«Ο αέρας θα πάρει τη σημαία από τα Ύμια και δεν θα την αντικαταστήσουμε»!

Ήταν η πρώτη ελληνική υποχώρηση, την οποία ακολούθησαν και πολλές άλλες μέχρι να επιτευχθεί η συμφωνία που… βοήθησε την Ελλάδα και την Τουρκία να μην εισέλθουν σε πολεμική αντιπαράθεση, αλλά ταυτόχρονα δημιούργησε με δική μας παραδοχή «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο.

Τα έγγραφα περιλαμβάνονται στο βιβλίο των δύο συναδέλφων με τίτλο: «Ύμια: Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών» (Εκδόσεις Λιβάνης). Το βιβλίο, που στηρίζεται βασικά σε εκατοντάδες αμερικανικά έγγραφα, τα οποία περιήλθαν στην κατοχή τους χρησιμοποιώντας τον σχετικό νόμο Freedom of Information Act (Νόμος για την Ελευθερία της Πληροφόρησης), θα παρουσιαστεί αύριο στο Metropolis (επί της Πανεπιστημίου), στις 12 το μεσημέρι, από τους διευθυντές του «Έθνους» και της «Καθημερινής» Γιώργο Χαρβαλιά και Αλέξη Παπαχελά.

Σύμφωνα με τα αμερικανικά έγγραφα, ο κ. Πάγκαλος δεν μπόρεσε να αντισταθεί στις πιέσεις του αμερικανού ομολόγου του Γουόρεν Κρίστοφερ και, όπως αποκαλύπτεται σε απόρρητο σημείωμα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, του απάντησε έπειτα από συνεχείς οχλήσεις που στόχευαν στην απόσυρση της ελληνικής σημαίας πως δεν θα αντικατασταθεί όταν αυτή καταστραφεί, όπως είπε, από τους ισχυρούς ανέμους που έπνεαν στην περιοχή εκείνο το μοιραίο βράδυ.

Ουσιαστικά, οι Αμερικανοί δικαιώνουν –αν και δεν κρύβουν το μίσος τους γι’ αυτόν– τον ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη, ο οποίος είχε υποστηρίξει πως τις πρωινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου άκουσε την ίδια ακριβώς φράση από τον κ. Πάγκαλο, στο γραφείο του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Σημειώνεται ότι στα αμερικανικά έγγραφα γίνεται φανερό πως οι Αμερικανοί ικανοποιούνται από την αναγγελία της αποστρατείας του κ. Λυμπέρη, τον οποίο θεωρούν «αντιαμερικανό» και «επικίνδυνο».

Στο βιβλίο αποκαλύπτεται επίσης πως ο μεσολαβητής Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ τηλεφώνησε το μοιραίο εκείνο βράδυ και ενημέρωσε πλήρως τους δύο δημοσιογράφους για το περιεχόμενο της διαπραγμάτευσης με την Αθήνα και την Άγκυρα.

Είναι φανερό, αν και δεν το παραδέχονται οι Ιγνατίου και Έλλις, πως οι δύο δημοσιογράφοι-ανταποκριτές δεσμεύθηκαν τότε να μην αποκαλύψουν το πλήρες περιεχόμενο της ενημέρωσης, το οποίο όμως κάνουν τώρα, 14 σχεδόν χρόνια από την κρίση, που έφερε πολύ κοντά σε στρατιωτική σύγκρουση την Ελλάδα και την Τουρκία. Όπως συνάγεται από το βιβλίο, ο ένας εκ των δύο δημοσιογράφων ενημερώθηκε νωρίς το απόγευμα της 30ής Ιανουαρίου ότι η Ελλάδα και η Τουρκία οδηγούνται σε πόλεμο.

Στα αμερικανικά έγγραφα διαφαίνεται η αγωνία των αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την τύχη του Κώστα Σημίτη, ο οποίος λίγες ώρες μετά το τέλος της κρίσης δέχθηκε τρομακτική επίθεση από την αντιπολίτευση, όπως και από στελέχη του κόμματός του. Οι δημοσιογράφοι κατάφεραν να εξασφαλίσουν ύστερα από συνεχείς εφέσεις και το πλέον σημαντικό έγγραφο, που υπογράφει ο τότε αναπληρωτής υπουργός Στρόουμπ Τάλμποτ. Οι απόψεις του τελευταίου για την κρίση και οι προβλέψεις του δημιουργούν πολλά ερωτήματα.

Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο «Ύμια – Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών», των δημοσιογράφων Αθανάσιου Έλλις και Μιχάλη Ιγνατίου:

Πάγκαλος στον Κρίστοφερ:
«Οι άνεμοι θα καταστρέψουν τη σημαία»

Ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος είχε συζητήσει το θέμα της (απόσυρσης της) σημαίας από την πρώτη στιγμή με τον αμερικανό ομόλογό του (Γουόρεν Κρίστοφερ), πριν αυτός αναχωρήσει για τον Καναδά και αφήσει στον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ τις διαπραγματεύσεις.

Όταν ήρθε η κουβέντα στο θέμα της σημαίας, ο Πάγκαλος, που στην αρχή συζητούσε από θέση ισχύος, ήταν απόλυτος: «Θα παραμείνει», του είπε.

Σύμφωνα με τα απόρρητα έγγραφα των Αμερικανών, ο Κρίστοφερ επέμεινε και ο Πάγκαλος φέρεται να απάντησε ότι, κατά την άποψή του, «οι ισχυροί άνεμοι θα καταστρέψουν τη σημαία και η Ελλάδα δεν θα την αντικαταστήσει». Το περιεχόμενο της συζήτησης μαγνητοφωνήθηκε, όπως επιτάσσει ο σχετικός αμερικανικός νόμος, ενώ κρατήθηκαν και πρακτικά από τον διευθυντή Νοτιοανατολικών Υποθέσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Στις 02:42 π.μ. της 31ης Ιανουαρίου, ο Αμερικανός διπλωμάτης Κέρι Κάβανο ενημερώνει την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα ότι, στη διάρκεια της διαπραγμάτευσης, ο Πάγκαλος τοποθετήθηκε και στο θέμα της σημαίας, αλλά και στο άλλο μεγάλο ζήτημα, αυτό της επέκτασης των χωρικών υδάτων. Ο Κάβανο έγραψε τα εξής σε εμπιστευτικό τηλεγράφημα, που υπέγραψε ο Γουόρεν Κρίστοφερ:

Ημερομηνία: 31 Ιανουαρίου 1996, ώρα 02:42
Από: Υπουργό Εξωτερικών Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ουάσιγκτον
Προς: Πρεσβεία ΗΠΑ, Αθήνα, Άμεση παράδοση
Θέμα: Επίσημα – Ανεπίσημα
1. Διαβάθμιση από διευθυντή Νοτιοανατολικών Υποθέσεων Κέρι Κάβανο.
2. Τηλεφωνήματα προς Σημίτη και άλλους: τα σημεία συζήτησης που σας αποστείλαμε νωρίτερα χρησιμοποιήθηκαν στο τηλεφώνημα του Προέδρου Κλίντον προς τον πρωθυπουργό Σημίτη και αποτέλεσαν τη βάση των σημείων συζήτησης που χρησιμοποιήθηκαν στα τηλεφωνήματα του υπουργού (Εξωτερικών των ΗΠΑ) προς τον Πάγκαλο και του υπουργού Άμυνας Πέρι προς τον Αρσένη. Τα ίδια ουσιαστικά σημεία συζήτησης χρησιμοποιήθηκαν επίσης στο τηλεφώνημα του Προέδρου προς τον Ντεμιρέλ, στο τηλεφώνημα του υπουργού (Εξωτερικών) προς τον Μπαϊκάλ και στο τηλεφώνημα του στρατηγού Σαλικασβίλι προς το στρατηγό Καρανταγί.
Προς το παρόν, έχουμε μόνο μια μικρή περιγραφή της κλήσης προς τον Πάγκαλο, η οποία έχει ως εξής:
Σε απάντηση στα σχόλια του υπουργού (Εξωτερικών Κρίστοφερ), ο Πάγκαλος είπε ότι, σε ομιλία που είχε μόλις εκφωνήσει στη Βουλή, είχε επαναλάβει ότι η Ελλάδα δεν είχε την πρόθεση να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα πέραν των 6 (έξι) μιλίων. Τόνισε στον υπουργό (Εξωτερικών Κρίστοφερ) ότι ήλπιζε πως αυτό θα έχει καθησυχάσει τις τουρκικές ανησυχίες ως προς το σημείο αυτό. Είπε ότι τα ελληνικά στρατεύματα στα Ύμια θα αποσύρονταν στις 31 Ιανουαρίου, αλλά η σημαία θα παρέμενε. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι ανέμενε πως οι ισχυροί άνεμοι θα κατέστρεφαν σύντομα τη σημαία και ότι η Ελλάδα δεν θα την αντικαθιστούσε.(!)
3. Συγχαρητήριο μήνυμα στον Πάγκαλο: διαβιβάστηκε σήμερα μέσω του μηνύματος 17018 του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
ΥΠΟΓΡΑΦΗ: Κρίστοφερ

