ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ

Οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών καλούνται λοιπόν να προβληματιστούν, μήπως μπορέσουν και αντιληφθούν τη νέα πραγματικότητα. Αν δεν αντιληφθούν τους μετασχηματισμούς που βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν προσαρμοστούν ανάλογα, τότε ο πλανήτης Γη θα κινδυνεύσει να μετατραπεί σε έναν ταραγμένο κόσμο, με την καταβύθιση ισχυρών δυνάμεων και την ανάδυση νέων.

Η Ιστορία μέχρι τώρα γνωρίζει την άνοδο και την κάθοδο της Ισπανίας τον 16ο αιώνα, της Ολλανδίας τον 17ο αιώνα και της Μεγάλης Βρετανίας από τον 18ο μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, για να αναφερθούμε μόνο στις σχετικά εγγύτερα με την εποχή μας ισχυρές αυτοκρατορικές δυνάμεις. Και οι τρεις αυτές ισχυρές στην εποχή τους χώρες ήσαν παγκοσμιοποιημένες αυτοκρατορίες, με ισχυρότατη στρατιωτική και οικονομική δύναμη, την οποία είχαν εξασφαλίσει με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές που διέθεταν οι διάσπαρτες σε όλο τον πλανήτη αποικίες τους. Και όμως, οι στρατιωτικές τους νίκες και η αναμφισβήτητη οικονομική ισχύς τους δεν στάθηκαν ικανές να τις σώσουν από την καταβύθιση.

Ο 20ός αιώνας ανέδειξε νέες δυνάμεις. Βύθισε τη Μεγάλη Βρετανία και την υποβάθμισε απλώς σε Βρετανία και ανέδειξε δύο νέες αυτοκρατορικές δυνάμεις που ξεφύτρωσαν από τα ερείπια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ΗΠΑ και η τέως ΕΣΣΔ ήσαν οι νέες δυνάμεις, με ισχυρή πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ισχύ. Και με ερείσματα σε όλον τον πλανήτη. Η ΕΣΣΔ δεν μπόρεσε να διατηρήσει την ισχύ και την παγκόσμια εμβέλειά της και αυτοβυθίστηκε πρόωρα. Για να έρθει ο 21ος αιώνας και να αναδείξει τις δικές του νέες δυνάμεις. Και να φτάσουμε στην τωρινή οικονομική κρίση, που προκαλεί την κατάρρευση και των ΗΠΑ, οι οποίες υπήρξαν ο βασικός πυλώνας του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.

Ο 21ος αιώνας, με τις οικονομικές εξελίξεις που ξεπήδησαν, δημιουργεί παράλληλα δύο ισχυρές τάσεις. Η πρώτη τάση αφορά τις δυτικές οικονομίες. Τα ισχυρά ερείσματα του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, δηλαδή τράπεζες, επενδυτικές εταιρείες, χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες και πολυεθνικοί κολοσσοί βυθίστηκαν και έδειξαν την ανικανότητα του μοντέλου της ελεύθερης, ασύδοτης, αγοράς. Και οι απεγνωσμένες προσπάθειες διάσωσής τους εξασθενίζουν ακόμη περισσότερο την ισχύ των δυτικών οικονομιών. Παράλληλα, ισχυροποιείται μια δεύτερη τάση, της συγκέντρωσης του πλούτου στην Ανατολή. Αυτές οι δύο τάσεις φρονούμε ότι αποτελούν την αφετηρία των γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανακατατάξεων που άρχισαν να διαμορφώνονται.

