Ο πολιτισμός θα έπρεπε να είναι το πρώτο εξαγώγιμο προϊόν μας

Ο πολιτισμός θα έπρεπε να ήταν το πρώτο μας εξαγώγιμο προϊόν. Τι άλλο από πολιτισμό παράγουμε; Είναι ντροπή να κάνουν τουρνέ κάτι απίθανες παραστάσεις σ’ όλον τον κόσμο, που φιλοξενούμε κι εμείς, και να μην κάνουν τουρνέ οι Έλληνες ηθοποιοί με αρχαία τραγωδία, λέει η γνωστή ηθοποιός Πέμυ Ζούνη. Υπάρχει κανείς που μπορεί να διαφωνήσει; Δυστυχώς, τα απλά και τα αυτονόητα δεν γίνονται στον τόπο μας. Δεν αξιοποιούμε τα πλεονεκτήματα που έχουμε.

Είναι μία από τις πολλές επισημάνσεις που κάνει η καλή ηθοποιός στη συνέντευξη που έδωσε στο «ΠΑΡΟΝ». Ξεκίνησε από τη διαπίστωση ότι σήμερα ο σκοπός πολλών μαθητών στις Σχολές Θεάτρου είναι το σταριλίκι -είναι γενιές της ευκολίας και της χαλαρότητας, εξηγεί. Μιλάει για την υστερία του καταναλωτισμού και το λάιφ στάιλ που έχει γίνει τρόπος ζωής και υπογραμμίζει ότι σήμερα ο Έλληνας δεν συμμετέχει στα κοινά, αλλά κοιτάει μόνο την καλοπέραση, γι’ αυτό μας έχει πιάσει βαθύς ύπνος και δεν βλέπουμε. Εύστοχη και η παρατήρηση ότι ο πολίτης που φοροδιαφεύγει φοροδιαφεύγει από το μέλλον του παιδιού του -και έτσι είναι. Μπαίνει στο θέμα των μεταναστών τονίζοντας ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε τόσους μετανάστες και τα τεράστια προβλήματα δεν λύνονται με λαϊκισμό. Τα ψάλλει στους πολιτικούς, ότι έχουν απαξιωθεί από μόνοι τους. Και η κατάληξη της Πέμυς Ζούνη είναι ότι χάθηκε η μπάλα σ’ όλα τα επίπεδα.

Αλλά ας παρακολουθήσετε όλη την… παράσταση που έδωσε στην κουβέντα που είχαμε μαζί της.

// Κυρία Ζούνη, αυτό το καλοκαίρι επιλέξατε να επικοινωνήσετε με το κοινό σας ανά την Ελλάδα με τραγούδια από την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Αφρική και όχι μόνο, σε μια παράσταση με τον τίτλο «Cargo» μαζί με την τραγουδίστρια Ελένη Πέτα… Γιατί τραγούδι και όχι λόγος;

«Είναι καιρός -27 χρόνια πλέον- που ήθελα να πάρω μια ανάσα από το θέατρο. Θα μου πείτε γιατί δεν πάω στην Επίδαυρο… Την τραγωδία την έχω δοκιμάσει τρεις φορές και θεωρώ ότι δεν την πλησιάζω. Δεν είναι όλοι οι ηθοποιοί έτοιμοι για την Επίδαυρο. Κάθε άνοιξη έρχονται σπουδαίοι σκηνοθέτες και μου λένε ”Πέμυ, να κάνουμε αυτό και αυτό στην Επίδαυρο”. Συνειδητά πλέον τους λέω ότι η Επίδαυρος είναι συγκεκριμένη διαδρομή, θέλει έρευνα, σπουδή και προσέγγιση. Το δοκίμασα. Αν θα επανέλθω, θα επανέλθω ταγμένη. Η Επίδαυρος ακουμπά τη βασική δουλειά του ηθοποιού και κατά πόσο έχει καλλιεργήσει, έχει δουλέψει τα τρία επίπεδα: το συναισθηματικό μέρος των λέξεων και του λόγου, το σωματικό μέσω του χορού και της κίνησης και το φωνητικό, δηλαδή των χορδών».

