Βυζάντιον
Όμως εκεί, στην τουαλέτα του δωματίου μου, ήθελα να καταλάβω τι στο διάολο κάνουν όλα αυτά τα κουμπιά επάνω στη λεκάνη. Δεν σας κρύβω ότι φοβήθηκα μην τυχόν και ένας λάθος χειρισμός ή κάποιο βραχυκύκλωμα μου προκαλέσουν μικρή ή μεγάλη αναπηρία. Όμως στο πλάι της λεκάνης βρήκα και το βιβλιαράκι με τις οδηγίες χρήσης. Δεν θα ήθελα να μπω σε λεπτομέρειες, απλώς σημειώνω ότι δεν φαντάζεστε τι μπορείτε να κάνετε με μια λεκάνη τουαλέτας αλλά και τι απόλαυση (ως και ηδονή) δύναται να σας χαρίσει.
***
Βγήκα στους δρόμους του Τόκιο με τη συστολή που σου προκαλεί το άγνωστο. Οφείλω να σας πω ότι πάντα διατηρώ κάποια απόσταση από τους Ασιάτες της Άπω Ανατολής. Για να καταλάβετε, αισθάνομαι πολύ πιο άνετα δίπλα σε έναν Αφγανό παρά σε έναν Ιάπωνα. Ο λόγος ίσως είναι προφανής: Έχω δει πώς σφάζουν οι Ιάπωνες, δεν έχω αντίστοιχες παραστάσεις από τους άλλους. Ξέρω πολύ καλά τι έκαναν στις Κινέζες κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και πώς γδέρνουν ζωντανά τα ζωάκια, σκοτώνουν τις φάλαινες και, γενικώς, έχουν μια άλλη αίσθηση σε θέματα βίας και ζωής. Είναι και το άλλο: Σε τέτοιες χώρες φαίνεσαι από μακριά ότι είσαι ξένος. Δεν χρειάζεται να σου μιλήσουν, έρχεσαι από διαφορετική φυλή. Και να, λοιπόν, εγώ, ένα δείγμα της ινδοευρωπαϊκής φυλής (με το ινδικό στοιχείο να κυριαρχεί), μέσα σε ένα βαγόνι στο Μετρό του Τόκιο, πηγαίνοντας προς κεντρική συνοικία, σε μια πόλη όπου οι δρόμοι δεν έχουν ονόματα και αριθμούς. Βλέπω πολλούς που φορούν χειρουργική μάσκα. Σκέφτομαι πως είναι υποχόνδριοι που φοβούνται τα μικρόβια. Αργότερα έμαθα πως συνηθίζεται όταν κρυολογείς να φοράς μάσκα προκειμένου να μη μεταδώσεις ιούς στους συνεπιβάτες σου. Και επειδή εσύ και οι συνεπιβάτες σου είστε ένα σώμα και μία κοινωνία, αποδέχεσαι να υπάρχουν στο Μετρό pushers, δηλαδή άνθρωποι που σπρώχνουν τους επιβάτες, τους στοιβάζουν σαν σαρδέλες, ώστε να κλείσουν οι πόρτες του βαγονιού. Στην Ευρώπη αυτό πρέπει να το έκαναν μόνο οι ναζί, ούτε καν στη Σοβιετία.