Η παρακμή της δυτικής οικονομίας: Η οικονομία της Δύσης είναι πλέον μια γερασμένη οικονομία, χωρίς δυναμισμό, και με έκδηλα τα σημάδια της παρακμής. Έφτασε στο στάδιο του ώριμου καπιταλισμού και με την τωρινή κρίση μπαίνει από τη φάση της ωρίμανσης στην επόμενη φάση της σήψης. Αφού εξάντλησε με υπερεκμετάλλευση όλα τα αποθέματα του φυσικού της πλούτου, στερούμενη πηγών ενέργειας, προσπάθησε να ανανεωθεί καθιστώντας το οικονομικό της σύστημα απάνθρωπο, διεφθαρμένο και με στήριγμα την απάτη εις βάρος της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Κατεδάφισε όλες τις καθιερωμένες αξίες, δέχτηκε το κέρδος ως μοναδική αξία και επιδίωξη και παρέδωσε την εξουσία, πολιτική και οικονομική, σε μια ομάδα ανώριμων και διεφθαρμένων. Οικοδομώντας μάλιστα αυτήν «τη νέα τάξη πραγμάτων» πίστεψε ότι μπορούσε να αποκτήσει νεανικότητα και δυναμισμό, κάνοντας χρήση στρατιωτικής βίας σε βάρος αδύναμων χωρών που διέθεταν πλουτοπαραγωγικές πηγές. Πέρα από τον οικονομικό συνασπισμό δυνάμεων δημιούργησε και μια συμμαχία με χώρες εχθρικά διακείμενες προς το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα της τέως ΕΣΣΔ (ΝΑΤΟ, ΕΟΚ) και νόμισε ότι με τη δόμηση αυτή και την αυτοκατάρρευση του αντιπάλου (ανατολικού συνασπισμού) θα μπορούσε να εξασφαλίσει μακροημέρευση και να αποφύγει τη βύθιση. Επικεφαλής του δυτικού συνασπισμού οι ΗΠΑ και βασικά στηρίγματα η Βρετανία και η Γαλλία (στην Ευρώπη) και μεταγενέστερα η ενοποιημένη Γερμανία, η Ιαπωνία, ορισμένες αραβικές χώρες (και πλούσιες πετρελαιοπαραγωγικές) που τρεις φορές τα τελευταία 35 χρόνια «μαχαίρωσαν» τις δυτικές οικονομίες με το ράλι των τιμών του πετρελαίου. Κοντά σε αυτές και ικανός αριθμός μικρών δυτικών χωρών καθώς και χωρών που στο παρελθόν βρίσκονταν στο πλευρό της ΕΣΣΔ ή αποτελούσαν τμήματά της και τώρα αποτελούν την «αχίλλειο πτέρνα» της Δύσης. Στον δυτικό συνασπισμό βλέπουμε μεγάλες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές ανακατατάξεις. Επέκταση της επιρροής προς Ανατολάς, αυτονόμηση πολλών αραβικών χωρών, μείωση των συμμαχικών δεσμών με τις περισσότερες χώρες της Νότιας Αμερικής και ισχυρές τάσεις πολιτικής και οικονομικής απεξάρτησης από την Ουάσινγκτον της Γαλλίας του Σαρκοζί, της Γερμανίας της Μέρκελ, της Ελλάδας του Καραμανλή, της Τουρκίας του Ερντογάν, αλλά και των Αραβικών Εμιράτων. Είναι οι χώρες που έχουν συμφέροντα και με τη Δύση και με την Ανατολή. Και φαίνεται ότι επιθυμούν να τα εξυπηρετήσουν, ακολουθώντας πολιτική ουδετερότητα και ίσων αποστάσεων. Δύσκολο αλλά και οι λαοί πιέζουν προς την κατεύθυνση αυτή.

Οι αναδυόμενες οικονομίες: Μπορεί να χαρακτηριστεί και συμπαγής πολιτικά και οικονομικά συμμαχία χωρών που επιδιώκουν την οικονομική τους ανάπτυξη και τη δυναμική παρουσία τους στη διεθνή πολιτική κονίστρα. Κύρια χαρακτηριστικά τους, ο δυναμισμός των νεαρών οικονομιών τους, τα τεράστια ενεργειακά τους αποθέματα, οι σημαντικές πηγές άντλησης πρώτων υλών, τα ικανά περιθώρια ανάπτυξης και οι απέραντες αγορές τους, που αποτελούνται από μη «κορεσμένους καταναλωτές». Είναι χώρες διάσπαρτες, σχεδόν, σε όλον τον πλανήτη. Επικεφαλής βρίσκονται η Ρωσία, με την πλούσια πολεμική εμπειρία και την τεχνογνωσία της και η Κίνα με το πλούσιο και φθηνό εργατικό δυναμικό της. Τα λάθη της εξωτερικής πολιτικής των Κλίντον και Μπους ενίσχυσαν τη συμμαχία αυτή. Τώρα έχει ενταχθεί ικανός αριθμός χωρών, όπως το Ιράν, τα περισσότερα αραβικά κράτη και «σχεδόν» όλες οι χώρες της Νότιας Αμερικής, που γνώρισαν τον απάνθρωπο νεοκαπιταλισμό ενώ η συμμαχία αυτή διεισδύει αργά αλλά σταθερά και στις χώρες της Αφρικής, που μέχρι πρότινος αποτελούσαν αντικείμενο χυδαίας εκμετάλλευσης από ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη. Προσπαθούν δηλαδή να αποκτήσουν κάποιον ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις και να μπουν σε τροχιά κοινωνικής συγκρότησης και οικονομικής ανάπτυξης. Σύντομα θα καταστούν «μήλον της Έριδος» μεταξύ των δύο συνασπισμών. Πάντως, είναι φανερό το ενδιαφέρον της Κίνας για οικονομική συνεργασία με τις χώρες κυρίως της Κεντρικής Αφρικής. Ο Μπους είχε κάνει μια προσπάθεια διείσδυσης, αλλά απέτυχε. Νομίζω ότι ο νέος Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα προσπαθήσει και πάλι με περισσότερη βεβαιότητα επιτυχίας, ασφαλώς λόγω και της καταγωγής του. Προσωπικά φρονώ ότι ο συνασπισμός των ανατολικών χωρών θα ενισχύει συνεχώς την οικονομική και την πολιτική του επιρροή ενώ έχει ήδη καταστεί πόλος έλξης χωρών, που διαπιστώνουν την κοινωνική, την πολιτική και την οικονομική κατρακύλα της Δύσης.

