«Καμένες» αξίες

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύγχρονου κόσμου, όπου κυριαρχεί ο ατομικισμός και η εμπορευματοποίηση όλων σχεδόν των αγαθών, είναι η ενσωμάτωση και η αφομοίωση όχι μόνο των συνήθων γεγονότων αλλά και των μεγάλων καταστροφών.
Οι πυρκαγιές, εδώ και τριάντα περίπου χρόνια, «συνοδεύουν» σχεδόν κάθε καλοκαίρι τη ζωή αυτής της χώρας. Όμως, πέρα από την υποκριτική από τους περισσότερους «υπεύθυνους» και «ανεύθυνους» στάση που τηρείται στις περιπτώσεις αυτές, οι καταστροφές από τις πυρκαγιές και οι αντίστοιχες «ευθύνες» εισάγονται απλώς στην πολιτική ατζέντα και αποτελούν ένα πρόσκαιρο πεδίο κομματικής αντιπαράθεσης… και εκεί σταματούν τα πράγματα…
Υπάρχουν δύο επίπεδα ανάλυσης και διερεύνησης του τόσο κρίσιμου για τη ζωή μας και για το μέλλον αυτού του τόπου ζητήματος. Το πρώτο, το «εύκολο»
επίπεδο κριτικής είναι εκείνο της διαχείρισης: η απουσία ενδιαφέροντος από τις κυβερνήσεις, ο ελλιπής συντονισμός, η διαμάχη μεταξύ δασικής υπηρεσίας και πυροσβεστικής, η απουσία συνεργασίας δήμων και κρατικών υπηρεσιών, η καταλληλότητα ή μη των μέσων πυρόσβεσης… Ένας ατέλειωτος κατάλογος που περιέχει ένα πλούσιο «εμπρηστικό» υλικό για να διατυπωθούν οι εκατέρωθεν καταγγελίες και να «γεμίσουν» τα ΜΜΕ τα δελτία τους … Σʼ αυτόν τον μικρόκοσμο αρχίζει και τελειώνει ο όποιος προβληματισμός…
Κι όμως, μια πολιτεία, μια πολιτική εξουσία, ένα πολιτικό σύστημα, οι πνευματικοί και οι επιστημονικοί παράγοντες του τόπου θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν με στρατηγική οπτική, με συνεργασία και συντονισμό τις κρίσιμες αλλαγές που έχουν
επέλθει εδώ και δεκαετίες και
έχουν αλλάξει ριζικά τη σχέση οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, τη χρήση γης και την αξία της, και έχουν τελικώς μετατρέψει το ίδιο το φυσικό περιβάλλον σʼ ένα «εμπόρευμα» προσιτό στην εκμετάλλευση και στην ατομική ιδιοποίηση.
Τις τελευταίες δεκαετίες η αγροτική οικονομία δίνει τη θέση της στην οικονομία των υπηρεσιών, το παραγωγικό-επενδυτικό κεφάλαιο «αντικαθίσταται» από το χρηματοπιστωτικό. Από τη μια πλευρά γιγαντώνονται οι αστικές μεγαλουπόλεις και από την άλλη οι αγροτικές περιοχές μετατρέπονται σε αστικά οικόπεδα είτε για παραθεριστική κατοικία είτε για τουριστική εκμετάλλευση.
Ολόκληρες πλαγιές λόγων και ορεινών υψωμάτων αποτελούν σήμερα στη χώρα μας οικόπεδα και αφού ξεριζωθούν οι καλλιέργειες (συνήθως ελιές), χτίζονται ξενοδοχεία και πολυτελείς βίλες… Κι όλα αυτά θεωρούνται «αξιοποίηση» της περιοχής (έζησα ένα πρόσφατο παράδειγμα στις διακοπές μου στη Λευκάδα)… Όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, αυτή επαφίεται στον πατριωτισμό των οικοπεδούχων…
Η αξία της γης στο αστικό περιβάλλον τινάχτηκε στα ύψη. Τα (όποια απέμειναν) δάση της Αττικής, οι πλαγιές των βουνών, δεν αποτελούν παρά μελλοντικά οικόπεδα. Η γη, τα βουνά, τα δάση δεν αποτελούν παρά χρηματιστηριακές αξίες που ενεργοποιούνται μετά από κάθε μεγάλη πυρκαγιά.