•••
Δύο φορές έχω επισκεφθεί την Ιαπωνία. Ασφαλώς και δεν ήταν αρκετές για να πάρω απάντηση στο βασικό ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν σε μια χώρα τόσο άγριου καπιταλισμού να αναπτύσσεται κοινωνική συνείδηση που αντιστοιχεί μόνο σε ανεφάρμοστα παραληρήματα θεωρητικών του κομμουνισμού; Πιθανότατα η απάντηση δεν βρίσκεται στο οικονομικό μοντέλο ούτε στο καθεστώς λειτουργίας του ιαπωνικού καπιταλισμού. Πρέπει να βρίσκεται στις καταβολές μιας κοινωνίας που αποδίδει αξία στο άτομο μόνο αν προσφέρει στο σύνολο. Εδώ λειτουργεί κυρίως το αντίθετο: Το άτομο αποκτά αξία αφού καταφέρει να εκμεταλλευτεί το σύνολο. Ήξερα κι εγώ ότι στην Ιαπωνία δεν γίνονται απεργίες, αλλά οι εργαζόμενοι διαμαρτύρονται με το μαύρο περιβραχιόνιο. Αυτό που δεν γνώριζα είναι ότι εκεί θεωρείσαι τυχερός αν αρρωστήσεις όταν έχεις πάρει άδεια. Και φυσικά άδεια δεν παίρνεις συχνά. Παίρνεις μία φορά κάθε πέντε χρόνια, να έρθεις στην Ευρώπη και να γεμίσεις δέκα memory stick με φωτογραφίες που θα βλέπεις τα επόμενα πέντε χρόνια. Είπα στον ιάπωνα συνομιλητή μου ότι έτσι στερούνται τις βασικές χαρές της ζωής. Εκείνος μου απάντησε ότι δεν μπορούμε όλοι να χαιρόμαστε με τον ίδιο τρόπο. Και μετά πρόσθεσε ότι αυτοί ζουν, ούτως ή άλλως, δέκα χρόνια περισσότερο από μας, άρα μπορούν να απολαύσουν και τη χαρά της ζωής όπως την αντιλαμβανόμαστε εμείς.
•••
Στο σούπερ τρένο για το Κιότο τούς παρατηρώ να καταναλώνουν το μυστικό της μακροζωίας τους. Το τρένο κάνει την απόσταση 500 χιλιομέτρων σε λιγότερο από δύο ώρες. Ζεις στη Θεσσαλονίκη και δουλεύεις στην Αθήνα. Αποδεκτό για την Ιαπωνία. Συνεπώς τρως στο τρένο. Τους βλέπω να καταναλώνουν μικρές ποσότητες ωμών λαχανικών που εδώ δεν θα τα εμφάνιζες ούτε ως σαλάτα. Τρώνε φυσικά και σούσι. Ωμό ψάρι και φύκια. Λες και είναι πελεκάνοι. Είναι κοντοί και αδύνατοι. Αλλά ένα Γιαπωνεζάκι που γεννιέται σήμερα, αν δεν βουτήξει στη ραδιενέργεια, θα δει να ξημερώνει η πρώτη μέρα του επόμενου αιώνα. Τώρα αν αυτό το Γιαπωνεζάκι είναι κορίτσι, μπορεί, αν θέλει, να βγάλει το χαρτζιλίκι του πουλώντας τα μεταχειρισμένα εσώρουχά του μέσω αυτόματου πωλητή. Όταν είδα το μηχάνημα, είπα ότι τελικά όλη αυτή η πειθαρχία τούς βγαίνει σε βίτσιο. Το σημειώνω δε μήπως βοηθήσω τον Άγιο Πειραιώς να βρει καμιά εξήγηση για την οργή του Κυρίου, αν και θα μου πείτε ότι έχουμε ούτως ή άλλως να κάνουμε με άπιστους. Είναι όμως ευγενικοί. Ίσως τους πεις και συνεσταλμένους. Και δεν μπορείς να πιστέψεις πώς αυτοί οι άνθρωποι έχουν γίνει τόσο κυνικοί και σκληροί σφαγείς στους πολέμους τους. Για τους Γερμανούς μπορείς να το φανταστείς. Για τους Γιαπωνέζους όχι. Μας συμπαθούν. Γενικά όλοι οι λαοί που ζουν μακριά από εδώ μας συμπαθούν επειδή νομίζουν ότι έχουν να κάνουν με απογόνους του Ηρακλή, έτσι όπως τον δείχνει το Χόλιγουντ. Στα γιαπωνέζικα η Ελλάδα λέγεται «Γκίρις» και ο Έλληνας «Γκίρισα». Άσε, μεγάλε, μη γυρίσεις καλύτερα.