// Εσείς τα έχετε σπουδάσει και τα τρία. Έχετε πτυχία στο ενεργητικό σας και πείρα. Είστε δασκάλα. Δεν πιστεύω ότι σας κολλάει η γνώση, ούτε η εμπειρία. Κάτι άλλο σας βασανίζει… Μήπως οι πειραματισμοί;

«Όχι, είναι θεμιτό ο σκηνοθέτης να προσπαθεί να βρει την εκφραστική γλώσσα του μέσα στην αρχαία τραγωδία. Έχουν παρουσιαστεί, μέσα από τους πειραματισμούς και το μοντέρνο, εξαιρετικά, αλλά και άχρηστα πράγματα. Και το θέατρο, όπως και όλα τα πράγματα στη ζωή, εξελίσσεται μέσα από τις αποτυχίες και τις επιτυχίες. Αλίμονο. Εμένα αυτό που με κάνει να λέω όχι στην Επίδαυρο είναι οι δύο μήνες πρόβες. Δεν ανεβάζεις αρχαία τραγωδία με δύο μήνες πρόβες. Αν είναι απλά να βγεις και να διαβάσεις ένα κείμενο, αυτό το κάνω και στο σπίτι μου. Το θέμα είναι πώς θα πλησιάσεις το νήμα που οδηγεί το κοινό που παρακολουθεί αρχαία τραγωδία στη μέθεξη. Η αρχαία τραγωδία δεν είναι κάτι ρεαλιστικό, ούτε κάτι το σουρεαλιστικό. Υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί, τόσο στην κίνηση και στο λόγο όσο και στο μέλος. Το κλειδί της αρχαίας τραγωδίας είναι να υποβάλλεις ψυχολογικά το κοινό. Αυτό έχει χαθεί. Γιατί; Γιατί δεν υπάρχει καλή λειτουργία στην ομάδα. Στον Χορό και στους ηθοποιούς. Πώς να υποβάλλεις το κοινό με δύο μήνες πρόβες; Δεν έχει αναπτυχθεί στην ομάδα κοινός κώδικας, αφού δεν υπάρχει συνύπαρξη. Πώς θα βγει συναίσθημα χωρίς τριβή;».

// Έτσι, προτιμήσατε αυτό το καλοκαίρι να χορέψετε ταγκό, να τραγουδήσετε φάντος και να μιλήσετε λογοτεχνικά για τον έρωτα…

«Ναι, είναι μια πολύ καλή συγκυρία που έχει ενθουσιάσει το κοινό και σκεφτήκαμε με την Ελένη Πέτα -αυτήν την υπέροχη και πειθαρχημένη ερμηνεύτρια με κλασικές σπουδές πάνω στο τσέλο και τη μουσική- να την παρουσιάσουμε και το χειμώνα στην Αθήνα, σε μια μουσική σκηνή. Με την Ελένη έχουμε το ίδιο ήθος πάνω στη σκηνή και αυτή η βόλτα που κάνουμε σε διάφορες χώρες -με στάσεις από την Ελλάδα στην Ουγγαρία και από εκεί στη Λατινική Αμερική και τη Σενεγάλη- δεν μας επιβλήθηκε από κάποια δισκογραφική εταιρεία, αλλά έγινε ελεύθερα με σκεπτικό το φλερτ ανάμεσα στις μουσικές και τους χορούς του κόσμου μας… Ένα ταξίδι δύο γυναικών -μαζί μας είναι μόνο ο υπέροχος μουσικός Θοδωρής Οικονόμου».

