Η Σοσιαλδημοκρατία του Μεγάρου
Πολιτικό μνημόσυνο της, οριστικά απωλεσθείσας, Σοσιαλδημοκρατίας θύμισε η πολυδιαφημισμένη ημερίδα του Μεγάρου Μουσικής για «το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας»… Όχι μόνο στο ουσιαστικό πεδίο της ανάδειξης μιας δυναμικής επανόδου των θεμελιωδών προταγμάτων της κλασικής σοσιαλδημοκρατικής στρατηγικής, αλλά και στο συμβολικό πεδίο. Αφού οι θεωρούμενοι (ή απλώς αυτοαναγορευόμενοι) ως «εκφραστές» της Σοσιαλδημοκρατίας συγκεντρώθηκαν και συζήτησαν υπό την εποπτεία ενός ιδιωτικού ιδρύματος. Δεν θα είχε εναργέστερο παράδειγμα να επιδείξει ο J. Habermas αν ήθελε να αναφερθεί στην «αποικιοποίηση» του πολιτικού «βιόκοσμου» από το οικονομικο-επιχειρηματικό σύστημα…
«Πολύ αργά για δάκρυα»… ιδιαίτερα όταν απουσιάζει η αυτογνωσία, η αυτοκριτική. Γιατί για να μιλήσεις για το μέλλον θα πρέπει να απαντήσεις πώς έφθασες στο παρόν. Μέσα από ποιες επιλογές και «μεταμορφώσεις» απόλεσες την πολιτικο-ιδεολογική σου ταυτότητα. Ακύρωσες την κοινωνική σου νομιμοποίηση. Εξελίχθηκες σ’ έναν «υπεύθυνο» διαχειριστή των μηχανισμών της Αγοράς…
Τα κόμματα, οι πολιτικο-ιδεολογικές τους στρατηγικές, η ίδια η κοινωνικο-οικονομική διάρθρωση υπόκεινται προφανώς σε διαρκή εξέλιξη, συνδέονται με την ιστορική πορεία των κοινωνιών. Δεν συνιστούν «ακίνητες» αμετάλλαχτες θεσμικές-δομικές μορφές που παρατηρούν και κρίνουν τις εξελίξεις. Όμως τα κόμματα, οι μεγάλες πολιτικο-ιδεολογικές προσεγγίσεις, διατηρούν έναν «σκληρό πυρήνα» αξιών, πολιτικών θέσεων και κοσμοαντιλήψεων, όπως οι αρχές της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της συλλογικότητας, της μη-εκμετάλλευσης που το περιεχόμενό τους αποτελεί διαρκές και ασφαλές θεμέλιο αναφοράς στην ιστορική πορεία και μετεξέλιξη των κοινωνιών.
Εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον, η Σοσιαλδημοκρατία έχει απαγκιστρωθεί από το αυτό το πεδίο αναφοράς και ολισθαίνει με ταχείς ρυθμούς στη συστημική της ενσωμάτωση στο πλέγμα των μηχανισμών της αγοράς, αντικαθιστώντας το δημόσιο -κοινωνικό αγαθό με την ατομική επιλογή, τη συλλογικότητα με την ιδιωτικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη με την κοινωνική «ευαισθησία»…
Στην περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ψυχροπολεμική ένταση που διαμορφώθηκε μεταξύ των δύο παγκόσμιων «στρατοπέδων», η σοσιαλδημοκρατική ευρωπαϊκή στρατηγική αποτέλεσε δυναμικό πρότυπο ανάπτυξης. Δεν διαμορφώθηκε ως «χρυσή μεσότητα», ως μέσος όρος των δύο ψυχροπολεμικών στρατηγικών. Αντίθετα θεμελιώθηκε ως αυτόνομο πολιτικο-κοινωνικό και οικονομικό παράδειγμα, το οποίο στηρίχθηκε σε δύο πανίσχυρους «πυλώνες»: Αυτούς του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου.
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου δεν συμβόλισε μόνον την ιστορική ήττα και την ολοκληρωτική κατάρρευση των καθεστώτων του ανατολικού συνασπισμού.
