ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ: ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

Είναι γεγονός ότι εδώ και περίπου τρία χρόνια βρισκόμαστε στη δίνη της πιο βαθιάς και παρατεταμένης ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομικής –και όχι μόνο– κρίσης. Είναι επίσης αλήθεια ότι στην Ελλάδα, εδώ και περίπου δύο χρόνια, είχαμε κλιμάκωση της κρίσης της οικονομίας, με ενδείξεις αποσταθεροποίησης της δημόσιας οικονομίας.
Βέβαια, από τις αρχές του 2009 είχαμε διαβεβαιώσεις, από τον αρχηγό της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης, ότι «…τα χρήματα υπάρχουν…» και πως αν γινόντουσαν εκλογές και αναλάμβανε τη διακυβέρνηση, όλα θα πήγαιναν καλά. Στις αρχές Οκτωβρίου εξελέγη και παρότι άφησε «…γεμάτο το πιστόλι πάνω στο τραπέζι…», στραμμένο προς τις διεθνείς αγορές δεν κατάφερε να θέσει τις εξελίξεις υπό έλεγχο. Στις αρχές του τρέχοντος έτους φτάσαμε στα όρια απώλειας του ελέγχου. Η χώρα δεν μπορούσε να δανειστεί με λογικούς όρους. Έτσι καταφύγαμε στον «μηχανισμό στήριξης». Μας δάνεισαν, αλλά ταυτόχρονα μας επέβαλαν τους δικούς τους όρους και βεβαίως τη «θεραπευτική αγωγή» του ΔΝΤ.
Η όλη διαχείριση της κρίσης από την ηγεσία της χώρας (πολιτική, επιχειρηματική, ακαδημαϊκή, δικαστική, μιντιακή κ.λπ.) ανέδειξε το έντονο και εκτεταμένο έλλειμμα κουλτούρας και θεσμών συλλογικής διαχείρισης μεγάλων κρίσεων.
Αντί όλοι μας να δούμε εγκαίρως την πραγματικότητα με ρεαλισμό, με γνώση της υποκείμενης διαχρονικής «πολυοργανικής νόσου» της οικονομίας, την εκλάβαμε ως ευκαιρία για παίγνια εξουσίας. Αντί να εκπονήσουμε και να εφαρμόσουμε, με πολιτική και κοινωνική συναίνεση, εθνικό σχέδιο δράσης, καταφύγαμε για μια ακόμη φορά στην προσφιλή μας τακτική. Δηλαδή, να ρίχνουμε αυθαίρετα τις ευθύνες αποκλειστικά στους πολιτικούς μας αντιπάλους.
Πριν και μετά τις εκλογές, ένα ισχυρό πολυδιάστατο σύστημα εντόπισε τον «ένοχο» και τον χρόνο διάπραξης του «εγκλήματος» επί της οικονομίας. Το όνομα αυτού, Κώστας Καραμανλής, και για ορισμένους, και Κώστας Σημίτης. Περίοδος τέλεσης του εγκλήματος, Μάρτιος 2004 – Σεπτέμβριος 2009, και για ορισμένους, και η περίοδος 1997-2004. Σε αυτήν την επικοινωνιακή καταιγίδα έλαβαν μέρος πολλοί και διάφοροι. Εκτός και εντός της χώρας. Άλλοι εκ του πονηρού και άλλοι αφελώς. Στο εσωτερικό, πολιτικοί όλων των αποχρώσεων, πολλοί εκ των οποίων είναι ή έχουν διατελέσει στο εγγύτερο ή απώτερο παρελθόν υπουργοί ή κυβερνητικοί αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι, οι οποίοι προσπάθησαν και προσπαθούν να μας προσφέρουν το καθʼ υπαγόρευσιν από τους «γνωστούς αγνώστους» παραμύθι τους. Αλήθεια, όλοι αυτοί επί χρόνια στα δημόσια πράγματα δεν γνώριζαν τα προβλήματα της χώρας και τη διαχρονική τους εξέλιξη; Τώρα ανακάλυψαν τα προβλήματα της οικονομίας, τον ένοχο και τον χρόνο τέλεσης του εγκλήματος; Δεν είχαν πάρει είδηση τι συνέβαινε διαχρονικά ή συνεχίζουν ακόμη και τώρα που φθάσαμε στο μη παρέκει τα παίγνια;
Όμως, θα πρέπει όλοι μας να κατανοήσουμε ότι, με τέτοιες μεθοδολογίες, τα προβλήματα της χώρας δεν λύνονται. Αν θέλουμε να είμαστε έντιμοι απέναντι στην πατρίδα και την προοπτική της, θα πρέπει να δούμε τα πράγματα όπως πράγματι εξελίχθησαν. Να τα αξιολογήσουμε χωρίς να φοράμε παραμορφωτικούς φακούς.
