Βυζάντιον
Τι σου αφήνει το 2008; Εμένα μου αφήνει δύο χιλιάρικα στην τράπεζα (τα οποία δεν ξέρω πώς διασώθηκαν) και δύο κιλά στο στομάχι, για τα οποία έχω πλήρη άποψη ως προς την προέλευσή τους. Επίσης, μου αφήνει μια γλυκιά γεύση επειδή κατάφερα να επιβιώσω και αυτήν τη χρονιά. Υποδέχομαι το 2009 και καταλαβαίνω ότι όλοι μας πρωταγωνιστούμε σε ταινία επιστημονικής φαντασίας των ’80ς. Θυμάσαι καμιά ταινία από προηγούμενες δεκαετίες; Περιέγραφαν την ανατολή του 21ου αιώνα με σύννεφα από γκρίζο μολύβι, μια ζωή αυτοματοποιημένη, υπό ασφυκτικό έλεγχο και τεχνολογικά καλούδια που τα σέρνεις σαν αλυσίδες. Έπεσαν έξω. Όχι τόσο ως προς την εικόνα, αλλά ως προς την ένταση των χρωμάτων της.
Το 2009 ως αριθμός με τρομάζει. Κάποτε μου φαινόταν τόσο μακρινό, απάτητη κορυφή στο βάθος του ορίζοντα. Και να τώρα που έφτασε. Το πρόβλημά μου γίνεται ακόμα μεγαλύτερο όταν διαπιστώνω ότι πλέον δεν μπορώ να φανταστώ το μέλλον, αδυνατώ να περιγράψω μια σκηνή από ταινία επιστημονικής φαντασίας που δείχνει το 2030. Δυστυχώς, για μένα η φαντασία μου έμεινε σε μια κινηματογραφική αίθουσα των ’80ς. Γερνάω. Κι εσείς το ίδιο.
Ο Άκης Πάνου είχε γράψει πως η ζωή είναι μεγάλη όταν ζεις διαρκώς. Ίσως γι’ αυτό το 2008 μου φαίνεται τεράστιο, απλωμένο σαν το Σινικό Τείχος, πολύπλοκο σαν τον λαβύρινθο του Μινώταυρου. Θυμάμαι πως όταν ανέτειλε, το υποδέχθηκα από τους πρώτους. Ήμουν κάπου στην Άπω Ανατολή και έψαχνα κάποιον να μου μεταφράσει το δελτίο ειδήσεων όταν έπαιζαν πλάνα του Ζαχόπουλου και του Καραμανλή. Έχει περάσει μόλις ένας χρόνος, αλλά όλα αυτά δείχνουν τόσο μακρινά, φαίνονται σχεδόν ασπρόμαυρα, κουφάρια που κείτονται κάτω από τους ογκόλιθους άλλων γεγονότων. Μη φοβάστε να κάνετε την ανασκόπηση της χρονιάς που φεύγει, ούτως ή άλλως τη ζήσατε, πάει και τελείωσε: Ζαχόπουλος, Siemens, Ολυμπιακοί Αγώνες, Ομπάμα, Εφραίμ… Σίγουρα ξεχνάω πολλά. Τα καταναλώνουμε και δεν τα θυμόμαστε, ξεχνάμε πλέον σαν τα χρυσόψαρα και γυρίζουμε συνέχεια μέσα στην ίδια γυάλα. Μέσα σε έναν χρόνο ζούμε όσα παλαιότερα ζούσαμε μέσα σε δέκα. Ούτε αυτό είναι καλό. Μεγαλώνουμε, γερνάμε πριν την ώρα μας.