Αν κάποτε οι πάγοι της Ανταρκτικής σπάσουν αποκαλύπτοντας τεράστια διαστημόπλοια που θα πλήξουν με πυρηνικά τη Νότιο Αμερική, η πρώτη αντίδραση των Μέσων Ενημέρωσης θα έχει να κάνει με το αν υπάρχουν Έλληνες ανάμεσα στα θύματα. Και δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Ο έλληνας δημοσιογράφος μαθαίνει επάνω στη δουλειά ότι η Ελλάδα δεν είναι απλώς το κέντρο του κόσμου, είναι και το τέλος του. Συνέβαινε πάντα, θα συμβαίνει και στο μέλλον. Μια φυσική καταστροφή αξιολογείται αλλιώς όταν έχει ελληνικό χρώμα, που βάφει και περισσότερο. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, τα εθνικά αντανακλαστικά στο τσουνάμι του 2004, τότε που μάθαμε ότι αρκετοί συμπατριώτες μας είχαν πάει προς αναζήτηση παιδιών στην Ασία, και μάλιστα όχι για δουλειά της Unicef. Λογικό και κατανοητό. Ένας έλληνας νεκρός από τσουνάμι στη Σρι Λάνκα μπορεί να σου χαρίσει ενδιαφέρον ρεπορτάζ. Ο άλλος μπορεί να πνίγηκε στην Ασία κι εσύ βγάζεις θέμα από το χωριό του στην Πελοπόννησο.
•••
Το ενδιαφέρον υψώνεται εις τη νιοστή δύναμη όταν έχουμε και επαναπατρισμό Ελλήνων. Τότε προβλέπεται η βάρδια αεροδρομίου καθώς, όπως είναι γνωστό, μόνο ο Έλληνας μπορεί να περιγράψει με αξιοπιστία και γλαφυρότητα. Κάπως έτσι είναι έτοιμοι και οι τίτλοι του τύπου «Ζήσαμε τη φρίκη – και μετά βάζεις αυτό που θέλεις», για παράδειγμα του σεισμού, του Καντάφι, του Μουμπάρακ κ.λπ. Εννοείται βέβαια ότι ο προσδιορισμός της ελληνικότητας του πρωταγωνιστή ποικίλλει αναλόγως του γεγονότος. Για να θεωρηθεί κάποιος Έλληνας, θα πρέπει είτε να είναι καταγεγραμμένος από τις τοπικές ελληνικές προξενικές αρχές είτε να ζει σε κοινότητα με έντονο το ελληνικό στοιχείο. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση δεν παίζει καμία σημασία η υπηκοότητα ή η προέλευση του ατόμου. Ένας νεκρός Αυστραλός με έλληνες προγόνους που πήγαν εκεί το 1890 θεωρείται απώλεια εθνικού κεφαλαίου. Το παιδί του Αλβανού που γεννιέται και μεγαλώνει στην Ελλάδα θεωρείται εθνική ζημία. (Εδώ υπάρχει και άλλη ποιοτική διαφορά. Η Αμερικανίδα με παππού που μετανάστευσε πριν από τρεις γενιές στις ΗΠΑ θεωρείται Ελληνίδα αρκεί να είναι υποψήφια για Όσκαρ. Αντιστοίχως ένας μεγαλοαπατεώνας με ίδια εθνικά χαρακτηριστικά δεν απολαμβάνει την εύνοια της φυλής και δεν δικαιούται τον τίτλο του Έλληνα.)
•••
Ως εκ τούτου, κάποιες ιδιαιτερότητες στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την τραγωδία της Ιαπωνίας θα πρέπει να θεωρούνται αποδεκτές. Έλληνες δεν υπάρχουν ανάμεσα στα θύματα, ενώ ούτως ή άλλως δεν υπάρχει αξιοσημείωτη κοινότητα εκεί. Οι Ιάπωνες είναι πλούσιοι, συνεπώς δεν συντρέχει λόγος υπέρμετρης συγκίνησης ούτε να τρέχουμε ως την εκκλησία με τα μακαρόνια και την παλιά κουβέρτα για προσφορά. Μένει μόνο η ραδιενέργεια. Αν το νέφος δεν έρθει ως τον ευλογημένο τόπο μας, θα μας απασχολήσει μόνο η φήμη για τα μολυσμένα φίλτρα κλιματιστικών.
•••
Φεύγω. Σας εύχομαι χαρούμενη εθνική επέτειο (γιατί να είμαστε τόσο μίζεροι και να μη γιορτάζουμε όπως οι Αμερικανοί την 4η Ιουλίου;) και όταν αναθεματίζετε την τύχη μας να ξέρετε πως οι Ιάπωνες άνετα θα άλλαζαν θέση μαζί μας.