Από το ιδεολόγημα του «εκσυγχρονισμού» στη… φούσκα του «μεσαίου χώρου»

Ή μάλλον υποκατέστησε τη θολή ιδεολογία του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ με ένα μονοδιάστατο, αλλά ιδιαίτερα διεισδυτικό ιδεολογικό πρόταγμα: τον «εκσυγχρονισμό».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου έλεγε τα πάντα στους πάντες. Ο Κώστας Σημίτης είπε μία μόνο λέξη, που όμως τη «διάβαζε» καθένας διαφορετικά.

Ο «εκσυγχρονισμός» αποδείχθηκε ένα ιδεολόγημα που ακύρωνε όλες τις προηγούμενες ιδεολογίες: Κήρυσσε την τεχνοκρατική «αποτελεσματικότητα», προσπαθούσε να μιλήσει μόνο «τη λογική των αριθμών», απεχθανόταν κάθε αναφορά σε ιδέες – προτάγματα – αξιακά πρότυπα.

Απέρριπτε τις πολιτικές προτεραιότητες και πίστευε ότι μπορούσε να κυβερνήσει με τεχνοκρατικές συνταγές – «τυφλοσούρτες» για κάθε χρήση.

Για όλα τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας (εσωτερικά και εξωτερικά) παρέπεμπε στις αποφάσεις και τις πρωτοβουλίες των Βρυξελλών, στις περιβόητες «διαδικασίες» της ευρωγραφειοκρατίας:

«Οικονομική πολιτική» για την «εκσυγχρονιστική» κυβέρνηση ήταν να απορροφά και να μοιράζει τα κοινοτικά κονδύλια.

«Κοινωνική πολιτική» ήταν να εφαρμόζει την εκάστοτε σχετική κοινοτική νομοθεσία.

«Εξωτερική πολιτική» ήταν να ευθυγραμμίζεται με τον «μέσον όρο» των κοινοτικών εταίρων και να περιμένει απ’ αυτούς να προασπιστούν τα συμφέροντά της.

«Μεταρρυθμίσεις» ήταν να εφαρμόζει τις εκάστοτε «ντιρεκτίβες» των Βρυξελλών.

Έτσι, επί σημιτικού «εκσυγχρονισμού» η Ελληνική Δημοκρατία άρχισε να μεταλλάσσεται σε τοπική «νομαρχία», χωρίς δική της βούληση, χωρίς εσωτερική νομιμοποιητική βάση για την αυτοκυβέρνησή της, χωρίς δικά της προτάγματα και δικές τις προτεραιότητες. Τελικώς, χωρίς πολιτική.

Η αποϊδεολογικοποίηση οδήγησε στην αποπολιτικοποίηση.

Όμως, η έκπτωση της πολιτικής οδήγησε στη χρεοκοπία. Ο ίδιος ο «εκσυγχρονισμός», μετά την ένταξη στην ΟΝΕ, το 2000, δεν κατάφερε να φέρει σε πέρας καμία άξια λόγου μεταρρύθμιση. Ούτε στο ασφαλιστικό ούτε στην παιδεία ούτε στη δημόσια διοίκηση ούτε στη μονοπωλιακή δομή των αγορών ούτε στον αγροτικό τομέα – πουθενά.

Το σημιτικό ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε το 2004. Και άρχισε η διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Οπότε εγκαινιάστηκε μια νέα φάση αποϊδεολογικοποίησης της πολιτικής. Αυτή τη φορά όχι στο όνομα του ΠΑΣΟΚικού «εκσυγχρονισμού», αλλά στο όνομα του «μεσαίου χώρου»…

Ο «μεσαίος χώρος» υπήρξε μια «φούσκα». Δεν είναι κοινωνική κατηγορία (όπως η μεσαία τάξη). Δεν είναι πολιτική κατηγορία (όπως ο κεντρώος χώρος). Δεν είναι ιδεολογική κατηγορία (όπως η Κεντροδεξιά ή η Κεντροαριστερά). Είναι ένα στατικό υποσύνολο της πολιτικής γεωγραφίας: ο «ενδιάμεσος χώρος» ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα…

