Ε, ρε γλέντια, θα ʼλεγε σήμερα ο Καραγκιόζης για τα σκάνδαλα…

Όμως έχει πολλά παράπονα. Όλοι, παρότι μεγάλωσαν με τον Καραγκιόζη, τον έχουν ξεχάσει. Ίσως γιατί τον φοβούνται… Και στα σαλόνια δεν έχει θέση…

Κλειστό το Μέγαρο Μουσικής στον Καραγκιόζη. Δεν υπάρχουν λεφτά γι’ αυτόν… Όπως δεν υπήρχαν ποτέ.

Κλειστά τα υπουργεία. Κλειστή και η ΕΡΤ.

Με τον Ντίσνεϊ διαπαιδαγωγούνται πια τα παιδιά μας.

Κλειστή και η Ακαδημία.

Όμως ο Ευγένιος Σπαθάρης δεν τον ξεχνά! Είναι η ζωή μου ο Καραγκιόζης. Και δεν θεωρεί ύβρη όταν λέει κάποιος έναν «Είσαι Καραγκιόζης». Αφοπλιστική η απάντησή του. Μακάρι να ήμουν ο Καραγκιόζης!

Έχει ένα όνειρο. Να γίνει ένα Θέατρο Σκιών, παραδοσιακό. Αξίζει η πολιτεία να το προσφέρει στον Σπαθάρη σε αναγνώριση της προσφοράς του στα παιδιά…

// Κύριε Σπαθάρη, πόσα χρόνια παίζετε Καραγκιόζη;

«Από το ’52! Τώρα είμαι 86 χρόνων».

// Και αυτό το ταλέντο πώς το αποκτήσατε;

«Από τον πατέρα μου, τον Σωτήρη. Σαντορινιός στην καταγωγή… Εκείνος ήθελε να με κάνει αρχιτέκτονα, αλλά εγώ ακολούθησα τα χνάρια του. Παιδάκι έβλεπα μόνο απέξω, το ʼ52 όμως κράτησα στα χέρια μου τις πρώτες φιγούρες, γιατί ο πατέρας μου αρρώστησε βαριά και τον αντικατέστησα. Ήμουν μοναχοπαίδι. Παράλληλα, έγραφα και δικά μου έργα. Έχω γράψει γύρω στα σαράντα έργα. Δυο ώρες η κάθε παράσταση. Όργωσα όλη την Ελλάδα. Έστηνα τον μπερντέ, ερχόταν ο κόσμος και με δέκα δραχμές έτρωγε και μπακλαβά…».

// Το Θέατρο Σκιών πώς μας ήρθε στην Ελλάδα;

«Το 1860 γεννήθηκε ο Καραγκιόζης. Ο μπαρμπα-Γιάννης ο Μπράχαλης, ο άνθρωπος που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα, πήγαινε στην Τουρκία και έβλεπε Καραγκιόζη. Έμαθε την τέχνη και πίστεψε από νωρίς ότι ο Καραγκιόζης δεν είναι ένα θέαμα μόνο για άνδρες αλλά και για τα γυναικόπαιδα. Έτσι, δημιούργησε τον ελληνικό Καραγκιόζη, όπου η βάση των παραστάσεων ήταν οι ήρωες του 1821 και θέμα τους η Ελληνική Επανάσταση».

// Ο Καραγκιόζης πότε πέρασε δύσκολες μέρες;

