ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΟΥ ΟΜΠΑΜΑ ΣΤΟΝ ΑΤΑΤΟΥΡΚ

Με ψυχρολουσίες και ηλεκτροσόκ, ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα αρχίζει σήμερα στην Άγκυρα έναν νέο κύκλο δραστικής θεραπείας της ελλαδικής εξάρτησης από παραισθησιογόνα – υποκατάστατα του βιολογικού αγώνα αυτοσυντήρησης με απατηλά οράματα έξωθεν σωτηρίας. Μόνο που και αυτή, η δραστικότερη από το 1974 θεραπευτική αγωγή, έρχεται αργά για τη σωτηρία ενός αθεράπευτα εξαρτημένου, καταδικασμένου ασθενούς.…

Είναι ο πρώτος Πρόεδρος της αβέβαιης κοσμοκράτειρας που μεταβαίνει στην Τουρκία όχι για να υπαγορεύσει, αλλά για να διαπραγματευθεί. Γεγονός ενδεικτικό όχι μόνο της εξασθένισης της επιβολής της Ουάσινγκτον στους άλλοτε πειθήνιους συμμάχους/δορυφόρους της, αλλά και της αναγνώρισης της Τουρκίας ως σοβαρής και αυτόνομης δύναμης, που λειτουργεί με αλύγιστο γνώμονα τα εθνικά της συμφέροντα.

Αναλύσεις αμερικανικών ιδρυμάτων στρατηγικής είχαν προβλέψει τα αρνητικά αποτελέσματα της διπλωματικής εκστρατείας του νέου -αν και ταχύτατα φθειρόμενου- πλανητάρχη να επανασυσπειρώσει τους ευρωπαίους εταίρους στην ηγεσία και τις επιλογές της Ουάσινγκτον.

Διαπίστωναν ότι η παγκοσμιοποίηση της κρίσης του αμερικανικού καπιταλιστικού προτύπου υπέσκαψε και τα αμερικανικά πρότυπα και το δόγμα της παγκοσμιοποίησης και ελευθέρωσε δυνάμεις κεντρομόλες προς την εθνική αυτοσυντήρηση.

Τις ελπίδες τους έστρεφαν προς τον τελευταίο σταθμό της περιοδείας του, την Τουρκία, όπου θα αντιμετωπίσει ενιαίο λόγο (σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή πολυφωνία) και συνομιλητή του οποίου οι επιλογές θα έχουν συνέπειες για τα αμερικανικά συμφέροντα. Έτσι κορυφαίοι αμερικανοί αξιωματούχοι (από τον προεδρικό σύμβουλο Ασφαλείας στρατηγό Τζόουνς μέχρι τον εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ) και κατευθυνόμενος Τύπος αναλύονται σε δοξολογίες της Τουρκίας, προετοιμάζοντας την επιχείρηση γοητείας του Ομπάμα στην Άγκυρα.

Τα δομικά υλικά ισχύος και επιρροής

Πώς έφθασε η Τουρκία στην επίζηλη αυτή θέση μιας διεθνώς υπολογίσιμης δύναμης; Τα δεδομένα είναι γνωστά, αλλά η επανάληψη είναι μήτηρ σοφίας: Η Τουρκία είναι χώρα με μεγάλη γεωγραφική έκταση, σε σημαντική στρατηγική θέση. Αποτελεί μεγάλη αγορά με εβδομήντα εκατομμύρια εν δυνάμει καταναλωτές, αλλά ο πληθυσμός της είναι ετερογενής, με μεγάλα του τμήματα να διεκδικούν διαφόρων βαθμών αυτοδιάθεση. Έχει πολυάριθμο, άρτια εξοπλισμένο και με καλή ηγεσία στρατό, ο οποίος όμως δεν έχει δοκιμασθεί σε πολεμική αναμέτρηση και επί εικοσαετία αποτυγχάνει να καταστείλει το κουρδικό αντάρτικο κίνημα. Απέκτησε πολεμική βιομηχανία, τεχνολογικά ανεπτυγμένη, αξιοποιώντας -με συμπαραγωγή και αεροπλάνων- τα αντισταθμιστικά οφέλη -επειδή εκεί η διοχέτευσή τους ως μίζες σε θυλάκια υπουργών και αξιωματούχων θα οδηγούσε στο ικρίωμα.

