Έως 20 χρόνια μπορεί να διαρκέσει η κρίση!
Από τις σκόπιμα απαισιόδοξες πρόσφατες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή και την ελληνική οικονομία το 2009 και το 2010, διαφαίνεται μια αισιοδοξία ότι ο νέος αυτός καθοδικός κύκλος θα τελειώσει σύντομα, δηλαδή το 2010. Ωστόσο, από την εμπειρία των τεσσάρων καθοδικών κύκλων στην παγκόσμια οικονομία και, φυσικά, στην ελληνική μετά το 1816 προκύπτει ότι, με εξαίρεση τον πρώτο καθοδικό κύκλο (1816 – 1847), η διάρκειά τους είναι περίπου 20 έτη (1879 – 1896, 1920 – 1945 και 1973 – 1994).
Ο νέος καθοδικός κύκλος στην παγκόσμια οικονομία άρχισε από τα μέσα του 2007, σηματοδοτώντας το τέλος του πέμπτου ανοδικού κύκλου, που είχε αρχίσει το 1994. Οι παράγοντες που συνέβαλαν και στη νέα κρίση είναι πάλι οι διεθνείς τιμές – ρεκόρ στο πετρέλαιο και η αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το κλίμα άλλαξε δραματικά και οι αβεβαιότητες στο ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον έγιναν έντονες, όπως προκύπτει από τις πρόσφατες δυσμενείς προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τις εξελίξεις στη διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομία. Οι αβεβαιότητες είναι πάλι «υψηλές» και η ύφεση πάλι «συγχρονισμένη», όπως ήταν και στη διάρκεια της προηγούμενης οικονομικής κρίσης (1973 – 1994). Ο νέος καθοδικός οικονομικός κύκλος χαρακτηρίζεται από ύφεση, επιβράδυνση ή δραματική συρρίκνωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, πτώση των μετοχικών αξιών, αύξηση της ανεργίας, νέα απειλή του πληθωρισμού και μείωση του πραγματικού εισοδήματος.
Το ερώτημα όμως είναι πόση θα είναι η διάρκεια και της νέας οικονομικής κρίσης. Το ίδιο ερώτημα είχε τεθεί και μετά την κατάρρευση του ελληνικού Χρηματιστηρίου τον Σεπτέμβριο του 1999, όταν άρχισε ο δέκατος τρίτος καθοδικός κύκλος στην ελληνική χρηματιστηριακή αγορά. Τότε, στηριζόμενοι στην εμπειρία των προηγούμενων δώδεκα καθοδικών κύκλων, είχαμε επισημάνει στα βιβλία μας, τις αναλύσεις μας και σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές ότι η διάρκειά του θα έφτανε έως τα δέκα χρόνια, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις! Ήδη, ο καθοδικός αυτός χρηματιστηριακός κύκλος βρίσκεται στο δέκατο έτος! Την ίδια απάντηση δίνουμε και σήμερα: Η διάρκεια της νέας οικονομικής κρίσης μπορεί να διαρκέσει έως … είκοσι χρόνια, για τους ακόλουθους λόγους:
Πρώτον, η εμπειρία των προηγούμενων καθοδικών κύκλων καταδεικνύει ότι η μικρότερη διάρκειά τους είναι γύρω στα είκοσι χρόνια.
Δεύτερον, η αμερικανική, η ευρωπαϊκή και η ελληνική οικονομία είναι υπερχρεωμένες και ξοδεύουν περισσότερο απ’ ό,τι παράγουν, ενώ δημιουργούν με αποφάσεις και προγράμματα την ψευδαίσθηση «πλούτου», αναπαράγοντας έναν φαύλο κύκλο στην οικονομία ή μια «φούσκα» που «σκάει» με την παραμικρή αφορμή και αιτία.
Τρίτον, η νέα οικονομική κρίση αποκάλυψε τις έντονες διαρθρωτικές αδυναμίες όλων των οικονομιών και τη σπάταλη διαχείριση των εθνικών πόρων, των φορολογικών εσόδων, των δανειακών κεφαλαίων και των κοινοτικών πόρων για αλλότριες σκοπιμότητες (για την ενίσχυση τάχα του κοινωνικού κράτους, για τη βελτίωση τάχα του βιοτικού επιπέδου, για την ενίσχυση τάχα της ανάπτυξης). Για την ελληνική περίπτωση τα αποτελέσματα είναι γνωστά: μόνιμη δημοσιονομική κρίση, μόνιμες πληθωριστικές πιέσεις, υψηλή ανεργία, μόνιμο υψηλό ποσοστό φτώχειας, μόνιμα χαλαρή κοινωνική συνοχή).
Τέταρτον, η νέα κρίση έχει τα δυσμενή χαρακτηριστικά όλων των προηγούμενων, με επιπρόσθετο στοιχείο τη δυσκολία κατάρτισης ενός ρεαλιστικού προγράμματος σταθεροποίησης της οικονομίας εξαιτίας του κομματικού ανταγωνισμού, της χαλαρής κοινωνικής συνοχής και του μείζονος ελλείμματος ενημέρωσης των πολιτών για τα πραγματικά προβλήματα της οικονομίας και τα μόνιμα οφέλη από ένα ορθολογικό πρόγραμμα σταθεροποίησης.
Έτσι, η αντιστροφή του δυσμενούς αυτού κλίματος και η αποτελεσματική, σε σύντομο χρόνο, αντιμετώπιση της νέας κρίσης εξαρτάται από πολλές προϋποθέσεις ή πρωτοβουλίες, όπως μείωση της σπατάλης με σημαντική συγκράτηση των πρωτογενών δαπανών, μείωση προσωρινά του πραγματικού εισοδήματος (ας μην ξεχνάμε ότι και σε περιόδους οικονομικής «ευφορίας» η λιτότητα ήταν το μόνιμο «κεκτημένο» των εργαζομένων!), τολμηρές μεταρρυθμίσεις σε «άρρωστους» τομείς της οικονομίας (κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα, παιδεία, ατελής ανταγωνισμός των αγορών, χαμηλή παραγωγικότητα, χαμηλή ανταγωνιστικότητα) που, αν αποφασισθούν ή προωθηθούν, θα προκαλέσουν εκρηκτικές πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις και αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Για τον λόγο αυτό, η γρήγορη έξοδος από τη μόνιμη οικονομική κρίση στη χώρα μας προϋποθέτει ισχυρή πολιτική βούληση και αναγκαία κομματική και κοινωνική συναίνεση. Δύσκολα πράγματα…