρίσκεται στο τραπέζι είναι τα κονδύλια για το ΕΣΠΑ.
Με επόπτη τον Όλι Ρεν!
Όμως, και σε αυτό το πεδίο, η ανικανότητα των εθνικών μηχανισμών οδηγεί σε μια άνευ προηγουμένου εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας. Ουσιαστικά την αναμόρφωση και παρακολούθηση του ΕΣΠΑ αναλαμβάνει ειδική ομάδα τεχνοκρατών των Βρυξελλών υπό τον Όλι Ρεν, που θα παραδώσει την πρώτη σχετική αναφορά της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Οκτώβριο. Οι νέοι διαχειριστές της αναπτυξιακής πολιτικής, σύμφωνα με πληροφορίες, στοχεύουν να αναμορφώσουν αμέσως τον σχεδιασμό για το ΕΣΠΑ, κόβοντας πολλά κατασκευαστικά έργα και μεταφέροντας κονδύλια σε άλλες, παραγωγικότερες επενδύσεις. Ο νέος σχεδιασμός θα πρέπει να ολοκληρωθεί σε ελάχιστο χρόνο, ενώ πολλές αμφιβολίες μένουν για το αν η ελληνική γραφειοκρατία, οι επιχειρηματίες και οι τράπεζες θα μπορέσουν να «τρέξουν» με αποτελεσματικότητα τα προγράμματα, ώστε να φανεί γρήγορα το αναπτυξιακό αποτέλεσμα.
Όλα τα «ασημικά» στο τραπέζι ως εγγύηση;
Εκτός από την εκχώρηση της ευθύνης για τη χάραξη και υλοποίηση της οικονομικής πολιτικής σε υπερεθνικούς μηχανισμούς των ξένων πιστωτών, για μια μακρά και απροσδιόριστη περίοδο, σοβαρά ερωτήματα δημιουργούν οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης, που αποτυπώνονται στο κοινό ανακοινωθέν, να προσφέρει στην πορεία, όπου χρειασθεί, εγγυήσεις περιουσίας για τη χρηματοδότηση της χώρας.
Παρότι αρχικά αναμενόταν ότι τα προβλεπόμενα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις θα αθροίζονταν στο συνολικό χρηματοδοτικό «πακέτο», αυτό τελικά δεν έγινε. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, τα έσοδα αυτά έμειναν εκτός «πακέτου», καθώς τα περιουσιακά στοιχεία που θα εκποιηθούν ή θα αξιοποιηθούν και τα εξ αυτών αναμενόμενα έσοδα «μπήκαν στην άκρη», προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικό χρόνο ως εγγυήσεις, που θα δεσμευθούν υπέρ του EFSF. Ανώτερο στέλεχος του οικονομικού επιτελείου έκανε λόγο για… «καβάτζα για άλλα, φθηνά δάνεια».
Αυτή η «καβάτζα», όμως, που ακούγεται «ανώδυνη», στην πραγματικότητα κρύβει μια υποθήκευση της εθνικής περιουσίας, που είναι άγνωστο ποιες διαστάσεις θα προσλάβει στο μέλλον, ιδιαίτερα αν η Ελλάδα αποδειχθεί αδύναμη να επαναφέρει σε τάξη τα δημοσιονομικά της και να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα του χρέους. Άγνωστοι παραμένουν και οι δεσμευτικοί όροι που θα αποτυπωθούν στη νέα δανειακή σύμβαση, αλλά και σε ποιο βαθμό θα περιλαμβάνουν εκχωρήσεις εθνικής κυριαρχίας, όπως αυτές της περσινής σύμβασης. Σύμφωνα με το ίδιο στέλεχος του οικονομικού επιτελείου, το κείμενο της δανειακής σύμβασης είναι πιθανό να έλθει στη Βουλή πριν από την εκταμίευση της 6ης δόσης, τον Σεπτέμβριο. Μέχρι τότε δεν θα γνωρίζουμε σε όλη την έκτασή τους τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η κυβέρνηση την Πέμπτη για τη νέα «διάσωση» της Ελλάδας.