Στην Τουρκία το τρίπτυχο «Θρησκεία – Σημαία – Πατρίδα» (που επέσεισε πρόσφατα ο Ερντογάν) συσπειρώνει το σύνολο του κυρίαρχου στη χώρα τουρκικού έθνους και την πολιτική και πνευματική ηγεσία του, αποτελεί πηγή υπερηφάνειας και υπέρτατο κανόνα συμπεριφοράς. Δεν έχει επισημανθεί περίπτωση τούρκου πολιτικού επαίτη ξένης υποστήριξης για να αναρριχηθεί με υποθήκες στην εξουσία.

Κληρονόμος της βυζαντινής παράδοσης στη διπλωματία, η Τουρκία συναγωνίζεται τη Βρετανία σ’ αυτό το πεδίο, με σώμα συγκροτημένων, επιδέξιων και ευφάνταστων διπλωματών, με κοσμοπολίτικη άνεση, στοιχιζόμενων από διεθνολόγους υψηλού επιπέδου. Διακρίνονται για την ικανότητα να μεγιστοποιούν το ενεργητικό της χώρας τους και να ελαχιστοποιούν και συγκαλύπτουν το παθητικό της, να πολλαπλασιάζουν (με κολακεία και εξαγορά) τους φίλους της σε κέντρα ισχύος και να μεταστρέφουν τους εχθρούς της σε φίλους.

Γάλλος γερουσιαστής, ο Ζαν Περιντιέ, ομολογούσε προ ετών σε φιλική συντροφιά την κατάπληξή του: «Κάθε φορά που τους κατακεραυνώνω στο Συμβούλιο της Ευρώπης, με πλησιάζει ο τούρκος πρέσβης, όλος χαμόγελα, και μου λέει: Μα δεν περάσατε από την πρεσβεία να πιούμε έναν καφέ…»

Έτσι πέτυχε η Τουρκία, σε μια Δύση υπερευαίσθητη για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Κόσοβο, την Κίνα, την Τσετσενία και όπου γης, να καταγράφεται το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα του ΡΚΚ στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων των ΗΠΑ και της ΕΕ και να παρασιωπούνται οι σφαγές και μαζικές εκτοπίσεις κούρδων αμάχων. Έτσι κατάπιαν οι Αμερικανοί την ταπείνωση της 1ης Μαρτίου του 2002, όταν τα στρατεύματά τους κλεισμένα στα μεταγωγικά περίμεναν επί ημέρες στα παράλια της Τουρκίας την άδεια να περάσουν από την Τουρκία για το Ιράκ και τελικά τους ανακοίνωσαν πως δεν περνάνε, για τρεις ψήφους στη Βουλή. Έτσι και το Κυπριακό μεταμορφώθηκε, από επιτελείς του Ομπάμα, σε πρόβλημα απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων και η τουρκική κατοχή σε «παρουσία» τουρκικού στρατού δυνάμει συνθήκης.

Στην Τουρκία, Πρόεδρος, πρωθυπουργός, υπουργός των Εξωτερικών, διπλωμάτες και επιχειρηματίες ασκούν, αεικίνητοι, την εξωτερική πολιτική πάνω στις αμετάθετες εθνικές συντεταγμένες, από όπου προσωπικές εκτροπές είναι αδιανόητες. Τα επιτελεία τους προνοούν, σχεδιάζουν και εισηγούνται τρόπους υπερφαλάγγισης των σκοπέλων και προώθησης των θέσεων διαπραγμάτευσης.

Στο παζάρι της Άγκυρας

Αμερικανική αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων θα αποτελούσε δεινό ηθικό πλήγμα για την Τουρκία, με επιπλέον υλικές προεκτάσεις, μεταξύ των οποίων οι Τούρκοι διαβλέπουν αρμενικές διεκδικήσεις περιουσιών και εδαφών.