«Στη χούντα, Παναγία μου… Εκεί έπαιζα μόνο κωμωδίες. Θες δεν θες, μόνο κωμωδίες. Ερχόταν κάθε εβδομάδα ο διοικητής στην τηλεόραση και μου έλεγε “τι θα παίξεις;”. “Αυτό”, του έλεγα. “Α, όχι αυτό”, μου έλεγε, “άλλο”… “Εκείνο σας κάνει;”. “Τι λες, άνθρωπε μου;” μου έλεγε. “Άλλο…”. Φτάναμε μια ώρα πριν βγω στον αέρα και δεν ήξερα τι θα παίξω. Λογοκρισία και άγιος ο Θεός! Τότε τι να κάνω; Έλεγα μόνο τα καλαμπούρια του Καραγκιόζη, αλλά και πάλι έκανα τα δικά μου… Σατίριζα την κατάσταση, πέρναγα και μηνύματα για τη Δημοκρατία. Ερχόταν ο διοικητής και μου έλεγε “τι είπες σήμερα, βρε Σπαθάρη, τρελάθηκες; Άλλα μου είπες, άλλα έκανες;”. Χτυπιόταν. “Δεν φταίω εγώ”, του έλεγα, “ο Καραγκιόζης αυτοσχεδιάζει”. Οι υπάλληλοι γέλαγαν μέσα στα γραφεία. “Θα μου φέρεις το σενάριο άλλη φορά, Σπαθάρη”. Έμπαινα στο στούντιο και οι υπάλληλοι μου έκαναν πλάκα. “Το σενάριο το έφερες, Σπαθάρη;”, μου έλεγαν. Η λέξη “σενάριο” ήταν η αρχή για μεγάλο γέλιο. Όταν πήγα τουρνέ στην Πρέβεζα, μ’ έψαχνε ο διοικητής… “Τι θέλετε, να κατέβω κάτω;”, του είπα. “Ρε Σπαθάρη, κάτσε εκεί που είσαι και μην κατέβεις κάτω. Ακούς; Καθόλου κάτω!”. Είχαν αγριέψει τα πράγματα και με είχε συμπαθήσει. Δύσκολες ημέρες αλλά για τον Καραγκιόζη, παιδί μου, έδωσα τον εαυτό μου και τη φωνή μου!».

// Πόσες φιγούρες έχει ο

Καραγκιόζης;

«Δεκαοκτώ φιγούρες. Θα δείτε τον Χατζηαβάτη –ο οποίος ήταν Έλληνας και ας ήταν άνθρωπος του σαραγιού–, τον Σταύρακα τον Πειραιώτη, τον Νιόνιο τον Ζακύνθιο, τον Κρητικό, τον μπαρμπα-Γιώργο από τη Ρούμελη, τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Ομορφονιό, τον Πεπόνια, τον Εβραίο τον Θεσσαλονικιό, την Αγλαΐα, τις Χανούμισσες, τα δυο παιδιά του Καραγκιόζη… Εγώ στα νέα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με τον Καραγκιόζη δίνω μια συμβουλή: Μην πιάσεις αυτούς τους ήρωες αν δεν ξέρεις να μιλάς όπως αυτοί… Χαίρομαι όμως που υπάρχουν 20 παιδιά που συνεχίζουν την παράδοση του καραγκιοζοπαίκτη και είναι πολύ άξιοι! Ξέρουν ιστορία και έχουν διαβάσει καλά τα σχολικά βιβλία».

// Από θεατές σήμερα πώς πάμε;

«Χαμός! Κάνουμε το φθινόπωρο ένα φεστιβάλ εδώ στο Μουσείο, όπου καραγκιοζοπαίκτες παίζουν κάθε μέρα από ένα έργο, στο τέλος παίζω κι εγώ και ο κόσμος ανεβαίνει στο φράχτη και βάζει καρεκλάκια ακόμη και στο πεζοδρόμιο. Μου θυμίζει η όλη κατάσταση τότε παλιά στη Θήβα που ο ιδιοκτήτης του θεάτρου είχε 4 φορές μεγαλώσει το θέατρό του για μένα. Είχε βάλει ο άνθρωπος ενέχυρο το σπίτι του και του το ξεχρέωσα…».

