Πανεπιστήμια fast food – Κολέγια franchise
Χρειάζεται σήμερα η κοινωνία της παγκοσμιοποίησης την ολοκληρωμένη μόρφωση και συγκρότηση των ατόμων; Ή μήπως είναι απολύτως επαρκής μια γνωσιακή εξειδίκευση, μια επιστημονική μονομερής προσέγγιση σʼ έναν συγκεκριμένο τομέα του καταμερισμού της εργασίας, χωρίς ευρύτερες πνευματικές ή μορφωτικές απαιτήσεις;
Οι στρατηγικές που ακολουθούνται, κυρίως την τελευταία δεκαπενταετία, στον δυτικό κόσμο αποκαλύπτουν ότι έχουμε περάσει οριστικά στην αλλαγή του εκπαιδευτικού και κοινωνικού παραδείγματος.
Η ολοκληρωμένη μόρφωση και ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας των σπουδών, που αποτέλεσαν το θεμέλιο της νεωτερικότητας και της επιστημονικής έκρηξης η οποία ξεκίνησε από τα μέσα του 19ου αιώνα, πνέουν σήμερα τα λοίσθια.
Στη θέση τους προωθείται, μεθοδικά και συστηματικά, ένα νέο παράδειγμα το οποίο όχι μόνο είναι ασύμμετρο προς το προηγούμενο (σύμφωνα με την εννοιολόγηση του T. Kuhn), αλλά και πλήρως αντεστραμμένο.
Δεν είναι η μόρφωση και η συστηματική επιστημονική γνώση το θεμέλιο με βάση το οποίο το άτομο θα προοδεύσει επαγγελματικά και θα αποκτήσει την κοινωνική αναγνώριση. Αντιθέτως σήμερα είναι ο καταμερισμός της εργασίας, η χρήση και η κατανάλωση των σύγχρονων τεχνολογικών δομών τα στοιχεία που καθορίζουν και οριοθετούν τον περιορισμένο και εξειδικευμένο «ορίζοντα γνώσης» του ατόμου προκειμένου να επιβιώσει στον άγριο ανταγωνισμό.
Η εκπαίδευση για τον λόγο αυτόν αποκτά συμπληρωματική σπουδαιότητα, αποτελεί ένα απλό εργαλείο, ένα τυπικό διαβατήριο προκειμένου να διασφαλισθεί μια θέση απασχόλησης (και στην καλύτερη περίπτωση μια θέση εργασίας).
Το θεωρησιακό, αξιακό, φιλοσοφικό περιεχόμενο της Παιδείας έχει εκπέσει σʼ ένα απλοϊκό εργαλειακό-θετικιστικό κριτήριο.
Η μετατόπιση αυτή ξεκίνησε με την υποβάθμιση του δημοσίου πανεπιστημίου, το οποίο, πέραν των εγγενών-δομικών του προβλημάτων (κομματικός εναγκαλισμός, πελατειακές σχέσεις, περιπτώσεις αναξιοκρατίας διδασκόντων), ιδιωτικοποιεί τμήμα των επιστημονικών του δραστηριοτήτων (δίδακτρα στα μεταπτυχιακά, έρευνες χρηματοδοτούμενες από ιδιώτες) και καλείται παράλληλα σήμερα στη χώρα μας να αντιμετωπίσει δύο κρίσιμα προβλήματα.
Πρώτον, την άμεση προοπτική της καθιέρωσης της τριετούς διάρκειας των πανεπιστημιακών σπουδών και δεύτερον την αναγνώριση της ισοτιμίας (επιστημονικής και επαγγελματικής) με τα περίφημα κολέγια…
Η εκπαίδευση ως «προϊόν» και ως διαδικασία κατανάλωσης: με τη μέθοδο του fast food στο πανεπιστήμιο, με τη «λογική» του franchise στα κολέγια-παραρτήματα…
Το σύγχρονο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα δεν χρειάζεται άτομα με ολοκληρωμένη γνώση και κριτική σκέψη.