Προκειμένου να απομακρύνουν την απειλή, αναθεώρησαν τη στάση τους απέναντι των Αρμενίων, με τη θεαματική ποδοσφαιρική επίσκεψη του Γκιουλ στο Εριβάν και την έναρξη μακρόσυρτου διαλόγου για την αποκατάσταση σχέσεων και άνοιγμα των συνόρων. Στόχος του ελιγμού ήταν να απομονωθεί το δυνατό αρμενικό λόμπι στις ΗΠΑ, για την εξουδετέρωση του οποίου παράλληλα υποκίνησαν αμερικανική διαδικασία ελέγχου αν καταστρατηγεί τη νομοθεσία για οργανώσεις επιρροής ξένου κράτους. (Αυτό όταν υψηλός αμερικανός αξιωματούχος, στέλεχος του τουρκικού λόμπι, έχει καταγγελθεί για διαρροή πυρηνικών μυστικών στην Τουρκία και η περίπτωσή του έχει καλυφθεί με αμνηστευτική παράγραφο σε νόμο του Μπους για επίσημη μεταφορά πυρηνικής τεχνολογίας στην Τουρκία.)

Έτσι, στο οπλοστάσιο της Άγκυρας υπάρχει έναντι του Ομπάμα το πειστικό επιχείρημα ότι εμμονή στην προεκλογική του δέσμευση να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία θα ανέκοπτε τη διαδικασία της ομαλοποίησης των σχέσεων με την Αρμενία και τη δυνατότητα απόσπασής της από τον ρωσικό εναγκαλισμό. Εις επίρρωσιν, θα του λεχθεί ότι η τουρκική πρωτοβουλία για την « Πλατφόρμα Σταθεροποίησης και Συνεργασίας» των χωρών του Καυκάσου τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί, με την επιδίωξη λύσης στην εκκρεμότητα του Ναγκόρνο Καραμπάχ και τη συμφιλίωση του Αζερμπαϊτζάν με την Αρμενία. Αυτά συνθέτουν το είδος της μουσικής που ηχεί γοητευτικά στα αυτιά του Ομπάμα, της Κλίντον και των επιτελών τους. (Μόνο που τους τη χάλασε μια παράφωνη κραυγή από το Μπακού, του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγεφ, που προειδοποίησε προχθές την Τουρκία πως, αν ανοίξει τα σύνορα με την Αρμενία, θα της κόψει… το αέριο. Επιπλέον υπέγραψε προσύμφωνο με τους Ρώσους, που δέχθηκαν να αγοράζουν το αέριο του Αζερμπαϊτζάν σε περίπου τριπλάσια τιμή από ό,τι πρόσφεραν οι Τούρκοι. Τώρα χωρίς το αζερικό αέριο, ο αγωγός Ναμπούκο καταδικάζεται τελεσίδικα.)

Συνεχής πολυεπίπεδη διπλωματική κινητικότητα και μεσολαβητικές πρωτοβουλίες στη Μέση Ανατολή συνθέτουν την εικόνα της Τουρκίας ως σταθεροποιού παράγοντα (κατά τους σχεδιασμούς του διπλωματικού συμβούλου του Ερντογάν, καθηγητή Αχμέτ Δαβούτογλου). Στην ουσία η Τουρκία διεκπεραίωσε μια μεσολάβηση -μεταξύ Ισραήλ και Συρίας- επιφανειακής αποτελεσματικότητας. Οι προσφορές μεσολάβησης μεταξύ Παλαιστινίων και μεταξύ Δύσης και Ιράν απορρίφθηκαν. Αλλά η εικόνα του σταθεροποιού παράγοντα παραμένει, λόγω των καλών σχέσεων, οσοδήποτε ευκαιριακών, που έχει αναπτύξει με τον γεωγραφικό της περίγυρο και ευρύτερα στον ισλαμικό κόσμο.