Ταυτόχρονα αποτέλεσε την αφετηρία μιας άλλης πολιτικο-ιδεολογικής αντιπαράθεσης που μέχρι τότε αποτελούσε δευτερεύουσα μορφή αντίθεσης στο πεδίο του φιλελεύθερου επιχειρήματος και από την αρχή της δεκαετίας του 1990 αναγορεύθηκε σε πρωτεύουσα μορφή αντίθεσης.
Αυτή η μορφή αντίθεσης αφορούσε -και αφορά- την αντιπαράθεση μεταξύ του αμερικανικού φιλελευθερισμού -στην πράξη του παγκοσμιοποιούμενου νεοφιλελευθερισμού- και του φιλελεύθερου/κοινωνικού ευρωπαϊκού προτύπου. Το αμερικανικό πρότυπο αντλεί τον «σκληρό πυρήνα» του από θεωρήσεις τύπου Hobbes (απόλυτη προτεραιότητα στην ατομική ελευθερία, κατοχυρωμένη στο κορυφαίο άρθρο του αμερικανικού Συντάγματος) ενώ το ευρωπαϊκό πρότυπο υιοθετεί τις διαφωτιστικές προσεγγίσεις (παρά τις αντιθέσεις τους) του ρουσωικού και μαρξικού προτύπου και θεμελιώνεται στο συλλογικό υποκείμενο.
Έκτοτε η μάχη διεξάγεται μεταξύ των δύο αυτών προτύπων. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ως «εσωτερικός» εχθρός, ο οποίος θα πρέπει να αποδυναμωθεί και να ενσωματωθεί στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Γι’ αυτό και οι ΗΠΑ εμποδίζουν με κάθε έμμεσο ή και άμεσο τρόπο την πολιτική της ενοποίηση (είσοδος των χωρών, του πρώην ανατολικού συνασπισμού, επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορα της Ρωσίας, ενεργειακοί «περιορισμοί» στη σχέση Ευρώπης – Ρωσίας, προώθηση της Τουρκίας στην ΕΕ κ.λπ.).
Σ’ αυτήν την ιστορική σύγκρουση επήλθε η ήττα και η πτώση της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας. Σταδιακά οι ευρωπαίοι σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες υιοθέτησαν το πρότυπο των μηχανισμών της αγοράς ως μια τελεολογικά προσδιορισμένη και αναπόφευκτη ιστορική αναγκαιότητα. Μέσα στη δεκαετία του 1990 συντελέσθηκε η οριστική απώλεια της ιδεολογικο-πολιτικής ταυτότητας της Σοσιαλδημοκρατίας. Επισημοποιήθηκε η διαταξική διεύρυνση της εκλογικής της βάσης, υιοθετήθηκαν αυτούσιες οι νεοφιλελεύθερες επιλογές (ανταγωνισμός, παραγωγικότητα, ατομικισμός) που αποτέλεσαν το αξιακό πλαίσιο για την πορεία ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως ανταγωνιστικής δύναμης προς τις ΗΠΑ. Μόνον που ο ανταγωνισμός διεξάγεται «στο γήπεδο» των ΗΠΑ, με τους όρους (κοινωνικούς, οικονομικούς) που θέτει η υπερδύναμη και διαιτητές-κριτές που ορίζει η ίδια…
Η νυν Σοσιαλδημοκρατία αποτελεί φάντασμα του παρελθόντος… Δεν φαίνεται να αποτελεί καν μεταβατική φάση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναγέννηση… αλλά αποκρυσταλλώνεται ως ιστορικό μόρφωμα που δεν έχει σχέση με το παλαιό παράδειγμα της Σοσιαλδημοκρατίας.
Γι’ αυτό και όσοι συγκεντρώθηκαν στο Μέγαρο-άλλοι εκπεσόντες και άλλοι προσδοκώντας την εξουσία ηγέτες και σοφοί, αρκέστηκαν σε ευχολόγια για τη σχέση κράτους-αγοράς και σε κοινότοπες διαπιστώσεις δημοσιογραφικού χαρακτήρα. Και το θλιβερότερο όλων, αναζητούσαν το πρότυπό τους, τις πολιτικές τους επιλογές, στα μέτρα που επιχειρεί να εφαρμόσει ο Ομπάμα στις ΗΠΑ. Ωσάν τους «πατροκτόνους» που οδύρονται τώρα για την «ορφάνια» τους και αναζητούν «πολιτικό ανάδοχο» προς σωτηρίαν…