Το επόμενο «θύμα»
Η κρίση του πολιτικού μας συστήματος δεν θα αφήσει, τελικώς, τίποτα όρθιο… Η νομοθετική εξουσία έχει ήδη υποβαθμιστεί, η Δικαιοσύνη πάσχει και θύλακές της χειραγωγούνται από τις κομματικές εξουσίες… Το κράτος, η δομή της διοίκησης, αλλά και οι θεσμοί της αυτοδιοίκησης πάσχουν από την κομματικοποίηση και τις πελατειακές σχέσεις… Η διαπλοκή και τα σκάνδαλα κυριαρχούν και καθορίζουν την πολιτική ατζέντα της κομματικής αντιπαράθεσης…
Τώρα φαίνεται ότι έρχεται η σειρά του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας -αλλά και του ίδιου του προσώπου που σήμερα τον υπηρετεί- να ενταχθεί στο πεδίο της κομματικής αντιπαράθεσης και σκοπιμότητας προκειμένου να «ξεκαθαριστούν» οι λογαριασμοί μεταξύ του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ.
Το πολίτευμα της Προεδρευομένης Δημοκρατίας έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Απαιτεί συναίνεση και συμφωνία από την πλευρά μιας ισχυρής πλειοψηφίας του Κοινοβουλίου. Η εξουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν θεμελιώνεται στην αντιπαράθεσή του με την εκτελεστική εξουσία. Αντιθέτως στην περίπτωση της Προεδρικής Δημοκρατίας, όπου ο Πρόεδρος εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία από τον λαό, ο ίδιος αντλεί και θεμελιώνει την εξουσία του στην ψήφο του λαού.
Στο δικό μας πολίτευμα η εξουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας θεμελιώνεται στο επίπεδο της νομιμότητας (legitimacy) που προϋποθέτει μια κανονιστική συμφωνία και συναίνεση επί ενός ηθικοκανονιστικού και αξιακού επιπέδου, σύμφωνα με τις συνταγματικές διατάξεις. Αυτό το ηθικοκανονιστικό επίπεδο συναίνεσης αποτελεί και την πηγή εξουσίας του Προέδρου της Δημοκρατίας και τη θεμελιώδη νομιμοποιητική του αρχή.
Αυτό ακριβώς το πολιτειακό θεμέλιο τίθεται σήμερα σε αμφισβήτηση και οδηγείται στο πεδίο μιας στυγνής κομματικής αντιπαράθεσης.
Ασφαλώς ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας, που συνδέεται άρρηκτα με τη μεταπολιτευτική περίοδο της χώρας μας, «σηματοδοτήθηκε» από τα πρόσωπα που τον υπηρέτησαν. Κατά την πρώτη περίοδο της δεκαετίας του 1970 η ισχυρή προσωπικότητα και η παντοδυναμία του Κ. Καραμανλή έθεσαν στο περιθώριο την πολιτική εμβέλεια του θεσμού. Για παράδειγμα, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος μόνο ως πολιτικός φιλόσοφος με τις ομιλίες του έδωσε το προσωπικό του «στίγμα»…
Αντιθέτως, ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ένιωσε «άβολα» ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας απέναντι στην ισχυρή προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου και στην ευρύτατη λαϊκή αποδοχή της νέας εξουσίας. Είναι ακόμα νωπή η γεμάτη από οίηση και αυταρέσκεια δήλωση του Κ. Καραμανλή ότι «την επαύριον θα με συμβουλεύονται όλοι για το τι θα γίνει» την ώρα που ψήφιζε σε μια σημαντική εκλογική αναμέτρηση. (Χωρίς βεβαίως να επαληθευθεί…)
Ασφαλώς η εκλογή Σαρτζετάκη υπήρξε μια ξεκάθαρη κομματική-πολιτική επιλογή που, πέραν του στοιχείου του αιφνιδιασμού που μπορεί δικαίως να επισημανθεί, επεδίωκε ένα ευρύτερο επίπεδο συναίνεσης της δημοκρατικής πλειοψηφίας. Εδώ ήταν το ίδιο το πρόσωπο που με τις ιδιοτυπίες του δημιούργησε μια σειρά προβλημάτων και οδήγησε στην αντίληψη ότι τα «καθαρώς» πολιτικά πρόσωπα είναι τα πλέον κατάλληλα να υπηρετήσουν τον θεσμό και να διαμορφώσουν έναν ευρύτερο τύπο συναίνεσης.