// Είστε ένα πρόσωπο που έχει λατρέψει η τηλεόραση. Γιατί απέχετε;

«Γιατί οι καλές παραγωγές περιορίζονται κάθε χρόνο. Και μη μου πείτε ότι φταίει ο κόσμος. Δεν φταίει ο κόσμος για τη χαμηλή αισθητική, ούτε τις φτηνές παραγωγές. Το κοινό το οδηγείς άνετα. Το κοινό λειτουργεί σαν να είναι ένα κεφάτο και ανοιχτό παιδί που θα εκτιμήσει μια καλή παραγωγή. Και έξυπνο κοινό έχουμε στην Ελλάδα και με αισθητική. Αυτά που μας λένε είναι χαζές δικαιολογίες. Βεβαίως το κοινό έχει γίνει δεκτικό στο οτιδήποτε, ακόμη και στις πατάτες γιατί του σερβίρεις πατάτες. Αν του πρόσφερες αστακό δεν θα έλεγε όχι… Προφανώς όμως, ως μαγαζάτορας άλλοι λόγοι -το κέρδος;- σε κάνουν να προσφέρεις φτήνια και όχι ποιότητα. Αντιστέκομαι πλέον στην κακή αισθητική για να διαφυλάξω τον εαυτό μου. Και κάτι άλλο… κατά καιρούς μου προτείνουν τους ίδιους θεματικά ρόλους. Π.χ. τη γυναίκα που ερωτεύεται ένα μικρότερο σε ηλικία άνδρα. ΟΚ, παιδιά, αυτό το έκανα με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη, πήγε μια χαρά, τελείωσε όμως… Στην τηλεόραση θα έλεγα ναι αν επρόκειτο για τη μεταφορά ενός βιβλίου. Αυτό ναι, με ενδιαφέρει».

// Είστε καλλιτεχνική διευθύντρια σε μια σχολή κύρους, όπως αυτή που φέρει το όνομα του Βασίλη Διαμαντόπουλου. Κυρία Ζούνη, πόσα παιδιά έρχονται στη σχολή τυφλωμένα από τα φώτα και πόσα με πραγματική αγάπη για το θέατρο;

«Το να διευθύνεις μια σχολή -και αυτό εγώ το κάνω στη Θεσσαλονίκη- είναι τεράστια ευθύνη. Ναι, έρχονται πολλοί μαθητές με σκοπό το σταριλίκι. Φαίνονται τα κίνητρά τους από τον πρώτο χρόνο. Αλλά αυτά τα κίνητρα δεν μπορούν να σε κρατήσουν πάνω στο σανίδι. Όταν στη σχολή θα σου κάνει μάθημα με τη μορφή σεμιναρίου ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Μαρμαρινός, ο Λιβαθινός, αν δεν έχεις όρεξη και δεν διαβάσεις, δεν θα αντέξεις. Κάποιοι από μόνοι τους φεύγουν. Μένουν όσοι έχουν σεβασμό για το θέατρο και το θεωρούν τρόπο ζωής και όχι εφαλτήριο για εφήμερη δόξα. Οι τελευταίες είναι γενιές της ευκολίας και της χαλαρότητας. Ως επί το πλείστον, στη σχολή θα έρθουν και τουρίστες. Αλλά θα έρθουν και οι ψαγμένοι, οι πιστοί του θεάτρου, οι φανατικοί. Ο άσχετος και ο ακατοίκητος σπανίζει σε μια θεατρική σχολή. Πώς θα τα βγάλει πέρα με τον Ευριπίδη και τον Ίψεν; Εγώ έχω και ένα πιστεύω… Ότι οι συγγενείς μυρίζονται από μακριά. Έχουν τα ίδια χνότα… Άρα μπορώ και ξεχωρίζω…».

// Δεν θεωρείτε τα ογδόντα και πλέον θέατρα που έχουμε στην Αθήνα υπερβολικά σε αριθμό;

«Δεν πιστεύω ότι το θέατρο περνά οικονομική κρίση λόγω των πολλών σκηνών. Θεωρώ ότι οι καλές παραστάσεις θα προχωρήσουν και με ογδόντα σκηνές, ενώ οι κακές θα κατέβουν και ας είχαμε στην Αθήνα πέντε θέατρα. Και, τέλος πάντων, στην Ελλάδα τι παράγουμε εκτός από πολιτισμό; Θα το πάρει πλέον χαμπάρι η πολιτεία;».

