Η συνείδηση των διαστάσεων της κρίσης

Παρά τις μεγαλόστομες διακηρύξεις των ηγετών, τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στις ΗΠΑ, φαίνεται ότι στην πράξη
η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η επερχόμενη ύφεση αντιμετωπίζονται με συνταγές που αποβλέπουν, τελικώς, στην αναζωογόνηση του μονεταριστικού προτύπου.
Τη δυναμική του τραπεζικού-πιστωτικού συστήματος θέτει ως απόλυτη προτεραιότητα ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, υποσχόμενος διαφάνεια και έλεγχο της κερδοσκοπίας, αντιδιαστέλλοντας μάλιστα τις στρατηγικές του επιλογές από εναλλακτικά πρότυπα που συνδέονται με το «καταπιεστικό κράτος»…
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι ηγέτες των κρατών μελών αγωνίζονται να συντονισθούν μέσα από αλληλοσυγκρουόμενες διακηρύξεις, συνεχείς εξαγγελίες για μέτρα, παλινωδίες στρατηγικού χαρακτήρα (όπως εάν η κρίση θα
αντιμετωπισθεί συλλογικά ή το δημοσιονομικό κόστος θα αφορά τον κάθε εταίρο), μετέωρες υποσχέσεις όπως αυτή των ευρωομολόγων…
Όμως, στην πράξη, οι θεμελιώδεις αρχές δεν αλλάζουν. Ως πρώτη προτεραιότητα καθορίζεται από τον κ. Μπαρόζο ο περιορισμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, ενώ η πρόβλεψη του ιδίου ότι θα απολέσουν την εργασία τους 3,5 εκατομμύρια ευρωπαίοι πολίτες εντός του 2009 δεν κρίνεται ως σοβαρός λόγος για την αλλαγή της σκληρής μονεταριστικής «γραμμής»…
Άλλωστε «την πάσα αλήθεια» την εκφράζει και τη διατυπώνει ευκρινώς από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ο Άξελ Βέμπερ: Η όποια βοήθεια παρέχεται στα κράτη μέλη δεν μπορεί να συναρτηθεί παρά με αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, περιορισμό των ελλειμμάτων,
απελευθέρωση της αγοράς… Δεν διστάζει άλλωστε να συμπυκνώσει το περιεχόμενο του «μηνύματός» του, λέγοντας ότι κάθε είδους βοήθεια θα συναρτηθεί
απολύτως με τους όρους που καθορίζει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο…
Βεβαίως ο κ. Βέμπερ, όπως και η παγκοσμίως ηγεμονεύουσα οικονομική ελίτ, δεν πάσχει απλώς από νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία. Ακολουθεί, αντιθέτως, με συνέπεια μια στρατηγική που μέσα
από την «καταστροφική διάσταση» της κρίσης οδηγεί στη διάλυση κάποιων μη ανταγωνιστικών παραγωγικών δομών και στην αποδιοργάνωση των παραγωγικών σχέσεων που αφορούν τις σταθερές ή διασφαλισμένες θέσεις εργασίας. (Λ. Βατικιώτης, περιοδικό «Ουτοπία», τεύχος 67, σελίδα 13).
Η «πορεία» αυτή θα οδηγήσει, μέσα από μια αναπόφευκτα καταστροφική διάσταση, στην ανάδυση νέων μορφών παραγωγικής οργάνωσης, πλήρως ανταγωνιστικών και αποδοτικών. Οι εργαζόμενοι, οι εργασιακές σχέσεις, οι θεσμοί του πάλαι ποτέ κοινωνικού κράτους θα αποτελέσουν τα αναγκαία θύματα της «πανουργίας του νεοφιλελεύθερου Λόγου» (για να παραφράσουμε την κλασική ρήση του Χέγκελ).
