Διαφάνεια (και) στα πανεπιστήμια
Δεν υπάρχει παιδεία χωρίς άποψη για τη δημοκρατία, την ελευθερία και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Το πανεπιστήμιο ήταν πάντοτε θεσμός κριτικής της εξουσίας, αλλά σήμερα διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει ή συμπαραγωγός εξουσίας ή παραγωγός καταναλωτικών αγαθών μιας χρήσης ή ερευνητικό ίδρυμα στην υπηρεσία του Μεγάλου Αδελφού. Από την άλλη, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν πρέπει -μέσω της στρέβλωσης της αξιοκρατίας- να ευνοεί τους ήδη ευνοημένους, αλλά οφείλει να διευκολύνει τη διάχυση της εκπαιδευτικής πληροφορίας, του εκπαιδευτικού υλικού, στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ατόμων, οι οποίοι στο μικρότερο δυνατό διάστημα θα μορφωθούν κατά τον πληρέστερο και τελειότερο τρόπο.
Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει πρώτο το πανεπιστήμιο να πιστέψει, να προλάβει και να σεβαστεί το ίδιο τις ακαδημαϊκές αξίες του.
Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν δυνάμεις αδράνειας, βολέματος, συμψηφισμού παρανομιών μέσα στα πανεπιστήμια, ότι υπάρχουν στρώματα εξουσίας με υπόγειες λειτουργίες και εκμαυλιστικές διαδικασίες μέσα στα πανεπιστημιακά όργανα διοίκησης.
Το πανεπιστήμιο καλείται να (δια)χειριστεί κοινωνικές ανισότητες, αναπαραστάσεις, διαψεύσεις και αγωνίες και το πράττει με τον χειρότερο δυνατό τρόπο: την επιτρεπτικότητα και την ανομία.
Ο «πανεπιστημιακός νόμος» (δηλαδή οι εσωτερικές συμφωνίες και ισορροπίες) κατισχύουν οποιουδήποτε νόμου του κράτους. Στην καλύτερη περίπτωση βαίνουν παράλληλα, στη χειρότερη ακούς πρυτάνεις να δηλώνουν (προκειμένου να γίνουν αρεστοί) ότι δεν εφαρμόζουν τους νόμους του υπουργείου Παιδείας. Ποιον νόμο δηλαδή εφαρμόζουν; Τον δικό τους;
Πολλοί έχουν -εκ του πονηρού;- εκλάβει την πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση ως κράτος εν κράτει, ως χώρο μη ελέγχου και τους εαυτούς τους ως καλυπτόμενους από την ιδιότυπη ασυλία (για ό,τι κάνουν αλλά και για ό,τι δεν κάνουν).
Επικρατεί ένας δίκοπος φόβος: ούτε τα πράγματα ν’ αλλάξουν ούτε να μείνουν τα ίδια. Φόβος μπροστά στην ελευθερία σε ιδρύματα που -υποτίθεται ότι- καλλιεργούν την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.
Έχει γενικευτεί μια κρίση νομιμοποίησης και εμπιστοσύνης όλων προς όλους. Θεσμοί, διαδικασίες, κόμματα, φορείς, όλοι καθίστανται «ύποπτοι». Κανείς δεν εκφράζει το καινούργιο και άπαντες αρνούνται να τοποθετηθούν με σαφήνεια για το ποιο είναι το νέο πανεπιστήμιο.
Στο όνομα της δημοκρατίας καταλύονται όλες οι δημοκρατικές διαδικασίες μέσα στα ΑΕΙ από αυτούς που έχουν μάθει να χρησιμοποιούν τους αριθμούς κατά βούληση και να αυτοαναγορεύονται σε αποκλειστικούς υπερασπιστές του δημόσιου πανεπιστημίου.
Επειδή δεν είναι εφικτός ο αυτοπεριορισμός της εξουσίας και επειδή οι ανεξάρτητοι αντισταθμιστικοί και ελεγκτικοί θεσμοί, ακόμα κι αν αντέξουν στις πιέσεις από τα πάνω (κυβέρνηση, ελίτ) αρνούνται να διαχειριστούν με διαφάνεια τις πιέσεις από τα κάτω («λαϊκά αιτήματα» φοιτητών και παρατάξεων), πρέπει να γίνουν τομές σε όλα τα επίπεδα, αλλά κυρίως στις νοοτροπίες.
Να καλέσουμε τα πανεπιστήμια να αποδείξουν τον δημόσιο χαρακτήρα τους και την κοινωνική τους αποστολή αποβάλλοντας παλιές αδράνειες που αμαυρώνουν τον ρόλο και την εικόνα τους και να καλέσουμε την Πολιτεία να ορίσει το 2011 ως έτος Πανεπιστημιακής Διαφάνειας.
Ίσως αυτή να ‘ναι μια καλή νέα αρχή για την ανάδειξη των κοινών αξιών του πανεπιστημίου και των πανεπιστημιακών.
ΥΓ.: Οι επικείμενες πρυτανικές εκλογές (ιδίως στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας) θα είναι μια δοκιμασία για τους διαπλεκόμενους καθηγητές με την (κυβερνητική κυρίως) εξουσία. Όμως τώρα όλα είναι ορατά. Και όλοι κρίνονται (και κινδυνεύουν από τη λαϊκή οργή).
Γ. Πανούσης
Καθηγητής