Εθνική και αγοραία ταυτότητα
Οι εθνικές επέτειοι δεν αποτελούν στην ουσία μια απλή-τυπική διαδικασία απόδοσης τιμής και μνήμης στις ηρωικές μορφές που θυσιάστηκαν για την ελευθερία και στις γενιές των αγωνιστών που έθεσαν ως ύψιστο αγαθό την πατρίδα και το έθνος. Πέρα από την αναγκαία αυτή «στιγμή» αυτογνωσίας και αυτοσυνείδησης που ανασυγκροτεί μια ολόκληρη ιστορική διαδρομή, η οποία διαμορφώνεται από το «πού ξεκινήσαμε» μέχρι το «πώς φθάσαμε μέχρι σήμερα», οι εθνικές επέτειοι θέτουν υπόρρητο το ερώτημα: Ποιοι είναι σήμερα οι όροι συγκρότησης της εθνικής μας ταυτότητας και πώς πορευόμαστε στο μέλλον;
Η συγκρότηση του κράτους-έθνους, η εθνική «ταυτότητα», συνδέονται ευθέως με την περίοδο της νεωτερικότητας στον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο. Αντίθετα η δική μας εθνική ταυτότητα έχει τις ρίζες της δυόμισι, τουλάχιστον, χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν και με διάφορες μορφές και μετασχηματισμούς, που διατηρούν αμετάβλητο έναν πυρήνα συνείδησης αρχών και αξιών, ο οποίος διαμορφώνεται στις σημερινές της μορφές από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα.
Ασφαλώς οι διαμορφούμενοι, κάθε φορά, ιστορικοί όροι αλλά και οι μορφές των εξουσιαστικών δομών (δημοκρατικός, αυταρχικός, δικτατορικός) επηρεάζουν το περιεχόμενο της έννοιας έθνος και μπορούν να οδηγήσουν σε εθνικιστικού τύπου αποκλίσεις (π.χ. περίοδος δικτατορίας Μεταξά, 21η Απριλίου του 1967).
Οπωσδήποτε όμως στη σύγχρονη δημοκρατική πολιτεία η έννοια του έθνους συνδέεται ευθέως με το αξιακό περιεχόμενο της έννοιας της πατρίδας ώστε η «εθνική ταυτότητα» να μη διαμορφώνεται αρνητικά, δηλαδή μόνο βάσει εθνικών ή φυλετικών διακρίσεων και αντιθέσεων αλλά να συγκροτείται μέσα από τη συνειδητή αναγνώριση των θετικών προταγμάτων και αξιών που χαρακτηρίζουν μια σύγχρονη δημοκρατική πολιτεία (ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ανθρωπιστικά ιδεώδη, αξίες του ιστορικού μας πολιτισμού).
Αναμφίβολα το «περιεχόμενο» της εθνικής μας ταυτότητας δοκιμάστηκε μέσα στον 20ό αιώνα από τις δικτατορίες, τον Εμφύλιο, τις αυταρχικές κυβερνήσεις… Για πρώτη φορά μεταπολεμικά η εθνική μας ταυτότητα αναδείχθηκε μέσω των αξιών του πατριωτισμού από την ανεπανάληπτη πολιτική φυσιογνωμία του Ανδρέα Παπανδρέου. Με το πρόταγμα του πατριωτισμού ακυρώθηκαν τόσο κάποιες ακραίες εθνικιστικές εκδοχές όσο και οι κοσμοπολιτικές αντιλήψεις που «προφήτευαν» τη διάλυση της εθνικής ταυτότητας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού θεσμικού/»διαφωτιστικού» πλαισίου…
Η Nέα Τάξη Πραγμάτων επιδιώκει να αποδυναμώσει, να διαλύσει –και να ανασυγκροτήσει σε νέα βάση– τις εθνικές ταυτότητες. Ο στόχος είναι να διαλυθούν εκείνες οι εθνικές – κρατικές ταυτότητες που εμποδίζουν ή καθυστερούν την επιβολή των παραγωγικών δομών και κυρίως των «αξιών» της αποκαλούμενης παγκοσμιοποίησης.