•••
Κάποιες εμβληματικές μορφές της σύγχρονης ελληνικής σκέψης, ο πατέρας Μάξιμος και οι καλεσμένοι του Χαρδαβέλλα, προβλέπουν ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι δραματικά. Εντάξει, ο πατέρας Μάξιμος τοποθετεί το τέλος του κόσμου στο 2012, προοπτική που δεν με βυθίζει και σε θλίψη, καθώς κάτι δάνεια που έχω λήγουν γύρω στο 2013. Μέχρι, όμως, να φτάσουμε εκεί, οι αστρολόγοι που φιλοξένησε ο συνάδελφος Κώστας στην εκπομπή του κάνουν λόγο για αγριότητες, για εντάσεις που θα μας απασχολήσουν όλους, για ένα νέο τοπίο, το οποίο θα αναδυθεί από τις στάχτες του προηγούμενου. Παρακολούθησα με εξαιρετική προσοχή την εκπομπή του Κώστα το περασμένο Σάββατο. Ασφαλώς τη βρήκα απείρως πιο ενδιαφέρουσα από τη συζήτηση για τον Προϋπολογισμό που ακολούθησε την επομένη. Δεν θυμάμαι αν το είπε ο Χρήστος Ντούβλης ή η Βίκυ Παγιατάκη, αλλά οι πολιτικές εξελίξεις του 2009 θα θυμίζουν, λέει, όσα έγιναν το 1989, που εγώ συνεχίζω να αποκαλώ «βρώμικο». Όσοι πιστεύετε τον πατέρα Μάξιμο, αναζητήστε τον Αντίχριστο του 2012. Οι υπόλοιποι ας αναζητήσουμε τον Κωνσταντόπουλο του 2009…
•••
Τώρα πρέπει να βρω έναν κομψό τρόπο για να συνεχίσω… Ναι… Να το πω πλαγίως… Σε κάποια από τα επιχειρηματικά τραπέζια που έγιναν αυτές τις μέρες συζητήθηκε εκτενώς η πρόταση που μεταφέρει, όπου σταθεί κι όπου βρεθεί, ο Δασκαλόπουλος του ΣΕΒ. Ξέρετε τώρα, αυτά για την ίδρυση νέου πολιτικού φορέα που θα βγάλει τη χώρα από το αδιέξοδο, θα της δείξει τον δρόμο προς το μέλλον, εν ολίγοις θα της κάνει αυτά που δοκίμασαν και άλλοι επάνω στο ταλαίπωρο κορμί της. Στις σχετικές ζυμώσεις έβαλαν το χεράκι τους κάποιοι καθηγητές πανεπιστημίου, μερικοί πρώην κορυφαίοι των μέσων ενημέρωσης, τέλος πάντων η… γνωστή σαλάτα που σερβίρεται στα καλά τραπέζια. Για να μην πολυλογώ, κάποιοι εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου δεν ανησυχούν μόνο για την πορεία της χώρας. Ανησυχούν και για τη διαμόρφωση κάποιων τάσεων που στρέφουν την κοινωνία εναντίον τους. Ένας εξ αυτών έλεγε χαρακτηριστικά ότι όλο το κλίμα, όλη η προσπάθεια που οικοδομήθηκε τα τελευταία είκοσι χρόνια, τείνει να γκρεμιστεί τους επόμενους μήνες. Εκεί παρενέβη κάποιος άλλος που πρόσθεσε ότι η προοπτική του χρηματιστηρίου και της ευρωπαϊκής ευζωίας έκανε το πόπολο να πιστεύει ότι συμμετέχει στα κέρδη και στην ευημερία. Τώρα, όμως, ακόμα και τα υψηλόβαθμα στελέχη είναι έτοιμα να βγουν στον δρόμο και να κατεβάζουν βιτρίνες. «Μήπως θα ήταν καλό να δοκιμάσουμε ένα σχήμα που θα κατέβει στις ευρωεκλογές με σημαία τον εκσυγχρονισμό και τη διαφάνεια;» πέταξε κάποιος τρίτος. Μάλιστα ένας από τους δημοσιογράφους της παρέας είπε ότι έχουν αρχίσει να στήνονται ομάδες και σχήματα πολιτών που ίσως θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν κάτω από μία κεντρική ομπρέλα. Ψήνεται κάτι; Δύσκολο, γιατί ο… φούρνος ελέγχεται από άλλους. Μην αποκλείσετε, όμως, εξ αρχής κάποια έκπληξη στις ευρωεκλογές…
•••
Αν ρωτήσετε κάποιον από τους επιχειρηματίες που ασπάζονται τις ιδέες του Δασκαλόπουλου, θα σας πει πως στην πράξη θεωρούν από δύσκολη έως απίθανη την εμφάνιση νέου πολιτικού σχήματος, καθώς το κατεστημένο των media προτιμά να κάνει τη δουλειά του με αυτούς που ξέρει και εμπιστεύεται. Πώς ήταν παλαιότερα οι νοικοκυρές με τη χλωρίνη «Κλινέξ»; Κάτι τέτοιο. Ωστόσο δεν μπορείτε να αποκλείσετε τίποτα σε μια χώρα που, όπως λέει και ο Πάγκαλος, την άνοιξη θα ψάχνει τις τσέπες της για κανένα ξεχασμένο ευρώ. Ζήτησα από κάποιον που γνωρίζει καλά αυτά τα θέματα να μου περιγράψει το σενάριο με λίγα λόγια. «Εύκολο. Η κρίση προκαλεί πίεση στον ιδιωτικό τομέα με κάμψη της δραστηριότητας και αύξηση της ανεργίας. Η δημοσιονομική υστέρηση του κράτους δεν επιτρέπει θεαματικά ανοίγματα στις δημόσιες επενδύσεις, η κρίση εντείνεται και ακόμα κι αν δεν πας στο ΔΝΤ, θα πάρεις την ίδια συνταγή από τις Βρυξέλλες». Καλό; Όχι και τόσο. Σήμερα υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να στοιχηματίσουν ότι τα Χριστούγεννα του 2009 ο δημόσιος τομέας θα αρνηθεί, θα αδυνατεί, να πληρώσει δώρο στους υπαλλήλους του. Σας φαίνεται απίθανο; Κι εγώ το ίδιο θα έλεγα αν, πριν από έναν χρόνο, άκουγα ότι η Citibank και η General Motors θέλουν δανεικά για να επιβιώσουν. Και μιλάμε για μεγαλύτερους και σοβαρότερους φορείς από το ελληνικό Δημόσιο, εντάξει;
•••
Αλλά αυτά είναι μπροστά μας. Ας κοιτάξουμε λίγο πίσω μας. Ποιο ήταν, τελικά, το γεγονός της χρονιάς που φεύγει; Ασφαλώς είναι η εκλογή του Ομπάμα, όσο κι αν εγώ κι εσύ, θλιβερά χρυσόψαρα, δεν βλέπουμε έξω από τη γυάλα. Μόνον που ο Ομπάμα δεν εξελέγη από τη δυσφορία που προκάλεσε στην Αμερική η διαχείριση Μπους. Δεν εξελέγη ούτε από την καμπάνια που έκανε. Η εκλογή του Ομπάμα είναι η άκρη ενός νήματος που ξεκινά από εκεί, γυρίζει στον λαβύρινθο της παγκοσμιοποίησης, προσελκύει αμφισβήτηση και τη μεταφέρει αλλού. Δεν είναι τυχαίο που στην Αργεντινή, στη Γαλλία, στη Γερμανία, διαδηλώνουν εις ένδειξη συμπαράστασης στην Ελλάδα. Η ίδια ιδέα είναι, ένα έμβρυο που δεν έχει πάρει ακόμα μορφή και εκδηλώνεται με διαφορετικές εκφράσεις που βγήκαν από την ίδια μήτρα. Αυτό είναι και το γεγονός της χρονιάς. Η αμφισβήτηση αρχίζει και μιλάει πολλές γλώσσες, δικτυώνεται με την τεχνολογία, κάνει λόγο για νέες αρχές. Πριν από είκοσι χρόνια συζητούσαμε για το τέλος της Ιστορίας, την ισοπέδωση των ιδεολογιών. Τώρα διαβάζω για την επανάκαμψη του κομμουνισμού, την επανεμφάνισή του με νέες μορφές, με ενσωματωμένη την τεχνολογική πρόοδο και την οικολογική ευαισθησία. Δεν σου κάνει εντύπωση που αρχίσαμε και τα συζητάμε όλα αυτά; Μόνο και μόνο γιʼ αυτόν τον λόγο, το 2008 ήταν μια καλή χρονιά. Δεν παρακολουθούμε πια την ασυδοσία και το πάρτι των απατεώνων. Θυμάσαι πόσα σκάνδαλα είχε αυτή τη χρονιά; Είδες να αλλάζει κάτι; Όχι. Αλλά άλλαξε κάτι μέσα σου. Και αυτό είναι το σημαντικότερο. Ευτυχισμένος ο καινούργιος πόνος. Εύχομαι να είναι ωδίνες τοκετού.