Ο ναύαρχος Λυμπέρης υποστήριξε ότι το μοιραίο βράδυ της 30ής Ιανουαρίου οι Σημίτης και Αρσένης τον ρώτησαν κατά πόσο είναι πρόβλημα να αποσυρθεί η σημαία. Επίσης, πρόσθεσε ότι ο Πάγκαλος τον ενθάρρυνε να πει ότι «την πήρε τη σημαία το κύμα και ο άνεμος»:

«Εκεί [Σ.Σ.: στο πρωθυπουργικό γραφείο] πρωτακούω, κατά τις 12:30 τη νύχτα, μία παρά, τον κ. πρωθυπουργό να λέει στον κ. Πάγκαλο, ο οποίος είχε έλθει από το ΜΕGΑ: “Θόδωρε, πού βρίσκονται οι διαπραγματεύσεις;”. Εγώ πέφτω από τα σύννεφα. Είμαι Α/ΓΕΕΘΑ, διευθύνω τις Ένοπλες Δυνάμεις και δεν γνωρίζω ότι γίνονται διαπραγματεύσεις. Δεν γνωρίζω ποια είναι η πολιτική της κυβέρνησης εκείνη την ώρα. Στη συνέχεια, μου λέει ο κ. πρωθυπουργός: “Κύριε Λυμπέρη, είναι σοβαρό πράγμα για τις Ένοπλες Δυνάμεις να φύγει η σημαία;”(!). Και του απάντησα: “Πολύ σοβαρό, κύριε πρωθυπουργέ, μπορεί να πέσει και η κυβέρνηση γι’ αυτό το θέμα”.

Απάντηση του κ. πρωθυπουργού: “Είστε συναισθηματικός και υπερβολικός”. Μιλούσαν με τους Αμερικανούς από άλλο καμαράκι. Ουδέποτε άκουσα τι έλεγαν και τι τους λέγανε. Έρχεται ο κ. Αρσένης και μου λέει:

“Κύριε αρχηγέ, μου λέει εδώ ο Αμερικανός Α/ΓΕΕΘΑ ότι γι’ αυτούς δεν είναι σοβαρό πράγμα να πάρουν το άγημα και τη σημαία”. Προς στιγμήν λέω: “Μπας και κάνω λάθος και πάει η χώρα σε πόλεμο;”. Του λέω: “Κύριε υπουργέ, όχι. Για μας είναι σοβαρό πράγμα. Αν θέλετε να κάνετε αυτό που σας λένε οι Αμερικανοί, κάντε το, αλλά εγώ δεν συμφωνώ να φύγει η σημαία”. Είμαι ήδη 70 ώρες ξύπνιος. Και ακούω αυτά. Και απογοητεύομαι που δεν έχω μετάσχει στις διαπραγματεύσεις, το θεώρησα υποτιμητικό. Έρχεται ο κ. Πάγκαλος και μου λέει: “Κύριε Λυμπέρη, δεν λες ότι την πήρε τη σημαία το κύμα και ο άνεμος να κλείνουμε την υπόθεση;”. Και είπα:

“Όχι”. Δεν συμφώνησα. Το ηθικό των Ενόπλων Δυνάμεων εκείνη την ημέρα ήταν υψηλό. Είχαμε τακτικό πλεονέκτημα. Δηλαδή (είχαμε) περισσότερα πλοία και περισσότερους πυραύλους. Από τις 1:05 π.μ. είχα δώσει εντολή στον Α/ΓΕΝ να στοχοποιηθεί ο τουρκικός στόλος. Και στοχοποιήθηκε».