Στο παρόν σημείωμα, όπως προαναφέραμε, παρουσιάζουμε και αξιολογούμε τη διαχρονική εξέλιξη της δημόσιας οικονομίας από το 1975 και μετέπειτα. Συγκεκριμένα:
• Κατά τη χρονική περίοδο 1975-1980 (κυβέρνηση ΝΔ / Κων. Καραμανλής), το έλλειμμα κατά μέσον όρο ήταν 2,53% του ΑΕΠ και το χρέος κινήθηκε από 24,6% σε 28,4% του ΑΕΠ (εύρος ανόδου +3,8). Δηλαδή η χώρα πληρούσε με άνεση τα σχετικά κριτήρια της ευρωζώνης.
• Κατά τη χρονική περίοδο 1982-1988 (κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ / Α. Παπανδρέου), το έλλειμμα κατά μέσον όρο ήταν 9,37% του ΑΕΠ και το χρέος κινήθηκε από 40,9% σε 65,9% του ΑΕΠ (εύρος ανόδου +25).
• Κατά τη χρονική περίοδο 1991-1992 (κυβέρνηση ΝΔ / Κων. Μητσοτάκης), το έλλειμμα κατά μέσον όρο ήταν 12,0% του ΑΕΠ και το χρέος κινήθηκε από 82,2% σε 87,8% του ΑΕΠ (εύρος ανόδου +5,6).
• Κατά τη χρονική περίοδο 1994-2003 (κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ / Α. Παπανδρέου και Κ. Σημίτης), το έλλειμμα κατά μέσον όρο ήταν 6,04% του ΑΕΠ και το χρέος κινήθηκε από 107,9% σε 97,4% του ΑΕΠ (εύρος καθόδου -10,5).
• Κατά τη χρονική περίοδο 2005-2008 (κυβέρνηση ΝΔ / Κ. Καραμανλής), το έλλειμμα κατά μέσον όρο ήταν 5,4% του ΑΕΠ και το χρέος κινήθηκε από 100,0% σε 99,2% του ΑΕΠ (εύρος καθόδου -0,8).
Στα έτη που έγινε εναλλαγή κομμάτων στην κυβέρνηση τα μεγέθη είχαν τις εξής τιμές:
• Κατά το έτος 1981 είχαμε έλλειμμα 8,7% του
ΑΕΠ και χρέος 34,2%, κατά τα έτη 1989 και 1990 έλλειμμα 14,2 και 15,9% του ΑΕΠ και χρέος 69,0 και 79,6%, κατά το έτος 1993 έλλειμμα 13,6% του ΑΕΠ και χρέος 110,1%, κατά το έτος 2004 έλλειμμα 7,5% του ΑΕΠ και χρέος 98,6%, κατά το έτος 2009 έλλειμμα 13,6% του ΑΕΠ και χρέος 115,1%.