Η «σταθεροποίηση του Ιράκ», μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων (όσων τελικά θα αποχωρήσουν) είναι ο άμεσος στόχος του προσκυνήματος του Ομπάμα στην Τουρκία. Και φυσικά η προσπάθεια συστράτευσής της στις ατλαντικές γεωστρατηγικές στοχεύσεις. Τα αμερικανικά στρατεύματα μπορούν να αποχωρήσουν μέσω Κουβέιτ χωρίς ανταλλάγματα και οι Αμερικανοί δεν έχουν ανάγκη μεσολαβητών με το Ιράν, έχουν τους δικούς του διαύλους και λειτουργούν μάλιστα πεδία συνεργασίας εναντίον των Αφγανών Ταλιμπάν, εξ ίσου ανεπιθύμητων για τους Ιρανούς.

«Σταθεροποίηση του Ιράκ» για του Αμερικανούς σημαίνει την εξασφάλιση της επιβίωσης του ημιαυτόνομου Κουρδιστάν, με την πρόληψη του κινδύνου μιας διμέτωπης επίθεσης Ιρακινών και Τούρκων για την εξαφάνισή του. Τέτοια εξέλιξη θα στερούσε από την Ουάσινγκτον τον μόνο φερέγγυο σύμμαχο (και ασφαλή βάση) στην περιοχή μεταξύ Ιράκ – Ιράν και Τουρκίας και θα τη στιγμάτιζε αθεράπευτα για την εγκατάλειψη προστατευομένου της.

Το αμερικανικό σχέδιο φαίνεται να προβλέπει ένα καθεστώς άτυπου τουρκικού προτεκτοράτου στο ημιαυτόνομο Κουρδιστάν και μέτρα συμφιλίωσης με το γηγενές στην Τουρκία κουρδικό στοιχείο, με πρώτο την κήρυξη γενικής αμνηστίας για τους αντάρτες του ΡΚΚ.

Η αμερικανική πλευρά θα επιχειρηματολογήσει ότι έτσι κι αλλιώς η κυριαρχική οικονομική διείσδυση της Τουρκίας, μόνης εμπορικής διόδου στο Κουρδιστάν, ήδη έχει δημιουργήσει δεσμό εξάρτησης, για μια περιοχή που περιβάλλεται μάλιστα από απειλητικές διαθέσεις. Επιπλέον οι ηγέτες του Κουρδιστάν αφορίζουν κάθε τόσο τους αντάρτες του ΡΚΚ και αναπτύσσουν πρωτοβουλίες για πανκουρδικό συνέδριο ειρήνευσης.

Αυτά ακούγονται δελεαστικά και ο ίδιος ο Γκιουλ, στο αεροπλάνο της επιστροφής του από την πρόσφατη επίσημη επίσκεψή του στη Βαγδάτη και τις συνομιλίες του με τον κούρδο Πρόεδρο του Ιράκ, Ταλαμπανί, μιλώντας στους δημοσιογράφους, ξεστόμισε την απαγορευμένη λέξη «Κουρδιστάν». Το ότι το διέψευσε αργότερα στερείται σημασίας. Παρά ταύτα τα ανατολίτικα παζάρια στην Άγκυρα θα είναι μακρά και επίπονα. Τουρκική «προστασία» της ημιαυτόνομης επαρχίας θα εξασφάλιζε στην Τουρκία ρυθμιστικό ρόλο και στις εσωτερικές εξελίξεις του Ιράκ – ως εντεταλμένου επιτηρητή, βαυκαλίζονται οι Αμερικανοί. Ναι, αλλά ο πακτωλός πετρελαίων του Κιρκούκ, παλαιός στόχος της Αγκύρας; Να ένα από τα θέματα προς διαπραγμάτευση, επιπλέον των αυτονόητων ανταλλαγμάτων σε δυναμική υποστήριξη της ένταξης στην ΕΕ και των «δικαιωμάτων» της Τουρκίας σε Κύπρο, Αιγαίο και Θράκη.

