Μια φορά και έναν καιρό
Έχοντας από τη μοίρα το προνόμιο «Να είμαι κι εγώ εκεί» ζώντας τις δραματικές εκείνες ημέρες και ώρες του πολεμικού Πάσχα του 1941, σφετερίζομαι την ιδέα και προσπαθώ ν’ αφηγηθώ, έστω ξεθωριασμένα από τον χρόνο, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα που άρχισε τη Μεγάλη Δευτέρα 14 Απριλίου.
Διατρέχαμε ήδη την 170ή ημέρα από την έναρξη του πολέμου με την Ιταλία και την όγδοη από τη γερμανική επίθεση, με συνεχείς συναγερμούς και βομβαρδισμούς από αλλεπάλληλα κύματα Στούκας που, εκτός από τις βόμβες τους, προσπαθούσαν να κλονίσουν το ηθικό μας με το ουρλιαχτό των σειρήνων τους καθώς επιτίθεντο με κάθετες εφορμήσεις…
Το «θαύμα» που προσδοκούσαμε δεν επαναλαμβάνεται και το μέτωπο βρίσκεται υπό κατάρρευση, όταν το απομεσήμερο της Μεγάλης Παρασκευής, όπου για πρώτη φορά δεν χτυπούν πένθιμα οι καμπάνες, αφού κι αυτές… επιστρατεύτηκαν και οι κωδωνοκρουσίες δίνουν ενίοτε το σήμα έναρξης ή λήξης συναγερμού κι ενώ ο κόσμος βρίσκεται στις εκκλησίες για να προσκυνήσει τους Επιταφίους, κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα μια είδηση που κανείς δεν μπορεί να πιστέψει:
«Αυτοκτόνησε ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κοριζής…».
Ο αυτόχειρας, άνθρωπος ήρεμος και πράος, ήταν διοικητής της Εθνικής Τράπεζας και όταν πέθανε ο Ιωάννης Μεταξάς του ανατέθηκε η πρωθυπουργία. Κράτησε κοντά τρεις μήνες στους ώμους του το βαρύ φορτίο της διεξαγωγής του πολέμου, στον οποίον τώρα προστέθηκε η γερμανική λαίλαπα.
Αυτοκτονία πρωθυπουργού και μάλιστα σε κρίσιμες για το έθνος ώρες είναι κάτι πρωτόγνωρο και μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Οι φήμες περί της αιτίας του διαβήματός του αναπλάθονται και κυκλοφορούν με άπειρες εξηγήσεις. Οι ψίθυροι δίνουν και παίρνουν. Η μια «πληροφορία» έλεγε πως εισηγήθηκε συνθηκολόγηση, πως ο βασιλιάς διαφώνησε επιρρίπτοντάς του ευθύνες και πως τερμάτισε τη ζωή του επειδή αποκλήθηκε ηττοπαθής και ρίψασπις. Άλλες πάλι, «θετικότερες», πληροφορίες λένε πως ο Γεώργιος τον κατσάδιασε για κάτι ακριτομυθίες του με κρατικά μυστικά κι εκείνος προσβλήθηκε από το βασιλικό περιλούσιμο κι αυτοκτόνησε για λόγους ευθιξίας. Αργότερα, μετά τον πόλεμο, μαθεύτηκε πως υπήρξε πράγματι ένα θυελλώδες πολεμικό συμβούλιο στο οποίο μετείχαν κι οι Άγγλοι και πως μετά τη συνεδρίαση είπε στον βασιλέα: «Εγώ απέτυχα». Επήγε σπίτι του και έβαλε τέλος στη ζωή του χωρίς να δώσει την παραμικρή εξήγηση σε κανέναν. Καθώς οι φήμες παίρνουν διαστάσεις, η κυβέρνηση για να βάλει τέλος στις διαδόσεις, εκδίδει ανακοίνωση όπου «με βαθύτατη οδύνη» πληροφορεί τον λαό για τον αιφνίδιο θάνατο του προέδρου της κυβερνήσεως από «συγκοπή καρδιάς». Είναι γεγονός πως πολλές φορές αποκρύπτονται οι ασθένειες των αρχόντων και έτσι οι θάνατοί τους παρουσιάζονται σαν αδόκητοι. Τώρα όμως διερχόμαστε κρίσιμες περιστάσεις, τα πάντα κλυδωνίζονται, κι ο κόσμος «το ‘χει τούμπανο» πως ο πρωθυπουργός αυτοκτόνησε. Γίνεται λόγος για κακόβουλες διαδόσεις που ενσπείρει η «πέμπτη φάλαγγα» για να υποσκάψει το φρόνημα των μαχομένων και αναγγέλλεται επ’ ευκαιρία η σύσταση εκτάκτων στρατοδικείων στα οποία θα παραπέμπονται οι διαδίδοντες ανυπόστατες πληροφορίες…