Γι’ αυτό και οι λύσεις που προτείνονται είναι ευκαιριακού και εμβαλωματικού χαρακτήρα. Δεν αποβλέπουν σε δομικού τύπου μετασχηματισμούς, σε αλλαγή των λειτουργιών και των συσχετισμών μεταξύ κράτους –οικονομίας– κοινωνίας, αλλά σε αποτροπή μαζικών εκδηλώσεων κοινωνικής διαμαρτυρίας. Γι’ αυτό και τα μέτρα που προτείνονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορούν στη μετατροπή των επιδομάτων
ανεργίας σε επιδοτήσεις προς τις επιχειρήσεις (για την αποτροπή
απολύσεων), στην υιοθέτηση του «θεσμού» της προσωρινής ανεργίας, στην πλήρη «ελαστικοποίηση» των όρων της εργασίας.
Ο «σκληρός πυρήνας» της στρατηγικής αυτής έχει συγκεκριμένο στόχο. Όταν μετά από δυο-τρία χρόνια ξεπερασθεί η σημερινή κρίση, θα πρέπει να έχει διαμορφωθεί μια αναγεννημένη ανταγωνιστική αγορά, χωρίς αντιστάσεις και πολιτικοκοινωνικές παρεμβάσεις. Είναι τώρα ευκαιρία να «σαρωθούν» τα κατάλοιπα του κοινωνικού κράτους εν ονόματι της κρίσης, μια διαδικασία που συναντούσε «αντιστάσεις» σε περιόδους ομαλότητας…
Στη χώρα μας, η πρωτογενούς μορφής οικονομική κρίση συνοδεύεται από την ενδογενή κρίση, που προέρχεται από την αδυναμία συναίνεσης των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών φορέων σε μια εθνική στρατηγική που θα μειώσει στο ελάχιστο δυνατόν τις επιπτώσεις.
Η απουσία μιας ελάχιστης συναίνεσης επιτείνεται από την αποδιοργάνωση και την αναποτελεσματικότητα κεντρικών «μηχανισμών» και θεσμών διαχείρισης της κρίσης. Δημόσια διοίκηση, κρατική μηχανή υπολειτουργούν. Οι τράπεζες αρνούνται τις οποιεσδήποτε δεσμεύσεις και τραβούν τον δικό τους δρόμο, ενώ οι «μαύρες τρύπες» από τις δραστηριότητές τους στο βαλκανικό και ανατολικό «περιβάλλον» προβάλλουν ως διαρκής απειλή. Το κυριότερο όμως είναι ότι έχει χαθεί τόσο η συλλογική συνείδηση της δυσχερούς περιόδου που διερχόμαστε ως χώρα, όσο και η αίσθηση της ατομικής ευθύνης.
Στη δημόσια διοίκηση, στους κρατικούς θεσμούς, στην εκπαίδευση, στην ιδιωτική οικονομική δραστηριότητα έχει χαθεί η συνείδηση του βάρους της ευθύνης του καθενός. Οι περισσότεροι νιώθουν παρατηρητές, απλοί μεσολαβητές στις εξελίξεις, ρίχνοντας τις ευθύνες στους «δίπλα» ή στους «ανωτέρους»…
Ασφαλώς η κρίση του πολιτικού συστήματος, η ευρύτερη θεσμική κρίση, η πρώτη των αξιών, η περιφρόνηση του κανόνα, η γενικευμένη «ανομία» διαμορφώνουν και την ευρύτερη κοινωνική κρίση. Όμως η εξέλιξη αυτή δεν έχει άλλη προϋπόθεση αναστροφής από την ενεργό συνείδηση και στάση των πολιτών, από την αίσθηση της ατομικής ευθύνης, από το αίσθημα της αξιοπρέπειας του κάθε πολίτη.
Βρισκόμαστε στην τροχιά ενός ιστορικού κύκλου, μιας παρατεταμένης μορφής κρίσης (μία όψη της οποίας είναι η οικονομική), από την οποία προκύπτουν νέες ανάγκες και νέες μορφές δράσης. Γι’ αυτό απαιτείται συλλογική συνείδηση των ιστορικών όρων και αντινομιών του παρόντος, κοινή και συντεταγμένη κοινωνική δράση απέναντι στα κρίσιμα προβλήματα. Γιατί, τελικώς, κάθε στρατηγική, κάθε μέτρο, κάθε είδους μετασχηματισμός έχει ως βασική προϋπόθεση τη συναίνεση των πολιτών, την κοινωνική νομιμοποίηση που μόνο από μια ώριμη συλλογική συνείδηση μπορεί να προκύψει.