Διάλογος για το Φανάρι
Η συζήτηση που άνοιξε μεταξύ φίλων αναγνωστών για το μέλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου συνεχίζεται με μια ανοικτή επιστολή του αρχιμανδρίτη Τιμόθεου Ηλιάκη και την απάντηση στις θέσεις που παραθέτει του κ. Μιχάλη Βάρδα, που από δική του επιστολή ξεκίνησε ο διάλογος κατ’ αρχάς για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και εξελίχθηκε στο καυτό ερώτημα αν σε 50 χρόνια θα υπάρχει Οικουμενικός Πατριάρχης Έλλην το γένος.
«Αγαπητέ κ. Κουρή,
Στο “ΠΑΡΟΝ” της Κυριακής 2 Αυγούστου συνεχίστηκε ο διάλογος για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και την τοποθέτηση του καθηγητή κ. Μ. Βάρδα πως, “σε 50 χρόνια δεν θα υπάρχει Οικουμενικός Πατριάρχης Έλλην το γένος…”.
Δεν θα είχα κανένα λόγο να επανέλθω στο τραπέζι του διαλόγου, αφού αυτός τώρα μετατοπίσθηκε μεταξύ του π. Γεωργίου Τσέτση και του κ. Βάρδα, αν στον πρόλογο της παρουσιάσεως των επιστολών, δεν υπήρχε η αιχμή πως οι αντιδράσεις που υπήρξαν, στην τοποθέτηση του κ. Βάρδα, ήταν πιθανότατα, «υποκινούμενες από το Φανάρι»! Επειδή ένας από αυτούς που αντέδρασαν ήμουν και εγώ, οφείλω να ξεκαθαρίσω τη θέση μου και να διακηρύξω ότι ποτέ και από κανέναν δεν υποκινήθηκα, αλλά έπραξα αυτό που η συνείδησή μου επέβαλλε ως έλληνας ορθόδοξος κληρικός. Νομίζω πως τέτοιοι υπαινιγμοί αμαυρώνουν την ομορφιά ενός ελεύθερου διαλόγου και θέλω να πιστεύω ότι δεν έγιναν εσκεμμένα. Με την ευκαιρία όμως αυτής της επικοινωνίας μας, θα ήθελα να επανέλθω στην πρόβλεψη του κ. Βάρδα, πως σε 50 χρόνια δεν θα υπάρχει έλληνας Οικουμενικός Πατριάρχης, με το σκεπτικό ότι δεν θα υπάρχουν Έλληνες στη μικρή ομογένεια που σήμερα υπάρχει στην Κωνσταντινούπολη κι έτσι θα μπορεί η Τουρκία να προωθήσει αλλογενή στον Πατριαρχικό Θρόνο. Αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί γιατί το Πατριαρχείο μας στην Πόλη του Κωνσταντίνου υπάρχει για τις θρησκευτικές ανάγκες των Ρωμιών, Τούρκων μεν υπηκόων, αλλά Χριστιανών Ορθοδόξων και Ελλήνων στο γένος, στην καρδιά και τη συνείδηση. Η τοποθέτηση στον Οικουμενικό Θρόνο Έλληνα στο γένος, προερχόμενο από την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινουπόλεως και των Νήσων, προήλθε από την ερμηνεία της Συνθήκης της Λωζάννης και δεν προβλέπεται από αυτήν, όπως και εγώ εκ παραδρομής είχα υποστηρίξει στην επιστολή μου στις 19/7/09. Πουθενά στην εν λόγω Συνθήκη δεν γίνεται αναφορά στο Πατριαρχείο μας, παρά μόνο στο άρθρο 42 παρ. 3 αναφέρεται αορίστως και ανωνύμως ότι: «Η τουρκική κυβέρνηση αναλαμβάνει να παρέχει πλήρη προστασίαν εις τους ναούς, τας συναγωγάς, τα νεκροταφεία και τα λοιπά θρησκευτικά καθιδρύματα των μειονοτήτων». Η παραμονή του Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη προήλθε ύστερα από επίσημη γραπτή δήλωση του Ισμέτ Ινονού, (που αργότερα συμπεριελήφθη στη Συνθήκη), κάτω βέβαια από προϋποθέσεις και χωρίς να συμπεριληφθούν γραπτές δεσμεύσεις, ως προς τη νομική υπόσταση του Πατριαρχείου. (Αρχιμ. Δοσιθέου Κανέλλου «Θέλω να πιω όλο τον Βόσπορο» και Αλ. Αλεξανδρή «Η Συνδιάσκεψις της Λωζάννης».) Η ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε έφερε στην επιφάνεια το θέμα της καταγωγής του Πατριάρχη, κάτι που οι Τούρκοι θεώρησαν δεδομένο, ότι δηλ. ο Πατριάρχης πρέπει να προέρχεται από τις μειονότητες της Κωνσταντινουπόλεως, Ίμβρου, Τενέδου και Πριγκιποννήσων.
Μάλιστα, για να νομιμοποιήσουν το σκεπτικό τους, απέλασαν τον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντίνο ΣΤ΄ (1860-1930), που ήρθε και έζησε εδώ πρόσφυγας μεταξύ προσφύγων. Βέβαια την απόφασή τους αυτή φρόντισαν να την καταχωρίσουν και νομικά, ο κάθε νόμος όμως δεν περιλαμβάνει μόνο γράμμα αλλά και πνεύμα… Σύμφωνα λοιπόν με το πνεύμα αυτό, οι Τούρκοι δέχθηκαν Πατριάρχη που δεν είχε καμία σχέση ούτε με την Κωνσταντινούπολη, ούτε με την εκεί Μειονότητα… Και ασφαλώς θα καταλάβατε ότι πρόκειται για τον Μακαριστό Πατριάρχη Αθηναγόρα (1866-1972) που είχε γεννηθεί στα Τσαραπλανά (Βασιλικό) της Ηπείρου. Μετά την παραίτηση του Μακαριστού Πατριάρχη Μαξίμου Ε΄, (1866-1972), η Αγία και Ιερά Σύνοδος εξέλεξε πατριάρχη τον από Αμερικής Αθηναγόρα, που έφθασε στην Κωνσταντινούπολη την 1 Νοεμβρίου 1948 με το προσωπικό αεροσκάφος του Προέδρου των ΗΠΑ Τρούμαν και έγινε δεκτός στο αεροδρόμιο από τον νομάρχη Κωνσταντινουπόλεως ο οποίος ανέβηκε στο αεροσκάφος και του παρέδωσε το τουρκικό διαβατήριο, δηλ. την υπηκοότητα! Αξίζει να αναφέρουμε το σκεπτικό αυτής της απόφασης της τουρκικής κυβερνήσεως, που έχει ήδη δημιουργήσει προηγούμενο, και που δεν ήταν άλλο από την ερμηνεία του «πνεύματος» του σχετικού νόμου, ότι δηλ. ο Αθηναγόρας δεν είχε μεν γεννηθεί στα όρια του τουρκικού κράτους, είχε όμως γεννηθεί στα όρια της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας! Πέρα όμως από αυτά και για να μη μακρηγορούμε, νομίζω πως αντί να καταναλώνουμε τις δυνάμεις μας και να φιλονικούμε επί υποτιθεμένων σεναρίων, θα ήταν καλύτερα ομονοούντες να αγωνισθούμε, ο καθένας από τη σκοπιά του, για τα δίκαια του Πατριαρχείου μας και τα δικαιώματα των αδελφών μας στην Κωνσταντινούπολη και τα Νησιά. Αν απαιτήσουμε μια σοβαρότερη εξωτερική πολιτική που να έχει στόχο την επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους (Κωνσταντινούπολη, Ίμβρος, Τένεδος) με κίνητρα και εγγυήσεις -ήδη ο τούρκος πρωθυπουργός έχει κάνει πολλές αναφορές στην προοπτική αυτή- αν επιμείνουμε στην κατεύθυνση της ενισχύσεως των αδελφών μας που έχουν παραμείνει εκεί, με σκοπό την αύξηση της ομογένειας, με την υλοποίηση προγραμμάτων προς τα νέα ζευγάρια, για την απόκτηση τριών και τεσσάρων και πέντε παιδιών και άλλους τρόπους, που δεν είναι του παρόντος, ανθρωπίνως θα έχουμε βάλει ένα πετραδάκι στην προσπάθεια να ζωντανέψουν και πάλι τα κλειστά αρχοντικά των Ρωμιών και να αποκτήσει δυνατότερη πνοή η ομογένειά μας στην Κωνσταντινούπολη. Τα υπόλοιπα είναι στα χέρια και τα σχέδια του Θεού, που μέχρι σήμερα σκεπάζει το Φανάρι και διατηρεί άσβηστο το Φως Του. Θα κλείσω με μια ευχή που συγκλονισμένοι όλοι ακούσαμε από τα χείλη του Μακαριστού Πατριάρχη Δημήτριου όταν το 1987 είχε έλθει στην Ελλάδα: «Δεν θέλω να με γράψει η Ιστορία όταν θα πεθάνω ούτε να με θυμούνται οι άνθρωποι. Το μόνο που θέλω είναι να ζει το Φανάρι για να ζωντανεύει την ακοίμητη συνείδηση του Γένους»! Αυτή η ευχή, που κλείνει μέσα της όλο το μεγαλείο της Ρωμιοσύνης, ας γίνει ευχή όλων μας, όλων όσων αγαπούμε και πονούμε το Γένος και την Ιστορία μας.
Με τιμή και ευχές
Αρχιμ. Τιμόθεος Ηλιάκης
Ν. Φιλαδέλφεια»