// Έχετε δίκιο. Δεν είναι τυχαίο ότι με τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης γράφτηκαν πάνω από επτακόσια θετικά δημοσιεύματα για τη χώρα μας. Και πάλι ο πολιτισμός μάς έφερε στην επιφάνεια… Ωστόσο ο προϋπολογισμός στο υπουργείο Παιδείας και στο ΥΠΠΟ παραμένει σταθερός…

«Πραγματικά δεν καταλαβαίνουν οι πολιτικοί μας ότι ο πολιτισμός θα έπρεπε να ήταν το πρώτο μας εξαγώγιμο προϊόν; Είναι ντροπή στη χώρα που γέννησε το θέατρο να έχουμε το μικρότερο προϋπολογισμό, από όλα τα κράτη, για τον πολιτισμό. Θα σας πω και κάτι άλλο… Δεν είναι μεγάλη ντροπή να μην έχει η Ελλάδα επίσημο θεατρικό μουσείο, αλλά να λειτουργεί θεατρικό μουσείο με πρωτοβουλία ιδιώτη; Έρχεται ο τουρίστας και παρά να βλέπει κοστούμια από αρχαίες τραγωδίες μπαίνει πού και βλέπει τι; Δεν είναι μεγάλη ντροπή η θεατρική παιδεία να είναι αδιαβάθμητη, να μην υπάρχει ανώτατη σχολή για τους ηθοποιούς; Ούτε ανώτερη δεν υπάρχει. Η θεατρική παιδεία για τους ηθοποιούς γίνεται και πάλι από ιδιώτες. Τα τμήματα Θεατρικών Σπουδών βγάζουν θεατρολόγους. Ο ηθοποιός χρειάζεται επίσημη τετραετή φοίτηση ολοκληρωμένη, με ορθοφωνία, κίνηση, φωνητική, χορό, υποκριτική. Ο ηθοποιός είναι εργάτης της τέχνης. Τι να του κάνει το ένα έτος υποκριτικής τον τελευταίο χρόνο στο Θεατρικών Σπουδών. Δεν είναι μεγάλη ντροπή να κάνουν τουρνέ κάτι απίθανες παραστάσεις σε όλο τον κόσμο, τις οποίες φιλοξενούμε και εμείς, και να μην κάνουν τουρνέ οι Έλληνες ηθοποιοί με αρχαία τραγωδία; Εμείς δεν υπάρχουμε στα φεστιβάλ του εξωτερικού, ο θεατρικός μας λόγος πουθενά. Ο Σπύρος Ευαγγελάτος με δική του πρωτοβουλία πήγαινε μόνος του το ελληνικό θέατρο από την Κίνα στη Χιλή».

// Προφανώς οι πολιτικοί μας δεν λένε να πάρουν το μήνυμα…

«Το μήνυμα όμως των Ευρωεκλογών το πήραν. Και το πήραν για τα καλά. Ε, δεν μπορείς να υποτιμάς τη νοημοσύνη του κόσμου. Κάποια στιγμή και ο κόσμος θα σου γυρίσει την πλάτη. Δεν μπορεί να τριγυρνάς με ένα χαμόγελο κολλημένο στα χείλη σαν να μην τρέχει τίποτα, ενώ ο κόσμος δυσανασχετεί από την ατιμωρησία, τους φόρους, τα σκάνδαλα και την έλλειψη πολιτικής. Ο ψηφοφόρος έγινε αντίπαλος. Εδώ ένα ψέμα λέμε σε φίλο και μας τρώνε οι τύψεις μέχρι να του το αποκαλύψουμε. Εκείνοι πώς κοιμούνται τα βράδια και με τι τύψεις με τα ψέματα που λένε σε εκατομμύρια ανθρώπους; Ο αντίπαλός τους πλέον δεν είναι κουτός, αλλά έξυπνος. Τους απαξίωσε. Όχι για τα σκάνδαλα. Αυτά γίνονται πάντα. Αλλά για τον τρόπο που τα αντιμετώπισαν».

