Η έρημη χώρα
Δανειζόμενος τον τίτλο του άρθρου μου από το γνωστό ποίημα του Έλιοτ, θα ήθελα να ρωτήσω, αν θα μπορούσε κανείς να μου δώσει απόκριση:
Πού μας πηγαίνει, ή καλύτερα πού τον πάνε αυτόν τον τόπο που καθημερινά μας πληγώνει και μας εξευτελίζει, για να θυμηθώ τον Σεφέρη; Κανείς πια δεν γνωρίζει αν θα σωθεί ή θα βουλιάξει μέσα σε αυτήν την τρικυμία όπου μας έριξαν οι πολιτικές και οικονομικές εξουσίες που λεηλάτησαν και ρήμαξαν την έρημη χώρα. Κατάφεραν οι πολιτικοί, πέραν των άλλων, να τους αντιγράψει και να τους μιμηθεί ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Και αυτό είναι το δράμα.
Αυτός ο τόπος είχε πάντα ένα στένεμα γεωγραφικό, αλλά ο λαός του και οι πνευματικές του δυνάμεις ξεπερνούσαν και αντιστάθμιζαν τα όποια μειονεκτήματα με δημιουργικό μόχθο, ευαισθησία και φως. Σήμερα αντικαταστάθηκε η λέξη λαός, που σημαίνει συλλογικό συναίσθημα -ιστορική μνήμη- και συνείδηση του «εμείς», με τη λέξη πολίτης, που στην νεοελληνική της εκδοχή -όχι στην αρχαιοελληνική- υποδηλώνει φοβικό, μοναχικό και καθυστερημένο ανθρωπάκι, ευάλωτο στη χειραγώγηση της κάθε εξουσίας. Οι δε πνευματικές δυνάμεις, όσες δεν εμπλέκονται σε ευρωπαϊκά προγράμματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, έδρες πανεπιστημίων, επιχορηγήσεις κ.λπ., δεν βρίσκουν βήμα να εκφράσουν και να καταθέσουν τη γνώμη τους. Αυτό ας το καταλάβει ο κόσμος που συχνά λέει: «Μα τι κάνουν οι σκεπτόμενοι και οι πνευματικοί άνθρωποι;».
Αναρωτιέμαι όμως, ποιος έχει σήμερα το ηθικό μέγεθος και το πνευματικό κύρος, αν εξαιρέσω τον Μίκη Θεοδωράκη, να μιλήσει και να ακουστεί η φωνή του; Δυστυχώς κανείς. Συνήθως αυτοί που φλυαρούν και εξυπνακίζουν ακατάπαυστα είναι αυτοί που δεν τους έχουμε καθόλου ανάγκη.
Και ερχόμαστε τώρα στον πολιτισμό, ο οποίος συνθλίβεται στις δύο μυλόπετρες της εποχής μας και καταντά έτσι νεκρός. Της υποκουλτούρας (ντόπιας ή ξένης δεν έχει σημασία) από τη μια, και της ψευτοπρωτοπορίας με δόσεις κοσμικότητας και σνομπισμού από την άλλη. Ό,τι ζωντανό φυτρώνει στην τέχνη, προσπαθεί να μείνει δώθε από αυτά και να αποφύγει την ταύτισή του με την παρακμή του καιρού μας.
Ο επίσημος κρατικός πολιτισμός μουμιοποιημένος, ένα οριζόντιο πτώμα, που παγώνει και νεκρώνει ό,τι πάει να βλαστήσει. Ενδεικτικά: Τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ χωρίς προσανατολισμό, σε πλήρη απραξία. Η Ορχήστρα των Χρωμάτων εδώ και έναν χρόνο πορεύεται χωρίς πρόγραμμα και καλλιτεχνικό διευθυντή. Το ίδιο συνέβαινε με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και τη Λυρική Σκηνή. Εδέησε ο υπουργός Πολιτισμού πριν από λίγες ημέρες να τοποθετήσει επιτέλους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Αρκετά μουσεία σε ολόκληρη τη χώρα παραμένουν κλειστά, χωρίς φροντίδα και προσωπικό. Πρόσφατο παράδειγμα οι καταστροφές και το χάλι στο Μουσείο Θεόφιλου στη Μυτιλήνη. Κανείς δεν νοιάζεται αν ένας παλιότερος ή νεώτερος συνθέτης βρίσκει αξιόλογη ορχήστρα, αίθουσα, χορωδία για να παρουσιάσει το έργο του. Χρόνια τώρα κουβεντιάζουμε μόνο για το νομοσχέδιο του κινηματογράφου. Αντιλαμβάνομαι τους λόγους. Τα πολλά χρήματα του ΥΠΠΟ ανοίγουν σε πολλούς την όρεξη. Ο νοών νοείτω…
Τέλος, δεν μας έχει εξηγήσει κάποιος υπεύθυνος τι θα αλλάξει προς το καλύτερο στην ΕΡΤ, δεν εννοώ τις ειδήσεις (αναφέρομαι στο ποιοτικό της περιεχόμενο, που ακόμα δεν το έχουμε δει), τώρα που την ανέλαβε το υπουργείο Πολιτισμού. Το μόνο που ακούσαμε πρόσφατα είναι ότι θα την «απαλλάξουν» από τις διαφημίσεις… για να τις κατευθύνουν στα ιδιωτικά κανάλια. Εύγε!
Το χειρότερο σε όλα αυτά είναι ότι δεν βλέπω καμία αντίδραση και κανένα σχόλιο από κανέναν δημοσιογράφο και αυτό με απογοητεύει. Αν στέκομαι και μιλώ για τη ζωντάνια του πολιτισμού και όχι για το πτώμα του, το κάνω γιατί γνωρίζω ότι μέσω αυτού μπορεί να αντιστραφεί το καθολικό βύθισμα της Ελλάδας. Διαφορετικά δεν υπάρχει ελπίδα. Οι παλιότεροι από εμάς θυμούνται ότι σε μια ανάλογα δύσκολη εποχή (με άλλα βέβαια προβλήματα), στα χρόνια της χούντας, τον λαό και τη νεολαία τους κράτησαν όρθιους οι συνθέτες και οι ποιητές. Όσοι τέλος πάντων αποτελούσαν την πνευματική του έκφραση και ήταν έξω από τα επίσημα, πνευματικά και επιστημονικά ιδρύματα. Ή μήπως δεν είναι αλήθεια αυτό;