Ανέκυψε όμως ένα καθαρά θρησκευτικό πρόβλημα και μάλιστα τις άγιες αυτές ημέρες. Σύμφωνα με τους κανόνες της Εκκλησίας μας, ο αυτόχειρας θεωρείται «απόβλητος» κι απαγορεύεται να κηδευθεί με θρησκευτική τελετή. Είναι ένας κανόνας που τον τηρούσαν τότε σχολαστικά. Τι γίνεται όμως τώρα; Αν τον θάψουν… αδιάβαστο είναι τρανή επιβεβαίωση της φήμης περί αυτοκτονίας και ταυτόχρονα αποδεικνύονται ψευδείς οι κυβερνητικές ανακοινώσεις… κι άντε μετά να τους πιστέψεις.
Τη λύση τη δίνει και πάλι ο Μανιαδάκης, όπως τότε που είπε πως «δεν θ’ αφήσω το Άγιο Πνεύμα να καταστρέψει το κυβερνητικό έργο» και… δεν εξελέγη ο Δαμασκηνός Αρχιεπίσκοπος. Έτσι και τώρα ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, πείθεται με την επίσημη εκδοχή περί του θανάτου και δεν προβάλλει αντιρρήσεις. Χοροστατεί μάλιστα ο ίδιος στην εξόδιο ακολουθία που τελείται το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου με κάθε μεγαλοπρέπεια στη Μητρόπολη, όπου μεταφέρθηκε η σορός από το σπίτι του αποθανόντος με νεκροφόρα που ακολουθούσαν σχηματίζοντας πομπή, η οικογένειά του και άλλοι φίλοι και συνεργάτες. Στην κηδεία παρέστη αυτοπροσώπως ο βασιλεύς και όσοι επίσημοι προβλέπονται από το πρωτόκολλο, προκειμένου για πρωθυπουργό εν ενεργεία. Εκφωνήθηκαν επικήδειοι και κατόπιν το φέρετρο τοποθετήθηκε επί κιλλίβαντος πυροβόλου και με στρατιωτικές τιμές έγινε η εκφορά του νεκρού στο Α΄ Νεκροταφείο, όπου ετάφη.
Παρακάμφθηκε τέλος και η γραφειοκρατία που επέβαλε να γίνει νεκροψία για να διαπιστωθούν τα αίτια του… αιφνίδιου θανάτου. Έτσι επισήμως αγνοούμε από τι χάθηκε ο μακαρίτης.
Μόλις έγινε γνωστός ο θάνατος του Κοριζή, και για να μη μένει τέτοιες ώρες το κράτος ακέφαλο, ανέθεσε ο Γεώργιος στον Κ. Κοτζιά, υπουργό Διοικήσεως Πρωτευούσης, να σχηματίσει κυβέρνηση. Παλιά καραβάνα ο τέως δήμαρχος Αθηναίων και έμπειρος περί τις κακοτοπιές, απεποιήθη την προσφορά. Εστράφη τότε ο βασιλεύς προς τους παλιούς πολιτικούς, αλλά κι αυτοί που το κρατούσαν «μανιάτικο» για τη δικτατορία, αρνήθηκαν να αναλάβουν τέτοια ώρα τις ευθύνες του πολέμου με ενδεχόμενο μάλιστα, όπως θρυλείται, να φύγει η κυβέρνηση από την Αθήνα για να συνεχίσει τον αγώνα από την Κρήτη. Προ του αδιεξόδου, αναγκάστηκε ο βασιλιάς, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδος, ίσως και παγκοσμίως, να ορκιστεί ο ίδιος και πρωθυπουργός με αντιπρόεδρο τον στρατηγό Αλέξανδρο Μαζαράκη «για να σχηματιστεί υπουργείον με στρατιωτικό χαρακτήρα λόγω των συνθηκών…». Αυτά ανήμερα το Πάσχα. Αλλά είδε φαίνεται τα «σκούρα» ο Μαζαράκης και παραιτήθηκε αυθημερόν… Τον αντικατέστησε ο Γεώργιος στην αντιπροεδρία με τον ναύαρχο Αλ. Σακελλαρίου. Αλλά κι αυτή η σύνθεση δεν άντεξε ούτε ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο και το πρωί της 22ας Απριλίου ορκίστηκε πρωθυπουργός ο Εμμανουήλ Τσουδερός που συνέδεσε το όνομά του με τη συνέχιση του πολέμου στη Μέση Ανατολή. Την επαύριον της ορκωμοσίας αναχώρησαν για την Κρήτη ο βασιλεύς και το υπουργικό συμβούλιο, όπου και εγκαταστάθηκε η κυβέρνηση. Στην Κρήτη επίσης κατέφυγαν τάξεις της Σχολής Ευελπίδων, ο δε αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος υπέβαλε την παραίτησή του από το στράτευμα που έγινε αποδεκτή. Ήταν ένα εξαήμερο όπου γράφτηκε η πιο πικρή και πιο συμπυκνωμένη σελίδα ιστορίας της Νεωτέρας Ελλάδος.