// Φταίνε μόνο οι πολιτικοί για την απαξίωση της Δημοκρατίας μας; Οι πολίτες είναι άμοιροι ευθυνών;

«Φταίμε όλοι μας. Και μακάρι να μην είναι αργά για τα παιδιά μας. Τουλάχιστον ο Έλληνας συμμετείχε στα κοινά και δεν κοιτούσε μόνο τη δική του καλοπέραση. Αλλά είναι τόσο καθολική η υστερία του καταναλωτισμού και η πλύση εγκεφάλου που μας γίνεται τόσα χρόνια, που να τα αποτελέσματα. Μας έχει επιβληθεί τόσο πολύ αυτό το λάιφ στάιλ ως τρόπος ζωής που μας έχει πιάσει βαθύς ύπνος και δεν βλέπουμε».

// Μπορούμε να αλλάξουμε;

«Η Ελλάδα έχει χάσει τέσσερις αιώνες ανάπτυξης και τρέχει να προλάβει την εξέλιξη. Είναι λογικό ενίοτε να φέρεται ως νεόπλουτη. Ο όρος “νεόπλουτος” δεν χαρακτηρίζει την οικονομική κατάσταση ενός ανθρώπου, αλλά τη διανοητική. Ο νεόπλουτος μεγαλοπιάνεται, έχει τάσεις επίδειξης και πέφτει σε συνεχή λάθη ζωής αποχαυνωμένος από το λάιφ στάιλ. Ζει χωρίς ουσία… Μεγάλη ευθύνη για την αποχαύνωση αυτή έχουμε και εμείς οι καλλιτέχνες και εσείς οι δημοσιογράφοι, γιατί διαμορφώνουμε τη σκέψη του και την αισθητική του».

// Αυτή η Ελλάδα των δύο ταχυτήτων, των ανέργων και των διπλών ταμειακών μηχανών, της παραοικονομίας και των εξαγριωμένων μισθωτών πόσο μπορεί να αντέξει;

«Για εμένα ο πολίτης που φοροδιαφεύγει είναι ένας ανώριμος πολίτης, χωρίς ήθος, παιδεία και πολιτισμό. Δεν φοροδιαφεύγει από το κράτος, αλλά από τον συμπολίτη του και από το μέλλον του παιδιού του. Γι’ αυτό σας λέω ότι όλα έχουν κοινό παρονομαστή την παιδεία. Γιατί η παιδεία δεν μεγαλώνει τον Ελληνάρα του τσαμπουκά αλλά τον Έλληνα που ξέρει τις υποχρεώσεις του και τα δικαιώματά του και βάζει τον πολιτισμό στην καθημερινότητά του. Έχω την αίσθηση ότι αυτή η εποχή που ζούμε αν μας ζητούσαν να της βάλουμε ένα όνομα θα ήταν: ”Η μπάλα χάθηκε σε όλα τα επίπεδα…”».

// Δυστυχώς, εκτός από την Ελλάδα των δύο ταχυτήτων, υπάρχει και αυτή των τριών…

«Εννοείτε τους μετανάστες. Τεράστιο θέμα. Δεν λύνεται με ευχολόγια, ούτε με ανθρωπισμό και αγάπη. Μην ακούω τέτοια πράγματα. Αυτά είναι λαϊκισμός. Το θέμα λύνεται με κονδύλια, με υποδομές, και εμείς εδώ στην Ελλάδα δεν μπορούμε να ζήσουμε και άλλους μετανάστες. Μπορούμε να φιλοξενήσουμε τόσους ανθρώπους; Να πάνε στα σχολεία μας; Στα νοσοκομεία μας; Έχουμε τόσες δουλειές με τόση ανεργία; Και όταν αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν να φάνε, τι θα φάνε; Συναισθηματισμό ή θα περάσουν στο έγκλημα;».

// Η ελπίδα σε όλα αυτά που είπαμε ποια είναι;

«Ο Σταμάτης Φασουλής σε μια επιφυλλίδα του έγραψε: ”Σκάστε και ακούστε τους νέους. Μιλάνε. Σκάστε, περνάνε τα νιάτα, έχουν κάτι να πουν…”. Μου άρεσε πάρα πολύ…».

// Σας ευχαριστώ πολύ, κ. Ζούνη.

«Και εγώ. Καλό καλοκαίρι…».