Κανένας δεν επιτρέπεται να αμφισβητήσει ούτε την εθνική ταυτότητα ούτε την παγκόσμια ισχύ των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Μ. Βρετανίας. Αυτές οι διαδικασίες αφορούν τους πλέον ανίσχυρους, εκείνους που δεν υιοθέτησαν αυτονόητα την ταυτότητα της «νέας τάξης» όπως π.χ. την (προ διαμελισμού) Γιουγκοσλαβία και στις περιπτώσεις αυτές οι «ταυτότητες» αποκτώνται μέσω βομβαρδισμών ή οικονομικών περιορισμών…
Αντίθετα, προωθούνται διαδικασίες τεμαχισμού και ανασύνθεσης εθνικών-κρατικών οντοτήτων ακόμη και στη βάση θρησκευτικών κοσμοειδώλων και συγκρούσεων, όπως συνέβη στα Βαλκάνια… Ακόμα και δανεικές «ταυτότητες» επιχειρούν να οικειοποιηθούν κρατίδια – προτεκτοράτα των ΗΠΑ, προκειμένου να θεσπίσουν την κρατική τους «οντότητα» (Σκόπια).
Όσο για τις χώρες του πρώην ανατολικού συνασπισμού αυτές συνέδεσαν τη νέα –αυτόνομη– εθνική τους ταυτότητα με την πρόσδεσή τους στο ΝΑΤΟ (και δευτερευόντως με την Ευρωπαϊκή Ένωση) ώστε να αναγνωρισθούν ευθέως από τους μηχανισμούς της «νέας τάξης».
Στην πραγματικότητα, στην ιστορική περίοδο που διανύουμε, αναδύεται μια μορφή μετανεωτερικού εθνικισμού στην εξέλιξη του οποίου ενισχύονται οι εθνοτικές ταυτότητες των κέντρων εξουσίας και λήψης αποφάσεων και παράλληλα αποδυναμώνονται οι περιφερειακές εθνοτικές ταυτότητες προκειμένου να ενσωματωθούν «ομαλά» στα δίκτυα της παγκοσμιοποιούμενης οικονομικής, επικοινωνιακής, τεχνολογικής, δικτυακής δομής.
Σʼ αυτήν τη διαδικασία οι ευρωπαϊκές ελίτ ταλαντεύονται ως έναν βαθμό αντιμετωπίζοντας τους χωρισμούς και τις αντιθέσεις που αναδύονται στον σύγχρονο κόσμο μέσα από την «οπτική» της παράδοσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αντίθετα, οι κυρίαρχες δυνάμεις των ΗΠΑ διαμορφώνουν, με βίαιο πολλές φορές τρόπο, μέσα από το κοσμοείδωλο της ηγεμονίας τους τις γραμμές οριοθέτησης και επιβολής των στρατηγικών τους σʼ έναν κόσμο που θεωρούν ότι αποτελεί «αντικείμενο» της εξουσίας τους… Η θεωρία του S. Huntington δεν αποτελεί απλώς «προϊόν» μιας συντηρητικής άποψης που κατασκευάζει ψευδοετερότητες αλλά συνιστά στρατηγική σύλληψη του σύγχρονου κόσμου για τις ηγεμονικές δυνάμεις των ΗΠΑ.
Η αποδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας συνεπάγεται και αποδυνάμωση του πλαισίου συγκρότησης της ατομικής – πολιτικής ταυτότητας. Η ταυτότητα των «πολιτών» της παγκοσμιοποιούμενης δομής επιδιώκεται να αποδεσμευθεί από αξιακά – ηθικά προτάγματα, από τις έννοιες της συλλογικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης και να αναζητήσει τη θεμελιακή της «αρχή» στις «αξίες» του ανταγωνισμού της αγοράς, του ωφελισμού, της ιδιωτικότητας, του κέρδους… Μʼ αυτόν τον τρόπο το άτομο θα αποκτήσει το «διαβατήριο» για να αναγνωρισθεί και να «νομιμοποιηθεί» ως πολίτης του «παγκόσμιου καταναλωτικού χωριού»…