Αντιθέτως, επιδιώκει να «παράγει» μαζικά ένα μέτριο, ένα μεσαίας εμβέλειας δυναμικό, ικανό να ενσωματωθεί χωρίς απαιτήσεις στον σύγχρονο παραγωγικό μηχανισμό της αγοράς και να μπορεί να χειρίζεται (και να καταναλώνει ταυτόχρονα άκριτα) τα προϊόντα της σύγχρονης τεχνολογίας.
Η «μαζοποίηση» της «μετριότητας» οδηγεί κάποιες φορές σε ακραία φαινόμενα. Στη Γερμανία η ομαδική διοχέτευση νέων επιστημόνων από τις επαγγελματικές σχολές και ιδρύματα στην παραγωγική εργασία δημιούργησε ένα τεράστιο κενό 97.000 μηχανολόγων / μηχανικών ανωτάτου πολυτεχνειακού επιπέδου, το οποίο τώρα επιχειρεί να καλύψει η κ. Μέρκελ με εθνικού τύπου κινητοποίηση και αναδιάρθρωση των σπουδών.
Είναι φανερό ότι διαμορφώνεται με γοργούς ρυθμούς μια εκπαιδευτική-γνωσιακή πυραμίδα. Στην κορυφή θα διατηρηθούν τα πρώτης κατηγορίας πανεπιστήμια, σε Ευρώπη και Αμερική, τα οποία θα παράγουν τις διευθυντικές ελίτ και θα διαμορφώνουν στελέχη με σφαιρική γνώση και ικανότητα εποπτείας των ευρύτερων οικονομικο-τεχνολογικών και κοινωνικών διεργασιών. Στην εκτεταμένη «βάση» της πυραμίδας θα σωρευθεί το νέο, τεχνολογικώς προηγμένο και εξειδικευμένο δυναμικό, που θα διαχειρίζεται σε καθημερινό – πρακτικό επίπεδο τα παραγωγικά και τεχνολογικά προϊόντα και τις καινοτομίες.
Με τον τρόπο αυτόν μετατοπίζεται και το κεντρικό ερώτημα: δημόσιο ή ιδιωτικό πανεπιστήμιο;
Φαίνεται ότι οι ηγέτιδες ελίτ της «νέας τάξης πραγμάτων» θεωρούν πλέον το πανεπιστήμιο και τη μόρφωση ως δευτερεύον και συμπληρωματικό στοιχείο της νέας ιστορικής εποχής και του νέου διαμορφωμένου προτύπου ατόμου το οποίο θα πρέπει πλέον να εναρμονισθεί με την παγκοσμιοποιούμενη «κοινωνία των δικτύων».
Δυστυχώς οι ανάγκες της καθημερινότητας, η αγωνία για το μέλλον των παιδιών, ωθούν στο περιθώριο τέτοιου είδους προβληματισμούς. Το δίπλωμα χρησιμεύει πια ως διαβατήριο επιβίωσης, ανεξάρτητα αν θα προέλθει από πανεπιστήμιο ή κολέγιο. Οι προσδοκίες μειώνονται σταδιακά. Τα μειονεκτήματα της λειτουργίας των πανεπιστημίων χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για τους ιδιώτες των κολεγίων και τα έξοδα για τα φροντιστήρια των εισαγωγικών εξετάσεων ως αντίβαρο για την αιτιολόγηση των διδάκτρων στα κολέγια (6.000 ευρώ περίπου προπτυχιακά και 10.000 ευρώ μεταπτυχιακά)…
Το οικονομικο-εξουσιαστικό σύστημα «αποικιοποιεί», όπως σωστά επισημαίνει ο J. Habermas, τα πεδία του πολιτισμού, της επιστήμης, της γνώσης. Τώρα έρχεται η σειρά του πανεπιστημίου, του βάθρου της ανθρωπιστικής παιδείας, της κριτικής σκέψης, των ανοικτών οριζόντων, να περάσει και να μετασχηματιστεί σʼ ένα «εξάρτημα» του συστήματος που θα διατηρεί τον εντυπωσιακό τίτλο του, αλλά θα χάνει σταδιακά το πνευματικό του περιεχόμενο και την ηγεμονική του θέση στον κόσμο της μετα-νεωτερικής εργαλειακής σκέψης.