Η Ιρανική Επανάσταση σε αδιέξοδο
Η κρίση του κοινωνικοοικονομικού και πολιτιστικού μοντέλου διακυβέρνησης, που ο Σάχης από τη δεκαετία του 1950 επέβαλε στην ιρανική κοινωνία ως δυτικό εκσυγχρονισμό, με τη γνωστή ως «Λευκή Επανάσταση», οδηγήθηκε στη δεκαετία του ’70 σε πλήρη αποτελμάτωση, αφού δεν μπόρεσε να ενσωματώσει την ιρανική – μουσουλμανική κουλτούρα, με αποτέλεσμα η βαθιά κρίση ταυτότητας των Ιρανών και η αναζήτηση των ριζών του πολιτισμού τους, δηλαδή της ταυτότητάς τους, να μετατραπεί σ’ ένα επαναστατικό, εξαιρετικά δυναμικό και βίαιο, εκρηκτικό μείγμα αντίθεσης προς το καθεστώς, που αγκάλιασε ολόκληρη την κοινωνία και οδήγησε ένα πανίσχυρο –στρατιωτικά– καθεστώς σε βίαιη πτώση εν είδει χάρτινου πύργου.
Η Επανάσταση του ’79 που εγκατέστησε ένα sui generis ισλαμικό κράτος, μοναδικό ως προς τη δομή και τη φιλοσοφία του, επικράτησε μεν, είχε όμως στη συνέχεια την τύχη όλων των επαναστάσεων που χάνουν μετά την αρχική τους δυναμική την πνοή μιας διαρκούς αλλαγής και ανανέωσης, γίνονται φαύλες και διεφθαρμένες, και κυρίως χάνουν την πολιτική τους νομιμοποίηση με την έννοια της δημιουργίας δομών εξουσίας, οι οποίες μετατρέπονται σε μια «κατεστημένη» καθεστηκυία τάξη, που επιβάλλεται αυθαίρετα και αυταρχικά.
Το ζήτημα που τίθεται σήμερα δεν είναι τόσο αν θ’ αντέξει ή πόσο θ’ αντέξει το υφιστάμενο καθεστώς των Αχμαντινετζάντ και Χαμενεΐ, αλλά τι είδους αντιπολίτευση δημιουργήθηκε υπό τον Μουσαβί. Εάν πρόκειται για Αντεπανάσταση και αν κάτι τέτοιο προσομοιάζει, όπως ορισμένοι δυτικοί αναλυτές διατείνονται, στις λεγόμενες «πορτοκαλί» – «πολύχρωμες» επαναστάσεις, κρατών του πρώην σοβιετικού χώρου.
Η άποψή μας είναι ότι δεν προσομοιάζουν καθόλου, ακόμη κι αν ευσταθεί η κατηγορία ότι όσα συμβαίνουν σήμερα στην Τεχεράνη οφείλονται εν μέρει ή καθ’ ολοκληρία σε ξένο δάκτυλο. Γιατί ακριβώς οι «πορτοκαλί» επαναστάσεις του πρώην σοβιετικού χώρου, προδήλως και εμφανώς καθοδηγούμενες από τον δυτικό παράγοντα, διεκδικούσαν τη «δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία» ως μοντέλο πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης, την ελευθερία της αγοράς, τα πολιτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες κατά το δυτικό πρότυπο.
Στο Ιράν δεν συμβαίνει σε καμιά περίπτωση κάτι τέτοιο, αφού το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Μουσαβί δεν επιδιώκει την ανατροπή των δομών του ισλαμικού καθεστώτος, αλλά αποσκοπεί σε ένα είδος κοινωνικοπολιτικού εκσυγχρονισμού, στο πλαίσιο και με θεμέλιο το ισλαμικό καθεστώς. Εδώ εν προκειμένω υπάρχει πάντοτε το ερώτημα, το οποίο προβληματίζει εδώ και δεκαετίες την Πολιτική Επιστήμη και την Κοινωνιολογία, αν και κατά πόσον μπορεί να συμφιλιωθεί η Δημοκρατία ως φιλελεύθερο δυτικό μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών με την κοινωνικοοικονομική – πολιτική οργάνωση μιας ισλαμικής κοινωνίας.
Αν, δηλαδή, ο πολιτισμός και η φιλοσοφία του Ισλάμ μπορούν να «παντρευτούν» με τη νεωτερικότητα της Δημοκρατίας δυτικού τύπου. Όπως δε όλοι ξέρουμε, η μοναδική Δημοκρατία που υφίσταται στον κόσμο εδώ και αιώνες είναι η δυτικού τύπου.
Το Ιράν έχει μια τελείως διαφορετική παράδοση και πολιτισμό, μια άλλη πολιτική κουλτούρα από τη Δύση που προκαλεί έντονα διλήμματα και ερωτήματα ως προς το κατά πόσον μπορεί να μετατραπεί ακόμη και σ’ ένα «τουρκικού τύπου δημοκρατικό σύστημα» που ν’ ανταποκρίνεται έστω και τύποις στις δυτικές πολιτικές προδιαγραφές.
Μπορεί να έχουν pro forma δυτικούς θεσμούς, όπως είναι το Κοινοβούλιο ή οι ίδιες οι εκλογές για την ανάδειξη πολιτικής ηγεσίας, πρόκειται όμως για αντιγραφές τριτοκοσμικού τύπου που δεν ανταποκρίνονται διόλου στη δυτικού τύπου Δημοκρατία, που έχει πεμπτουσία της το κράτος Δικαίου, δηλαδή τη διάκριση των εξουσιών εντός του κράτους και την κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών και των πολιτικών δικαιωμάτων. Είναι βέβαιο πως η Ισλαμική Επανάσταση εδώ και καιρό έφθασε στο τέλος της. Υπάρχει αντίθεση και αντίσταση εσωτερική, που εκδηλώνεται δυναμικά, ενώ ουδείς μπορεί να προβλέψει και να προδιαγράψει το τι θα συμβεί. Είναι όμως βέβαιο πως το καθεστώς θα διαφυλάξει με όλα τα μέσα τα κεκτημένα των συμφερόντων εξουσίας. Δεν μπορεί ν’ ανατραπεί όπως ανετράπη ο Σάχης το ’79, μπορεί όμως να διαβρώνεται σταδιακά και να φθείρεται, έτσι ώστε να υποχρεωθεί σε ανοίγματα προς την αντιπολίτευση τέτοια, που θα το βοηθήσουν να διατηρήσει την εξουσία του για τα επόμενα χρόνια.