Μια ακόμα διάλεξη του Γιάννη Ποττάκη με φιλοσοφικό περιεχόμενο και πολιτικές προεκτάσεις
Ο κ. Ποττάκης αναφέρθηκε διεξοδικά:
1. Στην προσφορά της Φιλοσοφίας στην Πολιτική. Στη μελέτη της φύσης αναζητούμε την αιτία. Γνώση αποκτάται όταν ένα γεγονός συνδεθεί με την αιτία του. Και αναπαράγουμε την πραγματικότητα με την Τεχνολογία. Στη μελέτη και ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς αναζητούμε «αιτιολογία». Αναζητούμε το «νόημα». Του λόγου και της πράξης. Τελικά, το νόημα που θέλει ο καθένας να μεταδώσει για τη ζωή του. Είναι η φιλοσοφία που διαμόρφωσε την έννοια του νοήματος της ζωής, του ορίου και της ύβρεως, τη θεωρία της ελευθερίας της βούλησης, και της προσωπικής ευθύνης, θεμέλια της Πολιτικής. Είναι η Φιλοσοφία (ο Σωκράτης) που έθεσε το υπαρξιακό ερώτημα για τη ζωή μέσα στην πόλη: «Πώς βιοτέον», και που τόνισε ότι «ο ανεξέλεγκτος βίος ου βιωτός ανθρώπω».
2. Στη διαφορά Επιστήμης και Πολιτικής.
Η Επιστήμη ανήκει στον χώρο του «θεωρείν», η Πολιτική, μαζί με την Ηθική, στον χώρο του «πράττειν» και η Τεχνολογία στον χώρο του «ποιείν».
• Σκοπός της Επιστήμης είναι η αναζήτηση της Αλήθειας, σκοπός της Πολιτικής η επίτευξη συναίνεσης στη διαχείριση των πραγμάτων της Πολιτείας και κυρίως του προβλήματος της εξουσίας.
• Η Επιστήμη είναι «αποδεικτική». Χρησιμοποιεί τη μαθηματική ή πειραματική απόδειξη. Η Πολιτική πρόταση, αντίθετα, δεν αποδεικνύεται πειραματικά. Απαιτεί επιλογή με φρόνηση. Η φρόνηση είναι η αρετή της πράξης. Είναι «άλλο γένος» (Αριστοτέλης).
• Η πολιτική κοινότητα της Δημοκρατικής Πολιτείας αποδέχεται την (α) πολιτική πρόταση έναντι της (β), όχι ως απόδειξη της αλήθειας, αλλά διότι έγινε δεκτή από την πλειοψηφία. Έτσι, ο πολίτης που θεωρεί ορθή τη (β) επιλογή και τελικά καλείται να εφαρμόσει την (α), που τη θεωρεί εσφαλμένη, και το πράττει, δεν βρίσκεται ούτε σε ανακολουθία ούτε σε αντίφαση. Η δημοκρατική αρχή που του επιβάλλει την εφαρμογή της επιλογής (α) είναι αυτή που του επιτρέπει να εξακολουθήσει να τη θεωρεί εσφαλμένη, να εξακολουθεί να θεωρεί σωστή την άποψή του και να εξακολουθήσει να αγωνίζεται γι’ αυτήν, ώστε να γίνει πλειοψηφία. Είναι γι’ αυτό κατοχυρωμένη στα δημοκρατικά πολιτεύματα η αρχή της διαφωνίας, δείκτης υγείας και ανάγκη για τη δημοκρατία. Μια ακόμα διαφορά με την επιστημονική αλήθεια.
3. Ο κ. Ποττάκης ανέλυσε, στη συνέχεια, τις διαφορές ανάμεσα στην «έννοια» (θεμέλιο της Επιστήμης) και τη «γνώμη» (θεμέλιο της Πολιτικής).
– Η γνώμη είναι η υποκειμενική αντίληψη, η έννοια εκφράζει τη γενικά αποδεκτή άποψη.