Θα πρέπει, συνεπώς, να κατανοήσουμε ότι ο στρατηγικά αναπτυσσόμενος κίνδυνος δεν είναι οι πυρκαγιές, αλλά η εμπορευματοποίηση της γης. Ακόμα και στην ιδανική περίπτωση που τις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες δεν ξεσπάσουν καταστροφικές πυρκαγιές, η Αττική θα έχει χτιστεί ολόκληρη, μέχρι τις κορυφές των βουνών. Αυτήν την οικιστική, την «μπετονένια» πυρκαγιά δεν φαίνεται να υπάρχει δύναμη ικανή να την αναστείλει. Ούτε πολιτική, ούτε κοινωνική, ούτε ιδεολογική…
Ποια νομιμότητα μπορεί να υπάρξει σε μια πολιτεία όταν ο αρμόδιος υπουργός «τακτοποιεί» εκ των υστέρων τις οικοδομικές παραβάσεις του σπιτιού του, ενώ άλλος μετατρέπει το «αναψυκτήριο» σε εξοχική κατοικία; Ποιος θα εμποδίσει τους εκατοντάδες συνεταιρισμούς που διεκδικούν στην Αττική εκατοντάδες χιλιάδες στρεμμάτων να χτίσουν οικισμούς; Πάνω από 16.000 αυθαίρετα βρέθηκαν στα καμένα της πρόσφατης πυρκαγιάς, εκ των οποίων τα 3.170 έχουν ήδη κριθεί κατεδαφιστέα.
Ποιος μακροπρόθεσμος σχεδιασμός μπορεί να γίνει όταν το Ρυθμιστικό της Αθήνας, που συζητιέται αυτές τις ημέρες, περιορίζεται σε γενικόλογες προτάσεις αντί να προσδιορίζει συγκεκριμένα τις παραγωγικές, οικονομικές και χωροταξικές του διαστάσεις με συγκεκριμένα χρονικά όρια και με ορισμένο οικονομικό προγραμματισμό; Πού θα «κατοικήσουν» άραγε τα 10 εκατομμύρια που «οραματίζεται» ο κ. Σουφλιάς στην Αττική; Σε ποιες υποδομές; Με ποιες δραστηριότητες;
Δεν πρόκειται όμως για απλές ευθύνες προσώπων ή κυβερνήσεων. Πρόκειται για μια ολόκληρη ιστορική κουλτούρα που αναπτύσσεται στην εποχή μας, για μια συνολική «νοοτροπία», για ένα νέο σύστημα αξιών, όπου η κατοικία δεν χρησιμοποιείται απλώς αλλά επιδεικνύεται ως «κοινωνικό κεφάλαιο». Για μια αντίληψη που θεωρεί ότι η ατομική χρήση, η ατομική ιδιοκτησία αποτελεί το υπέρτατο δικαίωμα που δεν γνωρίζει όρια και μπορεί, υπό ορισμένες συνθήκες, να εμπορευματοποιήσει, να αγοράσει τα πάντα…
Μήπως αυτό δεν μας «διδάσκει» ο νεοφιλελευθερισμός, που θεωρεί την ατομική ιδιοκτησία και την ιδιοποίηση των αγαθών ως ιδιότητα της «φύσης του ανθρώπου», ως «ιδρυτική συνθήκη» της ύπαρξης του σύγχρονου ατόμου της αγοράς; Μήπως, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στον έναν ή στον άλλον βαθμό, συνειδητά ή υπόρρητα, δεν έχει «υιοθετηθεί» αυτή η αντίληψη
από τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών;
Όσο αναπαράγεται, ενισχύεται και διαιωνίζεται αυτή η «κουλτούρα» της ατομικής ιδιοποίησης και κατανάλωσης κάθε είδους αγαθού, δεν υπάρχει προοπτική. Κι όμως η φύση, το φυσικό μας περιβάλλον, δεν είναι ένα «εξωτερικό» στοιχείο της κοινωνίας, της οργανωμένης μας ζωής.
Αντιθέτως είναι η ίδια η μήτρα όπου ζει και αναπαράγεται η κοινωνία. Το φυσικό μας περιβάλλον είναι το ίδιο με το κοινωνικό μας περιβάλλον, είναι το πλαίσιο όπου ασκούνται όλες μας οι δραστηριότητες, οικονομικές, παραγωγικές, κοινωνικές, πνευματικές, ψυχοαισθητικές.
Αν δεν ξεκινήσουμε από τη ρίζα του κακού, αν δεν συνειδητοποιήσουμε τον κατήφορο που ακολουθούμε, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, τότε σύντομα θα αντιληφθούμε ότι οι πυρκαγιές που καίνε τα δάση δεν είναι παρά ένα φαινόμενο, μια θεαματική εκδήλωση της ακύρωσης των πραγματικών αξιών και αγαθών, τα οποία πυρπολούμε καθημερινά μέσα στον κόσμο του ανταγωνισμού, του κέρδους, της εμπορευματοποίησης. Κι αυτήν την «πυρκαγιά» δεν υπάρχει, δυστυχώς, πυροσβεστικό μέσον για να τη σβήσει…