// Πότε ιδρύσατε το Σπαθάρειο

Μουσείο;

«Το πρώτο Μουσείο το έφτιαξα στο σπίτι μου. Στο ισόγειο. Με φιγούρες που είχα από τον πατέρα μου, δικές μου αλλά και φιγούρες από το Θέατρο Σκιών της Ινδίας, της Κίνας κ.ο.κ. Το Μουσείο που έφτιαξε η πολιτεία μού παραδόθηκε πριν από δέκα χρόνια. Και κάθε μέρα περνάνε –δεν ξέρω και εγώ– πόσα σχολεία και βλέπουν την ιστορία του Καραγκιόζη. Πρώτα παίζαμε με κεριά, μετά με λυχνάρι, με λάμπα και μετά με ηλεκτρικό. Κάτω από τη σκηνή υπήρχε ορχήστρα με το μπουζούκι, την κιθάρα, το ταμπούρλο, το ντέφι. Θα δείτε στο Μουσείο φιγούρες από το γάμο του Καραγκιόζη, μέχρι τον Καραγκιόζη στο διάστημα… Η κόρη μου είναι φιλόλογος και ο γιος μου σκηνοθέτης στην τηλεόραση και δεν ασχολήθηκαν με τον Καραγκιόζη. Αν και η κόρη μου είναι η ψυχή του Μουσείου. Αλλά η μικρή μου εγγονή έπαιξε Καραγκιόζη μπροστά σε 1.000 άτομα. Μου λένε “κοπέλα να παίζει Καραγκιόζη;”.

Γιατί όχι; Οι γυναίκες είναι πιο άξιες από τον άνδρα. Και εγώ ό,τι έγινα το οφείλω στη γυναίκα μου, τη Φανή. Αυτή η κοπέλα από την Ύδρα με έκανε να παίζω μπροστά σε 6.000 άτομα στο Κρεμλίνο της Ρωσίας Καραγκιόζη, στη Δανία, στο Λονδίνο, στην Αμερική, στην Ιταλία -εκεί είχαν τις μαριονέτες, το κουκλοθέατρο, αλλά με τον Καραγκιόζη ξετρελάθηκαν-, στον Καναδά… Και ας την έλεγαν “η γυναίκα του Καραγκιόζη”. Αυτή ήταν η νοικοκυρά. Ποτέ δεν ήρθε μέσα από το μπερντέ. Ερχόταν, έβλεπε τις παραστάσεις σαν απλός θεατής, αλλά στο σπίτι έκανε αυτή κουμάντο. Και όταν την παντρεύτηκα ήταν 23 χρόνων. Κουμπάρος μας ο Τσαρούχης. Στο σπίτι έχω έργα του αλλά και πολλά δικά μου. Ζωγραφίζω ακόμη. Μπορεί και δέκα μέσα στο χρόνο. Η τιμητική σύνταξη, παιδί μου, δεν φτάνει… Και τα έξοδα για δυο μεγάλους ανθρώπους είναι πολλά».

// Τι μηνύματα περνάτε μέσα από τον Καραγκιόζη;

«Πάντα παίζω με τη διάθεση του κοινού. Η ακρίβεια πάντα ενδιαφέρει… Κάποτε, θυμάμαι, είχα βγάλει τον Καραγκιόζη στο πανί με μια τσάντα. “Ψώνισες;”, τον ρωτάει ο Χατζηαβάτης. “Ψώνισα”, του λέει ο Καραγκιόζης, “Χριστούγεννα είναι, ό,τι μπόρεσα ψώνισα”. “Τι ψώνισες, για να δω;”, του λέει ο Χατζηαβάτης. “Μια σακούλα άδεια”, του απαντά ο Καραγκιόζης και ο κόσμος κάτω γελούσε με την καρδιά του. Ο κόσμος μου λέει “κ. Σπαθάρη, ευτυχώς που είστε και εσείς, και δεν έσβησε ο Καραγκιόζης”».

// Γιατί έχει επικρατήσει όταν θέλουμε να μειώσουμε τον άλλο να του λέμε «είσαι Καραγκιόζης»;

«Στη Βουλή ο ένας λέει τον άλλον “Καραγκιόζη”. Είναι και της μόδας, ε; Εμένα αν κάποιος με έλεγε “Καραγκιόζη”, θα του απαντούσα: “Μακάρι να ήμουν ο Καραγκιόζης, καημένε. Να είχα την ευφυΐα του και τι άλλο θα ήθελα;”».