Κυρίως με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, το παγκόσμιο σύστημα βαδίζει και πάλι προς τον διπολισμό. Και τώρα τα όπλα των δύο «μονομάχων» (ΗΠΑ, Ρωσίας-Κίνας) έχουν πολλαπλασιαστεί. Η πολεμική-στρατιωτική βία και η κατάπνιξη της θέλησης των λαών που είχαν κυριαρχήσει στην ψυχροπολεμική εποχή έχουν υποχωρήσει, χωρίς βέβαια να έχουν πλήρως εξαφανιστεί. Κοντά σ’ αυτά έχουν προστεθεί τα «νέα όπλα». Η πολιτική (διπλωματία – διάλογος), η εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων, η λαϊκή πίεση και η κατάρρευση του οικονομικού μοντέλου της Δύσης. Η τωρινή κρίση ξεθώριασε την αίγλη της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς, που παρουσιαζόταν σαν ακατανίκητος μοχλός ανάπτυξης και ευημερίας των λαών. Οι λαοί τώρα κατανοούν ότι η οικονομία της ελεύθερης αγοράς είναι η ασυδοσία των δυνάμεων της αγοράς, που ανοίγει τον δρόμο στην εκμετάλλευση των καταναλωτών, ωθεί τον πλούτο στα θησαυροφυλάκια των οικονομικά ισχυρών και οδηγεί στην εξαθλίωση των οικονομικά αδυνάτων. Αυτοί είναι πλέον, οι παράγοντες που ασκούν αποφασιστική επιρροή στις γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Από το άλλο μέρος, η πίεση για την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων εντείνεται, οι κυβερνήσεις των κρατών με περισσότερη συνέπεια προσαρμόζονται στην αξιοποίηση της γεωοικονομίας (αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών για εθνικό όφελος) και οι συμμαχίες των χωρών μεταβάλλονται. Αγώνας τώρα για την προσέλκυση των ανένταχτων κρατών, που είναι πολλά και με δυναμική ανάπτυξη, όπως για παράδειγμα η Ινδία και η Βραζιλία, καθώς και οι χώρες της Αφρικής.

Σπουδαίο ρόλο στο μέλλον των ανακατατάξεων έχουμε τη γνώμη ότι θα παίξουν και τρεις ακόμη σημαντικοί παράγοντες. Πρώτον, η στάση που θα τηρήσουν οι χώρες που διάλεξαν να εφαρμόσουν πολιτική ίσων αποστάσεων και ειδικά η Γερμανία και η Γαλλία, που αποφασιστικά επηρεάζουν τη συμπεριφορά της ΕΕ. Θα θελήσουν άραγε να καταστήσουν την ΕΕ τρίτο πόλο έλξης με παγκόσμια εμβέλεια, μια εξέλιξη που θα προσφέρει πολλά στην εξασφάλιση της παγκόσμιας ισορροπίας; Δεύτερον, η εξωτερική πολιτική του νέου Προέδρου των ΗΠΑ. Με φοβίζει το δόγμα της «έξυπνης ισχύος» που διακήρυξε η Χίλαρι Κλίντον. Τρίτον, η κατεύθυνση που θα πάρουν τα μέτρα αντιμετώπισης της σημερινής οικονομικής κρίσης. Θα περιοριστεί η εκμετάλλευση του «πλούτου των εθνών» από τις δυνάμεις της αγοράς; Όλα πάντως δείχνουν ότι βρισκόμαστε σε σταυροδρόμι.