Από τα στοιχεία διαφαίνεται ότι σε έτη εκλογών είχαμε πάντα μικρότερες ή μεγαλύτερες εκτροπές στα δημόσια οικονομικά. Είναι απολύτως δίκαιο η ευθύνη να κατανέμεται στα κόμματα σε μερίδια ανάλογα με τον χρόνο διακυβέρνησης κατά τη διάρκεια του έτους. Παραδείγματος χάριν, η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή έχει τα 3/4 της ευθύνης για τις επιδόσεις του έτους 2004 και τα 3/4 για το έτος 2009.
Από τα στοιχεία (αναλυτικά τα ετήσια είναι στη διάθεση του αναγνώστη), προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα:
1. Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης ήταν διαχρονικά υψηλό από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και μετέπειτα. Η υψηλότερη τιμή παρατηρείται κατά τα έτη 1989 και 1990 (έτη συγκυβέρνησης ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ). Οι καλύτερες επιδόσεις της δημόσιας οικονομίας ως προς το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης επετεύχθησαν επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή και, μετά, επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή. Οι χειρότερες, επί κυβερνήσεων Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και Ανδρέα Παπανδρέου. Επιπροσθέτως σημειώνεται ότι τα τελευταία χρόνια ένα διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό του ετησίου ελλείμματος δαπανήθηκε για τόκους των δανείων που είχαν συναφθεί κυρίως στη δεκαετία του 1980. Κατά το 2009, το ποσοστό αυτό υπερέβη το 5,5%.
2. Το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 άρχισε να έχει έντονα αυξητική τάση. Από τα μέσα αυτής της δεκαετίας, άρχισε να μπαίνει στο κόκκινο. Προς το τέλος της, απέκτησε ανεξέλεγκτη αυξητική δυναμική. Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων Κ. Μητσοτάκη, Κ. Σημίτη και Κ. Καραμανλή για να ανακόψουν τον ρυθμό απεδείχθησαν αναιμικές και ατελέσφορες για την αντιμετώπιση έκτακτων κρίσεων. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι οι προαναφερθέντες δεν δημιούργησαν το πρόβλημα. Όμως δεν το έλυσαν ουσιαστικά. Έτσι, η δημόσια οικονομία δεν κατάφερε να αντεπεξέλθει αυτοδύναμα στις πιέσεις που τις ασκήθηκαν στο πλαίσιο της τελευταίας παγκόσμιας κρίσης. Επιπροσθέτως σημειώνεται ότι τώρα, παρά τη βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή που συντελείται στη χώρα, με τη «θεραπευτική αγωγή» του ΔΝΤ, το χρέος κατά το 2012 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο επίπεδο του 150% (ένδειξη της ισχυρής αυτοτροφοδότησης του χρέους).
Συμπέρασμα:
Η εκτροπή στο έλλειμμα και το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης ξεκίνησε και διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του 1980. Τότε ρίζωσαν και άρχισαν να θεριεύουν τα νοσήματα στη δημόσια οικονομία. Έκτοτε, κατά καιρούς είχαμε προσπάθειες συμμαζέματος που απεδείχθησαν ατελείς. Κανείς δεν αποκατέστησε την ευσταθή ισορροπία που απολάμβανε η δημόσια οικονομία την περίοδο 1975-1980, ισορροπία η οποία να είναι διατηρήσιμη για μακρά χρονική περίοδο και να καθιστά τη δημόσια οικονομία ανθεκτική στις επιδράσεις εκτάκτων αποσταθεροποιητικών παραγόντων.
Με απλά και καθαρά λόγια, ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση της δημόσιας οικονομίας έχουν όλοι όσοι τη διαχειρίσθηκαν μετά το 1980. Ευθύνη έχουμε και όλοι μας ως πολίτες. Όμως άλλο το μέγεθος της ευθύνης για τους δημιουργούς του προβλήματος, άλλο γιʼ αυτούς που δεν πέτυχαν την αποκατάσταση της υγείας σε βαθμό που να αντέχει σε μεγάλες κρίσεις, και άλλο το μέγεθος της ευθύνης των πολιτών. Και όσον αφορά τους πολίτες, ο συντελεστής της ευθύνης δεν είναι κοινός για όλους.