Τότε που δεν προσκυνούσαμε τον κατακτητή…
Μέσα στα πλαίσια αυτά, ο άγγλος διοικητής Λευκωσίας, συνοδευόμενος από τον βοηθό του Απόστολο Κοντό, επισκέπτεται το χωριό της κατεχόμενης σήμερα Φιλιάς Μόρφου, για να καταλήξουν στο καφενείο του Ιάκωβου (Γιακουμή) Χατζηκωστή. Κατά την ώρα της επίσκεψης βρίσκονταν στο καφενείο περί τα 15 πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και ο πρώην κοινοτάρχης. Ο διοικητής ρώτησε τους παριστάμενους τι θέλουν να κάμει η κυβέρνηση στο χωριό τους. Ακολούθησε μεταξύ του διοικητή και των κατοίκων η ακόλουθη συζήτηση, που έφερε σε δύσκολη θέση τους εκπροσώπους της αγγλικής αποικιοκρατίας. Ας την παρακολουθήσουμε:
«Χωρικοί: Αφού επί είκοσι χρόνια σας ζητούμεν δρόμους κ.λπ. και ουδέποτε εισακούσθημεν, τώρα δεν θέλωμεν τίποτε άλλο παρά την ελευθερία μας, πλήρη αυτοδιάθεσιν.
-Τι εννοείτε με την λέξιν ελευθερία; Ρώτησε ο Διοικητής.
Χωρικοί: Να φύγουν οι άγγλοι, να επιστρέψουν οι εξόριστοι, να αφεθούν ελεύθεροι οι πολιτικοί κατάδικοι και κρατούμενοι, να καταργηθούν τα μέτρα εκτάκτου ανάγκης και να διαλυθούν η επικουρική και εφεδρική αστυνομία.
Διοικητής: Και αν φύγουν οι Άγγλοι, ποιος θέλετε να είναι κυβερνήτης σας; Μήπως κάποιος Έλλην;
Χωρικοί: Εις τον κυπριακόν λαόν εναπόκειται ποίον θα εκλέξη.
Διοικητής: Και τί θα κάμωμεν τους Τούρκους; Να τους πετάξωμεν;
Χωρικοί: Μετά την αυτοδιάθεσιν θα ζήσωμεν με τους Τούρκους ειρηνικώς, ως και προηγουμένως, και θα απολαμβάνουν πλήρους ισοτιμίας εις τα κοινοτικά ζητήματα. Εις δύο παγκοσμίους πολέμους η Ελλάς και ο Κυπριακός λαός επολέμησαν παρά το πλευρόν σας διά την ελευθερίαν των λαών -όπως διαλαλούσατε- ενώ η Τουρκία εις μεν τον πρώτον ήτο εναντίον σας, εις δε τον δεύτερον ουδετέρα. Πώς τώρα αναγνωρίζετε την Τουρκίαν ως πιστή σύμμαχον και υποκινείτε τους Τούρκους της Κύπρου εις σφαγάς, εμπρησμούς και λεηλασίας κατά του Ελληνικού Κυπριακού λαού, υποσχεθέντες μάλιστα εις αυτούς τον διαμελισμόν;
Διοικητής: Περί τούτου λέγονται πολλά, αλλά όλοι σφάλλονται.
Εις παρατήρησιν του διοικητού ότι επί του παρόντος η κυβέρνησις δεν έχει χρήματα, οι χωρικοί απήντησαν ότι χρήματα θα υπάρχουν αρκετά όταν διαλυθεί η επικουρική και εφεδρική αστυνομία, αι οποίαι απομυζούν ένα μεγάλο ποσόν του κυπριακού προϋπολογισμού.
Ο διοικητής απήντησεν ότι αύται θα διαλυθούν όταν οι Έλληνες Κύπριοι δεχθούν το σχέδιον Μακμίλλαν.
Οι χωρικοί εδήλωσαν εις τον διοικητή ότι το σχέδιον Μακμίλλαν είναι παντελώς απαράδεκτον και ότι ο Ελληνικός Κυπριακός λαός θα δεχθή το σύνταγμα, το οποίον θα εγκρίνη ο μόνος εκπρόσωπός του, ο Εθνάρχης Μακάριος.
Μετά την τελευταίαν ταύτην απάντησιν, οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι ανεχώρησαν εκ του χωρίου μας». Εφημερίδα «Έθνος» 9/9/1958. (Σελ. 308-309, «Απομνημονεύματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ», Ιωάννης Γ. Κασίνης.)
Είναι να θαυμάζει κανείς την τόλμη των κατοίκων απέναντι στον ξένο κυρίαρχο, που μετά από αυτήν την ψυχρολουσία δεν τόλμησε να επισκεφθεί άλλο χωριό της περιοχής Μόρφου.
«Στις 22 του Γενάρη 1959, τρεις μέρες μετά τη σύλληψη των τριών αγωνιστών της ΕΟΚΑ, Γιαννάκη Σφήκα, Ανδρέα Αγγελίδη και Στέφου Νικολάου, άγγλοι στρατιώτες και άνδρες του ειδικού κλάδου της Αστυνομίας, του περιβόητου «Special Branch», μετέβησαν στο σπίτι του τελευταίου, στη Μύρτου. Το περικύκλωσαν και άρχισαν εξονυχιστικές έρευνες. Στο σπίτι βρισκόταν μόνο ο τεσσάρων χρόνων αδελφός του, διότι ο μεν πατέρας του βρισκόταν στα κρατητήρια Περγάμου, η δε μητέρα του είχε μεταβεί στα κρατητήρια για επίσκεψη του συζύγου της. Κατά τη διάρκεια των ερευνών το μόνο που βρήκαν οι άγγλοι ήταν δύο φωτογραφίες, τις οποίες παρουσίασαν στον μικρό για να τους πει σε ποιον ανήκουν. Ο μικρός χωρίς να φοβηθεί του απάντησε: «Τσέρω ποιος είναι μα ε λαλώ τίποτε» (Ξέρω ποιος είναι μα δεν σας λέγω τίποτε).
Οι αστυνομικοί έμειναν άφωνοι από την απάντηση του μικρού.
Όταν και αυτά τα μωράκια αρνούνται να πουν στους κατακτητές έστω και μία λέξη, δεν είναι δύσκολο ν’ αντιληφθεί ο καθένας γιατί ο αγώνας της ΕΟΚΑ, πέτυχε». (Σελ. 409, «Απομνημονεύματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ», Ιωάννης Γ. Κασίνης.)
Αφιερωμένο σε όσους παρ’ όλα αυτά υποστηρίζουν ακόμα πως η προσήλωση των λαών στις αρχές της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας είναι μάταιος κόπος, αφού αργά ή γρήγορα το μόνο που μας απομένει είναι να σκύψουμε και να υποταχθούμε στον πανταχού παρόντα και τα πάντα πληρούντα Μεγάλο Αδελφό.