Ο Πάγκαλος απάντησε στον Λυμπέρη με πολύ σκληρό τρόπο:

«Είναι ένα ψεύδος ασύστολο και ο κ. Λυμπέρης είναι ο μόνος που το λέει και επειδή, ξέρετε, είναι πάρα πολύ δύσκολες οι στιγμές και επειδή είμαι καλής πίστεως άνθρωπος, έχω ρωτήσει και όλους τους άλλους που παρίσταντο. Και όλοι οι άλλοι μου έχουν επιβεβαιώσει ότι ουδέποτε το είπα και ουδείς το θυμάται. Ο κ. Λυμπέρης επιμένει να λέει αυτό το ασύστολο ψεύδος, αλλά η προσωπικότητα του κ. Λυμπέρη είναι τέτοια, ώστε να μη θέλω καν να το σχολιάσω. Θα μπορούσα να του κάνω μία μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση και είμαι βέβαιος ότι θα καταδικαζόταν, γιατί θα έπρεπε να βρει τουλάχιστον έναν μάρτυρα. Αυτό που είπα, και το κατασκεύασε ο κ. Λυμπέρης, έτσι για να δημαγωγήσει, είναι ότι η σημαία αυτή δεν είχε καμία επίσημη ιδιότητα. Και δεν είχε επίσημη ιδιότητα. Ήταν μία σημαία που την πήρε… Δεν υπήρχε σημαία – ούτε κτίριο υπάρχει στα Ύμια ούτε κανένα πράγμα που να σου επιτρέπει, να σε κάνει να σκεφτείς να βάλεις σημαία. Έτσι τη σημαία την έβαλε ο Διακογιάννης [σ.σ.: Διακομιχάλης], ο δήμαρχος της Καλύμνου, για κάποιον σκοτεινό λόγο. Και δημιούργησε τη σειρά των προκλήσεων που μας έφεραν στα πρόθυρα του πολέμου με την Τουρκία».

Λίγες ημέρες μετά την κρίση, μιλώντας σε συνεδρίαση της Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ, ο Θεόδωρος Πάγκαλος αναφέρθηκε και στο θέμα της σημαίας:

«Η συμφωνία ως προς το τελευταίο σκέλος είναι η απομάκρυνση των δύο αγημάτων. Μου επαναλαμβάνει (ο Χόλμπρουκ) δύο φορές ότι οι Τούρκοι δεσμεύονται με τρεις λέξεις: όχι πλοία, όχι στρατιώτες, όχι σημαίες επί των νήσων ή στην περιοχή στην άμεση γειτνίαση των νήσων. Νο boats, no flags, no men on the islands or in the proximity. Αυτό ήταν, μου το επανέλαβε επανειλημμένα, ότι θα εγγυηθεί ότι οι Τούρκοι θα τηρήσουν. Μου υποσχέθηκε ότι οι Τούρκοι θα το τηρήσουν αυτή τη συμφωνία όπως την περιγράφω. Αυτό δεν σήμαινε δέσμευση δικιά μας. Και πράγματι, δεν μας εζητήθη από τους Αμερικανούς αφαίρεση σημαίας και δεν τους υποσχεθήκαμε αφαίρεση σημαίας».

Στην ίδια συνεδρίαση, έντονα πιεσμένος από τον θυμό των «συντρόφων» του, ο κ. Πάγκαλος υποστήριξε τα εξής:

«… (Ο κ. Χόλμπρουκ) δεν μου ζήτησε να αφαιρέσουμε τη σημαία. Αντελήφθη ότι υπήρχε η δέσμευση που είχα αναλάβει μιλώντας με τον Κρίστοφερ. Θα μου πείτε, γιατί δεν τον ρώτησα; Ε, δεν γίνονται έτσι οι διαπραγματεύσεις. Στις διαπραγματεύσεις, θέμα ενοχλητικό για σένα δεν το θέτεις στον συνομιλητή σου. Περιμένεις να σ’ το θέσει ο άλλος. Κι εφόσον δεν μου το ζήτησε, δεν του το θύμισα…».