Απρόβλεπτος παράγων στους αμερικανικούς σχεδιασμούς είναι η άρνηση των Κούρδων της Τουρκίας να δεχθούν τις παραινέσεις και πρωτοβουλίες των ομοφύλων τους του Ιράκ και να καταθέσουν τα όπλα, χωρίς την εκπλήρωση από την Τουρκία σειράς όρων πού φθάνουν μέχρι και την αυτονομία των επαρχιών τους. Η αιμορραγία της Τουρκίας σε άνδρες (είκοσι χιλιάδες νεκροί) και πλούτο συνεχίζεται, παρά τις συνεχείς εκστρατείες και η πολιτική επιχείρηση του Ερντογάν να προσεταιρισθεί το κουρδικό στοιχείο με τηλεοπτική εκπομπή στη γλώσσα του, την εισαγωγή της κουρδικής στα σχολεία και διανομή ψυγείων και πλυντηρίων σε χωριά χωρίς ρεύμα, απέτυχε θεαματικά στις προχθεσινές δημοτικές εκλογές. Τώρα ψιλοκουβεντιάζεται και η αμνήστευση του Οτσαλάν, με την ελπίδα να πείσει τους συντρόφους του να καταθέσουν τα όπλα.

Στους ευρύτερους και απώτερους γεωπολιτικούς στόχους της επίσκεψης του νέου πλανητάρχη στην Άγκυρα, που είναι πάντοτε ο έλεγχος των χωρών του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας -και της ροής πετρελαίου προς την Κίνα και τη Ρωσία- η προοπτική είναι σκοτεινή και οποιαδήποτε συγκατάνευση των τούρκων συνομιλητών του θα είναι υποκριτική και υστερόβουλη. Θα προβάλουν βέβαια την ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία (κατά 70% σε φυσικό αέριο, 40% σε πετρέλαιο), σε υπογράμμιση της ανάγκης να χρηματοδοτήσουν οι Αμερικανοί τον αγωγό Ναμπούκο προς την Ευρώπη, από πηγές του Αζερμπαϊτζάν και του… Ιράν. Σε ενδεχόμενη αναδιατύπωση από τον Ομπάμα της πρότασης για αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντραί, ώστε να περνούν ελεύθερα τα πολεμικά του ΝΑΤΟ από τον Βόσπορο στη Μαύρη Θάλασσα, οι Τούρκοι θα αντιτάξουν την ίδια κατηγορηματική άρνηση, όπως και στη δεκαετία του ’90.

Στην Άγκυρα αναμένεται προσεχώς επίσκεψη του ρώσου Προέδρου Μεντβέντεφ, σε ανταπόδοση της προ ολίγων μηνών επίσκεψης του Γκιουλ στη Μόσχα, κατά την οποία υπογράφτηκε και πρωτόκολλο συνεργασίας, που ο Τύπος ονόμασε «στρατηγική».

Η Ρωσία είναι μείζων εμπορικός εταίρος της Τουρκίας και πηγή τουριστικού εισοδήματος. Μικρή «γραφειοκρατική» καθυστέρηση των τουρκικών εξαγωγών στα σύνορα, αμέσως μετά τον πόλεμο της Γεωργίας το φθινόπωρο, προκάλεσε κραυγές τούρκων επιχειρηματιών για ζημία τριών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Απόπειρα διείσδυσης της Τουρκίας στις «τουρκογενείς» τέως σοβιετικές δημοκρατίες επί Γιέλτσιν αναδιπλώθηκε

επί τροχάδην κατά την ανασύνταξη επί Πούτιν. Τα τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα τουρκικά συμφέροντα υπαγορεύουν τη στεγανοποίηση των σχέσεων με τις δύο πλευρές, την παράλληλη καλλιέργειά τους και τη φροντίδα ισορροπίας για την εξασφάλιση πλειοδοτικού διαγωνισμού εύνοιας. Κατά την παραδοσιακή πολιτική του «επιτήδειου ουδέτερου».