Αλλά και στην καθημερινότητα σε τίποτα δεν έμοιαζε αυτή η Μεγάλη Εβδομάδα με τις αντίστοιχες των ειρηνικών μας χρόνων. Λόγω των εορτών έγινε διανομή με το δελτίο αρνίσιου κρέατος και ολίγων αυγών ανά οικογένεια για να τηρηθεί το έθιμο. Λίγες ημέρες αργότερα καθιερώθηκε και η διανομή άρτου με δελτίο. Οι βομβαρδισμοί ήσαν συνεχείς χωρίς να ξεχωρίζουνε στόχους. Βομβάρδιζαν ανελέητα νοσοκομεία, χωριά και πόλεις. Βομβάρδισαν τον Πειραιά με πολλά θύματα, βόμβες έριξαν και στη Νέα Σμύρνη κοντά στην Αγία Φωτεινή, και στούκας με κάθετη εφόρμηση επετέθησαν στη… βίλα Σικελιανού στη Συκιά Κορινθίας με δυο βόμβες που αστόχησαν. Αερομαχίες γίνονταν με τα εγγλέζικα καταδιωκτικά πάνω από τον αττικό ουρανό με πολλές καταρρίψεις γερμανικών αεροπλάνων.
Μέσα στο κλίμα αυτό με τις απαισιόδοξες ειδήσεις απ’ το μέτωπο, την αυτοκτονία του πρωθυπουργού, τα βομβαρδιστικά πάνω από τα κεφάλια μας και την τροπή που έπαιρνε ο πόλεμος, έγινε η περιφορά του Επιταφίου το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής, με κατάνυξη μέσα στις κατάμεστες από κόσμο εκκλησίες. Μέσα στις εκκλησίες έγινε και η Ανάσταση το πρωί της Κυριακής του Πάσχα και το «Χριστός Ανέστη» που έψαλε ο παπάς δεν συνοδεύτηκε από χαλκούνια, κροτίδες και βεγγαλικά σαν τ’ αλλοτινά ευτυχισμένα χρόνια. Τώρα με τις οικογένειες ορφανεμένες, με τους φαντάρους στο μέτωπο, με τον φόβο θρονιασμένο στην ψυχή και την ελπίδα χαμένη, αναρωτιόμασταν άραγε «τι τέξεται η επιούσα»;
Και οι βάρβαροι έρχονται. Φθάνουν. Σήμερα, αύριο θα ‘ναι εδώ…
ΥΓ.: Ίσως από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε νʼ ακουστεί σε τόσο λίγο διάστημα τόσο πολύ το όνομα «Αλέξανδρος». Έχουμε και λέμε: Αλέξανδρος Κοριζής πρωθυπουργός, Αλέξανδρος Παπάγος αρχιστράτηγος, Αλέξανδρος Μαζαράκης στρατηγός, αντιπρόεδρος κυβερνήσεως, Αλέξανδρος Σακελλαρίου ναύαρχος, επίσης αντιπρόεδρος και τελικά η κυβέρνηση κατέφυγε στην… Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου!