ΚΡΑΤΗ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ

Ξεχωριστή θέση σε αυτήν τη δίνη κατέχουν, οι φιλοδοξίες για υποβάθμιση της θέσης των ΗΠΑ, που τρέφουν από κοινού Ευρώπη, Κίνα και Ρωσία τουλάχιστον. Μένει πάντως να αποδειχτεί κατά πόσον τα πλήγματα που θα δεχτεί η αμερικανική οικονομία θα είναι βαρύτερα από αυτά των ανταγωνιστών της. Προοπτική που δεν είναι καθόλου βέβαιη…

Ποτέ άλλοτε τόσα πολλά κράτη δεν είδαν να επαναπροσδιορίζεται τόσο απότομα η θέση τους στη διεθνή κατάταξη. Εκτός της αναταραχής δεν έχει μείνει καμία ήπειρος και η απειλή της κρίσης εμφανίζεται το ίδιο απειλητική για την πιο μεγάλη και την πιο μικρή χώρα: Από τις ΗΠΑ μέχρι την Ισλανδία των 315.000 κατοίκων, που έως πριν από δύο χρόνια ήταν ο ιδανικότερος τόπος για να ζει κανείς, σύμφωνα με έρευνα υπηρεσίας του ΟΗΕ, καμία χώρα δεν έχει μείνει προς το παρόν απρόσβλητη.

Τρέχουν στο ΔΝΤ

Η χώρα που είδε πρώτη να τραβιέται το χαλί κάτω από τα πόδια της ήταν η μικροσκοπική Ισλανδία, που μόλις πριν από λίγες μέρες συμφώνησε να λάβει δάνειο ύψους 6 δισ. δολαρίων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τη Ρωσία, τη Σουηδία, τη Νορβηγία και τη Δανία, αφού πρώτα λύγισε κάτω από το βάρος των χρεών της, αφήνοντας για την ιστορία το απίστευτο ρεκόρ της πιο χρεωμένης χώρας στον κόσμο, καθώς έφθασε να χρωστά δέκα φορές την αξία του ΑΕΠ της. Πριν καταφύγει στον εξωτερικό δανεισμό, η κυβέρνηση της χώρας κρατικοποίησε τις τρεις μεγαλύτερες τράπεζες, χωρίς ωστόσο να αναστρέψει την πορεία προς την καταστροφή. Ποιος είπε ότι οι δυνατότητες κρατικής παρέμβασης, μέσω ενέσεων ρευστότητας, εθνικοποιήσεων και σχεδίων διάσωσης, είναι απεριόριστες;

Είναι η πρώτη φορά που το ΔΝΤ… πιάνει δουλειά μετά το 2003, όταν με τους γνωστούς επαχθείς όρους είχε δανείσει στην Αργεντινή 13 δισ. δολάρια. Πριν από αυτήν την επιχείρηση το «σωστικό» του έργο είχε συμπεριλάβει τη Βραζιλία (2002, 30 δισ.), την Τουρκία (2002, 16 δισ.), τη Ρωσία (1998, 176 δισ.), τη Βραζιλία (1998, 42 δισ.), τις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, Ταϊλάνδη, Ν. Κορέα και Ινδονησία (1997-98, 16, 58 και 43 δισ. δολάρια αντίστοιχα) και το Μεξικό (1994, 8 δισ. δολάρια), μένοντας μόνο στα πιο πρόσφατα. Ο κίνδυνος που διαγράφεται αυτήν τη στιγμή είναι το ΔΝΤ να δανειοδοτήσει βάζοντας στα δίχτυα του πολύ περισσότερες χώρες απ’ όσες τα προηγούμενα 13 χρόνια, καθώς το ένα κράτος μετά το άλλο προσφεύγει στα υπηρεσίες του για να γλιτώσει τη χρεοκοπία!

Πέρα από την Ισλανδία, είναι η Σερβία και η Κροατία που εξαρτώνται σημαντικά από τον διεθνή δανεισμό και στο πλαίσιο της τρέχουσας πιστωτικής ασφυξίας αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες τους με τους όρους που είχαν συνηθίσει, καθώς τα δημόσια οικονομικά τους είναι στο κόκκινο. Το έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Σερβίας βρίσκεται στο 18,5% και το εξωτερικό της χρέος στο 60% του ΑΕΠ, ενώ για την Κροατία είναι 8% και 90% αντίστοιχα. Τα δάνεια που διαπραγματεύονται με το ΔΝΤ θα δοθούν υπό τον όρο της περικοπής δημόσιων δαπανών και της μείωσης της φορολογίας των επιχειρήσεων.

Οι όροι που έθεσε ωστόσο το ΔΝΤ στην Ουκρανία είναι ακόμη πιο απεχθείς. Απαίτησε ως προϋπόθεση για να δώσει υπό τη μορφή δανείου 15 δισ. δολάρια να καταρτιστεί ισοσκελισμένος προϋπολογισμός το 2009 κι επίσης να έχει λόγο για την εξέλιξη της τρέχουσας πολιτικής κρίσης, ώστε να τερματιστεί η κυβερνητική αστάθεια! Αν αυτό δεν αποτελεί ωμή αποικιοκρατική παρέμβαση στα εσωτερικά μιας κυρίαρχης χώρας, τότε τι είναι;

Σε προχωρημένες συνομιλίες με το ΔΝΤ βρίσκεται και η Ουγγαρία, αν και θα προσφύγει στις υπηρεσίες του ως έσχατη λύση, επιλέγοντας κατ’ αρχήν να διαπραγματευτεί με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ένα δάνειο ύψους 5 δισ. δολαρίων που χρειάζεται. Άμεσος στόχος της είναι να βρει ρευστό για να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες και γι’ αυτόν τον λόγο την Τετάρτη η κεντρική της τράπεζα αύξησε τα επιτόκια κατά 3 μονάδες. Στόχος που μένει στον αέρα, καθώς τα διεθνή κεφάλαια δεν εισρέουν όπως παλιά, υπό τον φόβο ότι η χώρα θα ακολουθήσει τα χνάρια της Ισλανδίας κι αυτό που μένει είναι μια βαθιά ύφεση. Σε εξίσου δεινή θέση βρίσκονται κι άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπως οι βαλτικές δημοκρατίες της Λετονίας και της Εσθονίας, που δοκιμάζονται από την πρώτη τους ύφεση εδώ και δέκα χρόνια, και η Πολωνία, που βλέπει να απομακρύνεται το σχέδιο υιοθέτησης του ευρώ.

Προς αναζήτηση συναλλάγματος σπεύδει στο ΔΝΤ και το Πακιστάν, που είδε τις τιμές των μετοχών να μειώνονται κατά 40% από το ύψος ρεκόρ του Απριλίου, το εθνικό του νόμισμα να χάνει το 30% της αξίας του από τον Ιανουάριο και -το σημαντικότερο- τα συναλλαγματικά του διαθέσιμα να μειώνονται στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, με αποτέλεσμα οι αρχές της χώρας να σημαίνουν το καμπανάκι του κινδύνου ότι αρκούν για να καλύψουν τις εισαγωγές μόνο των επόμενων έξι εβδομάδων.

Κάμπτεται ο άξονας του πετρελαίου

Σε δεινή θέση έχουν βρεθεί τις τελευταίες εβδομάδες και όσες χώρες στηρίζουν τα δημόσια οικονομικά τους σε εξαγωγές βασικών εμπορευμάτων, όπως για παράδειγμα η Αργεντινή, που δεν δίστασε παρ’ όλα αυτά να εθνικοποιήσει το ιδιωτικοποιημένο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης για να σώσει τις συντάξεις των ασφαλισμένων. Πολύ πιο κρίσιμες όμως είναι οι επιπτώσεις σε μιαν άλλη ομάδα χωρών, τις πετρελαιοεξαγωγές, και συγκεκριμένα τη Βενεζουέλα, το Ιράν και τη Ρωσία, οι οποίες χρησιμοποίησαν τα έσοδα από το πετρέλαιο ως εφαλτήριο για να αμφισβητήσουν ευθέως την αμερικανική κυριαρχία. Αυτό ωστόσο ήταν εύκολο μέχρι τον Ιούλιο που η τιμή του πετρελαίου είχε εκτοξευθεί στα 147 δολάρια το βαρέλι. Από δω και πέρα όμως, που λόγω των προοπτικών ύφεσης της παγκόσμιας οικονομίας η τιμή του πετρελαίου έχει πέσει στα 70 δολάρια χωρίς να υπάρχουν προοπτικές ανόδου, με τι μέσα θα χρηματοδοτηθούν τα φιλόδοξα σχέδια που καταστρώθηκαν το προηγούμενο διάστημα; Πολύ περισσότερο όταν η πτώση της τιμής του πετρελαίου για τη Ρωσία και η ακόλουθη συρρίκνωση των κρατικών εσόδων συνοδεύτηκε από μια πρωτοφανή φυγή κεφαλαίων από την 1η Αυγούστου ύψους 74 δισ. δολαρίων και από απώλειες ρεκόρ στο χρηματιστήριο της Μόσχας που φθάνουν το 73%, παρά μάλιστα την εφαρμογή κι εκεί ενός πολυδάπανου σχεδίου εθνικοποίησης τεσσάρων τραπεζών και διάσωσης πολλών άλλων κλυδωνιζόμενων που έφθασε τα 160 δισ. δολάρια.

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ, για παράδειγμα, μόλις πριν από λίγες εβδομάδες και ενώ κανείς δεν προέβλεπε το ντόμινο χρεοκοπιών που ακολούθησε, εξήγγειλε για το 2009 αύξηση των πολεμικών δαπανών κατά 26%, με αποτέλεσμα να φθάσουν στο υψηλότερο σημείο τους από την πτώση της ΕΣΣΔ, και επίσης σαρωτική αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεων στην κατεύθυνση μείωσης του προσωπικού τους μέσω προγράμματος πρόωρης συνταξιοδότησης κ.ά. Δεν είναι δυνατό να μείνουν ανεπηρέαστα ούτε τα σχέδια αμυντικής συνεργασίας που υπέγραψαν πρόσφατα η Ρωσία με τη Βενεζουέλα, ύψους 1 δισ. δολαρίων. Συρρίκνωση είναι πιθανό να υποστούν και οι διεθνείς αναπτυξιακές πρωτοβουλίες της Βενεζουέλας, που περιλαμβάνουν από την αποστολή βοήθειας στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου μέχρι την κατασκευή υποδομών σε άλλες χώρες, όπου στην εξουσία βρίσκονται αριστερές κυβερνήσεις.

Αντιπροσωπευτικό, για παράδειγμα, και καθόλου μεμονωμένο περιστατικό ενδέχεται να αποδειχθεί η ματαίωση του σχεδίου κατασκευής ενός γιγαντιαίου διυλιστηρίου στη Νικαράγουα του Ντανιέλ Ορτέγκα, προϋπολογιζόμενου κόστους 4 δισ. δολαρίων. Ο ίδιος ο Ούγκο Τσάβες άλλωστε έχει δηλώσει δημόσια ότι προϋπόθεση για να μη δημιουργήσουν ελλείμματα οι κρατικές δαπάνες είναι η τιμή του πετρελαίου να κυμαίνεται πάνω από 80 δολάρια. Το ίδιο ακριβώς «κατώφλι», που απέχει σημαντικά από τη σημερινή τιμή, έχει ορίσει και το Ιράν, που διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα γνωστά κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο και λόγω του εμπάργκο που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ οφείλει να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά και μόνο σε δικά του μέσα για να αναπτύσσει την οικονομία του.

Υποχώρηση Κίνας – ΕΕ

Δυσοίωνο εμφανίστηκε το μέλλον και για την Κίνα την εβδομάδα που πέρασε, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι ένα ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ της τάξης του 9% θα έκανε όλες τις κυβερνήσεις του κόσμου να ανοίγουν σαμπάνιες, αποχαιρετώντας οριστικά τα δύσκολα χρόνια της ύφεσης. Όχι όμως την κυβέρνηση του Πεκίνου που, πίσω από την ανακοίνωση της στατιστικής υπηρεσίας τη Δευτέρα που μας πέρασε για την ανάπτυξη του τρίτου τριμήνου, είδε μια σαφή πορεία επιβράδυνσης, αφού είχε προηγηθεί αύξηση της τάξης του 10,1% το δεύτερο τρίμηνο και 10,6% το πρώτο τρίμηνο του έτους. Τάση που προδιαγράφει ότι για πρώτη φορά μετά το 2002 οι φετινοί ρυθμοί μεγέθυνσης θα πάψουν να είναι διψήφιοι και θα πέσουν κάτω από 10%, ενώ το 2009 θα φτάσουν στο 8% για πρώτη φορά μετά την ασιατική κρίση.

Πολύ πιο δραματικά ωστόσο είναι τα πράγματα για την Ευρώπη, καθώς σύμφωνα με το ΔΝΤ η αύξηση του ΑΕΠ των χωρών μελών της Ευρωζώνης τον επόμενο χρόνο θα είναι οριακή, μόλις 0,2%, ενώ δεν λείπουν και προβλέψεις, όπως για παράδειγμα της τράπεζας BNP, που υποδεικνύουν συρρίκνωση της οικονομίας. Σε ό,τι αφορά το τρέχον έτος, το ΔΝΤ προβλέπει ότι το ΑΕΠ της Ευρώπης θα αυξηθεί κατά 1%, ενώ των ΗΠΑ κατά 1,6%. Ανεπαίσθητη διαφορά, θα πει κανείς, αν δεν υπήρχαν και μια σειρά άλλα μεγέθη που υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη πλήττεται περισσότερο από τις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, μέχρι τις 7 Οκτώβρη ο αμερικανικός βιομηχανικός δείκτης Ντάου Τζόουνς κατέγραφε απώλειες 27,5%, ενώ ο ευρωπαϊκός FTSE 300 32,5%, το ευρώ επίσης πέφτει συνεχώς έναντι του δολαρίου, με αποτέλεσμα να βρίσκεται στα επίπεδα του Νοεμβρίου του 2006 (1,28), ενώ το αμερικανικό νόμισμα από τις αρχές του Σεπτεμβρίου έχει ενισχυθεί κατά 8% έναντι ενός καλαθιού 26 διαφορετικών εθνικών νομισμάτων κ.ο.κ.

Κοινή συνισταμένη όλων των παραπάνω είναι πως όσο σημαντικά κι αν είναι τα πλήγματα που έχει δεχτεί η αμερικανική οικονομία -ακόμη κι αν τα θεωρήσουμε χτυπήματα νοκ άουτ όπως συνέβη για παράδειγμα στον κλάδο των επενδυτικών τραπεζών που βρέθηκε στο επίκεντρο της κρίσης της αγοράς των υποβαθμισμένων στεγαστικών δανείων πληρώνοντας τα ρίσκα του με την εξαφάνισή του- η σκυτάλη δεν πρόκειται να περάσει ούτε τόσο εύκολα στα χέρια του επόμενου, ή καλύτερα των επόμενων, ούτε τόσο γρήγορα…