// Το υπουργείο Πολιτισμού βοήθησε τον Καραγκιόζη;

«Ποτέ! Καμία φορά δεν βοήθησε τον Καραγκιόζη. Όχι τον Σπαθάρη, γενικά μιλάω. Έχουν έρθει υπουργοί και υπουργοί στο σπίτι μου. Τελευταίος ο Βουλγαράκης με τη γυναίκα του. Τα είπαμε, αγόρασε και δυο έργα μου, αλλά μετά ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Εγώ, κ. Ανδρέου, δεν ανήκω πουθενά. Έχω τη δική μου γραμμή. Σας αρέσω, δεν σας αρέσω, δεν με κόφτει. Εμένα το μόνο που με κόφτει είναι ο Καραγκιόζης. Επιτέλους θα κάνει κάτι για αυτόν το υπουργείο Πολιτισμού;».

// Σε μια εποχή που μας θέλει Γάλλους, Γερμανούς, Αμερικανούς ένα και το αυτό, ο Καραγκιόζης, ο οποίος δημιουργεί ταυτότητα, να είναι αποκλεισμένος;

«Κι όμως. Οι Τούρκοι που είναι όμως πιο έξυπνοι διεκδικούν τον Καραγκιόζη ως δικό τους δημιούργημα. Έχω φτάσει μέχρι το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού για τον Καραγκιόζη. Ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης ήταν Κινέζος. Αυτός μετά δίδαξε τον Καραγκιόζη στους ισλαμικούς λαούς. Έτσι πέρασε στην Τουρκία. Και παιζόταν ο Καραγκιόζης στο Ραμαζάνι με διαταγή του σουλτάνου. Τώρα λένε ότι ο Καραγκιόζης έχει θαφτεί στην Προύσα. Αλλά οι φιγούρες που ξέρουμε στον Καραγκιόζη είναι ελληνικό δημιούργημα».

// Ο Καραγκιόζης είναι διαχρονικός;

«Ο Καραγκιόζης είναι σ’ όλα μέσα. Σήμερα θα τον έβαζα να λέει: “Ξύπνα, λαέ, ξύπνα! Εδώ κινδυνεύεις, καημένε… Όλοι έχουν πέσει πάνω σου”. Ο Καραγκιόζης αντιπροσωπεύει τον Έλληνα. Ό Έλληνας έχει φιλότιμο. Τον παίρνει ο καπετάνιος τον Καραγκιόζη και του λέει: “Σήμερα θα ελευθερώσουμε τον Μοριά. Θα ‘ρθεις;“. “Ναι”, λέει ο Καραγκιόζης. “Τι θα κάνεις ορέ;” και του απαντά ο Καραγκιόζης: “Έχω να σκοτώσω σκοτωμένους…”».

// Στους βουλευτές τι θα έλεγε;

«Α, ρε μανούλα μου, να ήμουν βουλευτής. Θα είχα να αρπάξω… Τα λες ή δεν τα λες; Ε, μα…».

// Πώς βλέπετε τις ιστορίες με τα σκάνδαλα; Μήπως οι πολιτικοί μας θέλουν να ασχολούνται μ’ αυτά, γιατί ουσιαστικά δεν έχουν προτάσεις για τα πιο σοβαρά προβλήματα που απασχολούν τον κόσμο; Μήπως τους συμφέρει αυτή η αντιπαράθεση;

«Σκάνδαλα θα γίνονται πάντα. Ας τα αναλάβει η Δικαιοσύνη λοιπόν και οι πολιτικοί να κοιτάξουν επιτέλους τη δουλειά τους. Πιο πολύ έχουν συζητήσει για τα σκάνδαλα, παρά για την οικονομική κρίση ή την παιδεία. Νισάφι πια. Μια σαπίλα είναι η πολιτική μας σήμερα και τίποτα άλλο. Οι νέοι πια έχουν ξυπνήσει γιατί διαβάζουν, γι’ αυτό και γυρίζουν πίσω στις παραδοσιακές αξίες, όπως στον Θεό. Τα κόμματα τα έχουν βαρεθεί πια… Καμία λύση δεν τους έδωσαν, ούτε στα ανθρώπινα…».

// Για τα σκάνδαλα τι θα είχε να σούρει ο Καραγκιόζης;

«Ε, ρε, γλέντια… Θα φάμε, θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε… Και στον τάφο μου αυτό θέλω να γράψουν. Έτσι δεν είναι; Θα φάμε, θα πιούμε και νηστικοί θα πεθάνουμε…».

// Την εξωτερική μας πολιτική πώς τη βλέπετε;

«Πάντα είμαστε στην άμυνα… Η Αμερική δημιουργεί πολέμους στον πλανήτη για να πουλά τα όπλα της. Τι έκανε στο Ιράκ; Χιλιάδες σκοτωμένοι, χιλιάδες πεθαμένοι στους δρόμους. Δεν ξέρω, μήπως η Ελλάδα θα πρέπει να παίξει με τη Ρωσία και την Κίνα;».

// Ο Καραγκιόζης τι θα έκανε;

«Θα ήταν ανεξάρτητος».

// Για να περνάει καλά τι ήθελε ο Καραγκιόζης; Ποιο είναι το μυστικό της ζωής;

«Όταν ο φούρναρης τον κυνηγάει γιατί του έκλεψε το ψωμί, ο Καραγκιόζης του λέει “ξέρεις γιατί το έκανα; Για να ταΐσω τα παιδιά μου”. Ενώ σήμερα κλέβει ο άνθρωπος από απληστία. Η απληστία είναι το πρόβλημα. Άσ’ τα να πάνε στο διάτανο…».

// Κύριε Σπαθάρη, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου έχει καλέσει τον Καραγκιόζη στην ορχήστρα του;

«Είχα παίξει πριν από πέντε χρόνια στην Επίδαυρο, αλλά δεν με κάλεσε το Φεστιβάλ. Με κάλεσε ο Κουγιουμτζής να λάβω μέρος ως καλλιτέχνης. Επειδή εγώ έφτιαχνα σκηνικά στις παραστάσεις της Ραλλού Μάνου και ήξερα από αρχαία τραγωδία. Έτσι έπαιξα στον Αριστοφάνη. Ήμουν στην Επίδαυρο και έλεγα “ε, ρε γλέντια”. Εκείνη την ώρα έπαιζα Καραγκιόζη και 14.000 κόσμος φώναζε “γεια σου, ρε Σπαθάρη”».

// Το υπουργείο Παιδείας για τον Καραγκιόζη τι έχει κάνει; Έχει εντάξει σε κάποιο βιβλίο του κάποιο μάθημα για το Θέατρο Σκιών;

«Τίποτα, τίποτα σου λέω. Κανένα πρόγραμμα για τον Καραγκιόζη. Στα πανεπιστήμια έχω κάνει μόνος μου παραστάσεις. Αποθεώθηκα από τους φοιτητές, αλλά η Ακαδημία Αθηνών δεν μ’ έχει καλέσει ποτέ. Ούτε καν για έρευνα. Για τη δημιουργία ενός επιστημονικού βιβλίου για το Θέατρο Σκιών».

// Το Μέγαρο Μουσικής σας έχει καλέσει ποτέ στις αίθουσές του;

«Δεν έφταναν τα λεφτά».

// Για εσάς δεν έφταναν τα λεφτά;

«Όλο δεν φτάνουν τα λεφτά για τον Καραγκιόζη. Είχαμε κλείσει τον Αριστοφάνη… Εν τούτοις, τι έγινε; Να μας κοροϊδεύουν; Δεν ξέρω. Θα ήταν μια παράσταση σε μουσική Σαββόπουλου, αλλά μου είπαν “κ. Σπαθάρη, να παίξετε στο Βυζαντινό Μουσείο”. “Δεν το δέχομαι”, τους είπα, “είχαμε συμφωνήσει στο Μέγαρο”».

// Η ΕΡΤ δεν σας έχει φωνάξει;

«Όχι. Ούτε η ΕΡΤ ούτε κάποιο άλλο ιδιωτικό κανάλι. Και εγώ θα ήθελα να κάνω τηλεόραση. Αλλά τι τα θες, γλυκιά μου; Γι’ αυτό έχουν τόση βία και τόσο θυμό τα παιδιά σήμερα. Έχεις δει τα καρτούν που βλέπουν από την Ιαπωνία; Καράτε, ξύλο και μπιστόλια. Και μετά λένε για τη νεανική εγκληματικότητα. Αφού έβγαλαν τον Καραγκιόζη από την τηλεόραση, με τι να ευφρανθεί η ψυχή του παιδιού; Τα δείχνουν όλα χύμα και τσουβαλάτα».

// Τηλεόραση βλέπετε;

«Τι να δω; Βλακείες και τίποτα άλλο…».

// Ούτε τα δελτία ειδήσεων;

«Αυτοί κι αν είναι καραγκιόζηδες… Οι δημοσιογράφοι είναι οι καταφερτζήδες. Ανεβάζουν και κατεβάζουν κυβερνήσεις. Ε, δεν το περιμένατε; Να όμως που, από εδώ και πέρα, θα το περιμένετε… Καλά να πάθουν οι πολιτικοί. Τα θέλανε και τα πάθανε… Άσ’ τα να πάνε… Η κάθε κυβέρνηση έχει υποχρέωση να φτιάξει κάτι, κάτι ν’ αφήσει πίσω. Τι αφήνουν τώρα πίσω, σκάνδαλα; Αλλά πάντα τα πληρώνει ο λαός. Έτσι είναι. Μας έχουν αφήσει να κολυμπάμε στη θάλασσα και μάλιστα σε βούρκο».

// Θα βάζατε στον Καραγκιόζη μια φιγούρα δημοσιογράφου;

«Α, πα, πα… Τον Καραγκιόζη τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος. Δεν έχει εμμονές ή απωθημένα με τα επαγγέλματα».

// Δεν σας κάνουν οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι, οι άπληστοι… Ποιος σας κάνει;

«Ο λαός, παιδί μου».

// Τον Λάκη Λαζόπουλο τον βλέπετε; Ο Λάκης και ο Καραγκιόζης έχουν κάτι από Αριστοφάνη, έτσι δεν είναι;

«Είναι φίλος και αγαπητός. Με είχε καλέσει στην εκπομπή και με συγκίνησε. “Σπαθάρη, μου είπε, εσύ μας δίδαξες”… Και αυτό το κρατάω».

// Ποιο όνειρο δεν έχετε πραγματοποιήσει, κ. Σπαθάρη;

«Εγώ θέλω να γίνει ένα Θέατρο Σκιών αλλά παραδοσιακό, με τραπεζάκια, όπως παλιά. Που έλεγε, μετά ποτού δέκα δραχμές… Και η μουσική που ακούτε στον Καραγκιόζη είναι παραδοσιακή. Δεν ξέρουμε τον συνθέτη».

// Ποιους ανθρώπους ευγνωμονείτε για όσα έχετε καταφέρει;

«Τον κόσμο! Και στα νέα παιδιά που θα ασχοληθούν με τον Καραγκιόζη θέλω να τους δώσω μια ευχή: Να γίνουν καλύτεροι από τον Σπαθάρη. Αλλά δυστυχώς μας πολεμάει πολύ η Δύση…».

// Τι είναι για εσάς ο Καραγκιόζης;

«Η ζωή μου. Πλην της γυναίκας μου βέβαια, που μου έκανε δύο παιδιά. Για τον Καραγκιόζη έχω πεινάσει, έχω κοπιάσει, έχω λαχταρίσει. Αλλά αν δεν δουλέψεις δεν γίνεται τίποτα στη ζωή. Όλα τα έργα μου τα ξέρω απέξω… Τα ηρωικά είναι πολύ δύσκολα».

// Αυτή είναι η ευτυχία σας;

«Η ευτυχία μου είναι να παίζω για το λαό».

// Το μέλλον πώς σας φαντάζει;

«Αυτό εξαρτάται από τους πολιτικούς…».

// Σας ευχαριστώ πάρα πολύ, κ. Σπαθάρη, για αυτό το όμορφο ταξίδι γνώσεων…

«Ό,τι μπορούσαμε δώσαμε…».