Υπονοούμενα
από τον υπουργό Άμυνας

Ο Αρσένης δεν ήταν ευτυχής με την κατάληξη του θέματος της σημαίας και αρκετές φορές μίλησε με υπονοούμενα για τον τρόπο με τον οποίο διαπραγματεύτηκε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα ο Πάγκαλος. Υποστηρίζει ότι έχουν γραφτεί πολλά και αντιφατικά:

«Δεν είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω όσα αναφέρει στο βιβλίο του ο ναύαρχος Λυμπέρης για τις στιχομυθίες του με τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Προφανώς θα έγιναν σε κάποια γωνιά του τεράστιου σε μέγεθος γραφείου του πρωθυπουργού, όπου άλλοι –όχι εγώ– ήταν παρόντες. Ούτε η συζήτηση που, όπως αναφέρει, είχε με τον κ. Σημίτη έγινε παρουσία μου και, συνεπώς, ούτε τα όσα διημείφθησαν σ’ αυτήν μπορώ να τα επιβεβαιώσω. Σε σχέση με την αναφορά του κ. Λυμπέρη σ’ εμένα, δεν αληθεύει ότι τον ρώτησα ποια θα ήταν η σημασία της απόσυρσης της σημαίας, μετά την τηλεφωνική μου συνομιλία με τον Πέρι και τον Σαλικασβίλι, για το περιεχόμενο της οποίας ενημέρωσα τον κ. Σημίτη.

Ακόμη και στις συνομιλίες μου με τον πρωθυπουργό, η θέση που είχα ήταν ότι δεν μπορούσε να αποτελέσει μέρος του πακέτου αποκλιμάκωσης η απόσυρση της σημαίας μας από την Ανατολική Ύμια. Γνώριζα πολύ καλά τι σήμαινε κάτι τέτοιο, που άλλωστε διατύπωσα και προς τους αμερικανούς συνομιλητές μου. Σχετικά αναφέρω τη δήλωση του Γιώργου Ροΐδη, αντιναυάρχου ε.α., που τότε υπηρετούσε ως υπασπιστής μου, στην τηλεοπτική εκπομπή του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου “Ζούγκλα” την 31/3/2008 στον τηλεοπτικό σταθμό Alter: “Μάλλον κάποια παρανόηση έχει γίνει μεταξύ του ναυάρχου κ. Λυμπέρη και του τότε υπουργού Άμυνας κ. Αρσένη. Ήμουν μπροστά σε τηλεφωνική επικοινωνία του κ. Αρσένη με τον τότε υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ κ. Πέρι, όπου ο Αρσένης ήταν κατηγορηματικός, πριν να φτάσουμε στη Βουλή, ότι δεν υπάρχει περίπτωση εμείς να πάρουμε τη σημαία μας από ελληνικό έδαφος γιατί είναι δικό μας δικαίωμα”.

Εξάλλου, ο κ. Λυμπέρης ήξερε πως δεν χρειαζόμουν την επιβεβαίωσή του για το ζήτημα αυτό δεδομένης της θέσης μου στις συνεδριάσεις του ΣΑΜ που έγιναν τις προηγούμενες ημέρες και ώρες υπό την προεδρία μου. Ήταν βέβαια μια ταραγμένη βραδιά και οι μνήμες μπορεί να είναι θολές, έτσι που ορισμένα σημεία των στιχομυθιών που αναφέρει ο κ. Λυμπέρης στο βιβλίο του και δεν είναι ακριβή να εξηγούνται αν ληφθεί υπόψη το γενικότερο κλίμα σύγχυσης που επικρατούσε. Στις 30/1/1996, εξάλλου, ο κ. Σημίτης δήλωσε στη Βουλή ότι η ελληνική σημαία έπρεπε να παραμείνει στα Ύμια».

Το πρωί της 31ης Ιανουαρίου διεξήχθη στη Βουλή κρίσιμη συνεδρίαση, όπου κυριάρχησαν οι έντονοι διαξιφισμοί και οι αντιπαραθέσεις, με πολλούς βουλευτές να διακόπτουν τους ομιλητές και να απαιτούν πειστικές απαντήσεις.

Ενδεικτικό της βαριάς ατμόσφαιρας που επικρατούσε ήταν ότι η κυβέρνηση δεχόταν σκληρές ερωτήσεις, ακόμα και από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Ο Γεράσιμος Αρσένης δέχτηκε πολλές επιθέσεις από τους «συντρόφους» του, οι οποίοι απαιτούσαν εξηγήσεις για την υποστολή της σημαίας…