– Η γνώμη είναι ευμετάβολη, ασταθής, αντικείμενο συμβιβασμών και υποχωρήσεων. Η αλήθεια, αντίθετα, είναι μία. Δεν είναι ζήτημα επικαιρότητας, στάθμισης, προτίμησης, επιλογής, συμβιβασμών.
– Η επιστροφή σε προηγούμενη γνώμη είναι πάντοτε δυνατή. Η επιστροφή σε παλαιότερη γνώση, αν η νέα γνώση επαληθευθεί, δεν είναι δυνατή. «Η Επιστήμη είναι ο χώρος που σημειώνεται πάντοτε πρόοδος» (Karl Popper). Στην Πολιτική, αντίθετα, η οπισθοδρόμηση είναι πάντοτε δυνατή.
– Η πολιτική εδράζεται στην πολιτική φιλία. Χρειάζεται οπαδούς. Λειτουργεί με την αρχή της πλειοψηφίας. Η Επιστήμη όχι! Το δύο συν δύο κάνει τέσσερα δεν μεταβάλλεται, οποιαδήποτε πλειοψηφία και αν υποστηρίξει το αντίθετο…
– Η Επιστήμη ερευνά το ον. Η πολιτική το δέον. Η διαστολή του σύμπαντος είναι θέμα της Επιστήμης. Το πώς μια κοινωνία θα γίνει πιο δίκαιη, πιο συνεκτική, είναι έργο της Πολιτικής.
– Η αποσύνδεση Πολιτικής-Επιστήμης είναι έργο του Αριστοτέλη. Επιτρέπει την αποσύνδεση της πολιτικής από τη γοητεία και την τυραννία της μιας και μοναδικής αλήθειας και του ιερατείου οποιασδήποτε μορφής που δήθεν γνωρίζει την αλήθεια των νόμων της ιστορικής και κοινωνικής εξέλιξης και έχει την αρμοδιότητα και ευθύνη της εφαρμογής της. Η Φύση έχει νόμους. Και τους ερευνά η Επιστήμη. Ανήκει στα «αεί ωσαύτως έχοντα». Η Κοινωνία φτιάχνει νόμους. Και μπορεί να τους αλλάξει. Ανήκει στα «ενδεχομένως και άλλως έχειν».
– Αποσύνδεση Πολιτικής-Ηθικής επιχειρήθηκε από τον Μακιαβέλι, με το επιχείρημα ότι η Πολιτική είναι ο χώρος των συμβιβασμών που δεν επιτρέπονται στην Ηθική. Η αντίθεση και του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη είναι απόλυτη. Πολιτική και Ηθική δεν αποσυνδέονται!
Στον διάλογο που ακολούθησε, όταν ο κ. Ποττάκης ρωτήθηκε για τη χρησιμότητα της Ιστορίας, απάντησε: «Η Ιστορία είναι ο χώρος της ανθρώπινης δημιουργίας. Ιστορία έχουν μόνο οι άνθρωποι. Δεν έχουν τα ζώα. Η Ιστορία μας συνδέει με τις ρίζες μας. Οι ιδέες δεν μοιάζουν με τα τρόφιμα. Δεν έχουν ημερομηνία λήξης».
Όταν ρωτήθηκε για τη σύγκριση της άμεσης δημοκρατίας της αρχαίας Αθήνας με το σχήμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στη σημερινή του μορφή, απάντησε: «Δεν υποτιμώ την αξία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ιδίως έναντι άλλων, ανελεύθερων καθεστώτων. Όμως, θα μπορούσα να την ονομάσω “υπαρκτή Δημοκρατία”, σε αντιστοιχία με την ονομασία που είχε ο “υπαρκτός Σοσιαλισμός”. Για να τονίσω ότι όση σχέση είχε ο υπαρκτός Σοσιαλισμός με την ιδέα του Σοσιαλισμού, άλλη τόση σχέση έχει η σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία με τη μία και μόνη πραγματική δημοκρατία, την άμεση συμμετοχική δημοκρατία».