Στα πρόσωπα των Κ. Στεφανόπουλου και Κ. Παπούλια επιτεύχθηκε αυτή η «χρυσή ισορροπία» και η ευρύτερη συναίνεση στη βάση της κανονιστικής συμφωνίας και σε επίπεδο κομμάτων, αλλά -και το κυριότερο- στη βάση της κοινωνίας.
Βεβαίως και στις επιλογές αυτές δεν μπορεί να αποκλειστεί το στοιχείο της σκοπιμότητας. Η επιλογή Προέδρου Δημοκρατίας από το «στρατόπεδο» του πολιτικού-κομματικού αντιπάλου οδηγεί σ’ έναν μερικό αφοπλισμό το εκάστοτε κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Όμως ήταν τα ίδια τα πρόσωπα που απέδειξαν την ισχύ και την αξία του θεσμού, που ανέδειξαν τα ηθικοκανονιστικά και αξιακά χαρακτηριστικά του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Σήμερα όμως ο θεσμός αυτός «εργαλειοποιείται» και χρησιμοποιείται ευθέως από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ ως «μέσον» για την προσφυγή στις εκλογές… Ασφαλώς η αξιωματική αντιπολίτευση έχει κάθε δικαίωμα (τυπικό, πολιτικό, ηθικό) να προτείνει έναν δικό της υποψήφιο και να εξηγήσει για ποιους λόγους θα πρέπει να αντικατασταθεί ο νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας (εφόσον φυσικά ο Κ. Παπούλιας επιθυμεί να είναι εκ νέου υποψήφιος).
Δεν έχει όμως το δικαίωμα να μεταβάλλει τον ίδιο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε «θεσμικό ασανσέρ» και να τον ανεβοκατεβάζει ανάλογα με τους εκάστοτε κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς.
Η επιλογή του προέδρου του ΠΑΣΟΚ οδηγεί σε αδιέξοδο τον ίδιο τον Κ. Παπούλια. Ο οποίος είναι αδύνατον, αφού καταψηφιστεί από το ΠΑΣΟΚ, να δεχθεί την επαύριον την υπερψήφισή του…
Είναι μάλλον βέβαιο ότι εάν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ επιμείνει στην επιλογή του αυτή, ο ίδιος ο Κ. Παπούλιας να μη δεχθεί να είναι υποψήφιος, μη θέλοντας να εμπλακεί στην κομματική αντιπαράθεση… Κι αυτή ακριβώς είναι «η κρυφή ατζέντα» της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ.
Τέτοιου είδους μεθοδεύσεις όμως τραυματίζουν καίρια έναν θεσμό που στηρίζεται ακριβώς στη συναίνεση, στην ειλικρίνεια, στην υπέρτατη ευθύνη που επωμίζεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απέναντι στον λαό και στο δημοκρατικό μας πολίτευμα.
Εάν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ειλικρινώς πιστεύει σ’ ένα νέο πολιτικό ήθος και δεν το επαγγέλλεται απλώς, οφείλει να επιλέγει «καθαρές» λύσεις. Να προτείνει δηλαδή άλλον υποψήφιο στη θέση του Κ. Παπούλια και να οδηγήσει αναπόφευκτα το πολιτικό σύστημα σε εκλογές. Δεν έχει όμως το δικαίωμα να «μεταχειρίζεται» κατά περίπτωση τον Κ. Παπούλια ούτε ως πολιτικό πρόσωπο ούτε ως έκφραση του ύπατου πολιτειακού θεσμού. Υπάρχουν έντιμες και διαυγείς λύσεις…
Γιατί τελικώς τέτοιου είδους μικροκομματικές επιλογές αποδυναμώνουν τους θεσμούς, επικροτούν και νομιμοποιούν τον πολιτικό κυνισμό και εγκαθιδρύουν πιθανώς αντιλήψεις και πολιτικές πρακτικές που θα αναπαραχθούν στο μέλλον.
Άλλωστε, σε τελική ανάλυση, δεν σημαίνει ότι οι πολίτες και η δημοκρατική κοινωνία θα ενταχθούν και θα νομιμοποιήσουν με την ψήφο τους τις όποιες κομματικές σκοπιμότητες.
Η γενικότερη απαξία και αντίδραση της κοινωνίας προς τα κόμματα, τις ηγεσίες τους, τα πολιτικά πρόσωπα, μπορεί να ενεργοποιήσει αντιδράσεις και πολιτικές στάσεις που να λειτουργήσουν ως μπούμερανγκ σε τέτοιου τύπου μεθοδεύσεις. Κι αυτό δεν το έλαβε πιθανώς υπόψη της η «σοφή ελίτ» των υπερώων της οδού Ιπποκράτους…