Και περιλαμβάνει όλους εκείνους που δεν θέλουν ρήξεις, δεν θέλουν τομές, δεν θέλουν «φασαρίες» – θέλουν «μεταρρυθμίσεις», αλλά δεν θέλουν να πειραχθεί τίποτε απ’ όλα εκείνα που τους «βολεύουν». Τελικώς «μεσαίος χώρος» κατάντησε να σημαίνει το πιο βαθιά συντηρητικό, το πιο βαλτωμένο, το πιο υποκριτικό κομμάτι της κοινωνίας.

Άντε να κάνεις τολμηρές μεταρρυθμιστικές τομές, όταν στηρίζεσαι σ’ έναν τέτοιο «μεσαίο χώρο». Άντε να τα βάλεις με «διαπλεκόμενα» και «εξωθεσμικά κέντρα», όταν κύριο σημείο αναφοράς της πολιτικής σου είναι η «ευαρέσκεια» ενός τέτοιου «μεσαίου χώρου».

Η έννοια του «μεσαίου χώρου» είναι «στατική», παραπέμπει στο «λογιστικό ενδιάμεσο» (median) του εκλογικού σώματος, αποτελεί «αδρανές υλικό». Δεν μπορείς ούτε να κυβερνήσεις αποτελεσματικά ούτε να μεταρρυθμίσεις τολμηρά, όταν δεσμεύεσαι από τα φοβικά ανακλαστικά και την ακαμψία του λεγόμενου «μεσαίου χώρου». Που, τελικά, δεν είναι ούτε «μεσαίος» ούτε «χώρος». Καθίσταται, όλο και περισσότερο, αδρανές περιθώριο…

Σύγχρονοι ηγέτες, παντού στον κόσμο, αναδεικνύουν νέα προτάγματα, αρθρώνουν νέα πολιτική ηγεμονία. Παντού προσπαθούν να συγκρατήσουν τη μετακίνηση της κοινωνίας στα άκρα. Και όπου το καταφέρνουν κερδίζουν. Από τον Σαρκοζί στη Γαλλία και τον Ομπάμα στις ΗΠΑ, ως τον Θαπατέρο στην Ισπανία και τον Κάμερον στη Βρετανία…

Όταν γίνονται τέτοιες μεγάλες και δυναμικές αλλαγές παντού στον κόσμο, τι αξία έχουν πλέον στατικά σχήματα και «λογιστικοί μέσοι όροι», όπως ο περιβόητος «μεσαίος χώρος»;

– Ο «εκσυγχρονισμός» σηματοδοτεί πλέον την αποϊδεολογικοποίηση που οδήγησε στην ήττα και μετέπειτα στη διάλυση του ΠΑΣΟΚ.

– Ο «μεσαίος χώρος» σηματοδοτεί την αποϊδεολογικοποίηση που συνέχισε η ΝΔ.

Ας μην παραπονιούνται, λοιπόν, τα δύο πάλαι ποτέ «μεγάλα κόμματα εξουσίας», για το επερχόμενο «κόμμα των επιχειρηματιών». Αφού τα ίδια προσπαθούν, χρόνια τώρα, να πείσουν τους οπαδούς τους ότι η ιδεολογία είναι «αναχρονιστική» και η παραταξιακή ταυτότητα «άχρηστη» ή «επιζήμια», τι τους πειράζει που έρχονται κάποιοι και αντιμετωπίζουν τους ψηφοφόρους ως «εφήμερους πελάτες»;

Για το ΠΑΣΟΚ η υπόθεση μάλλον έχει χαθεί…

Η ΝΔ ίσως έχει μιαν ευκαιρία ακόμα -αν εγκαταλείψει τις ανοησίες των focus groups και του «μεσαίου χώρου»- να αφουγκραστεί τις ανάγκες της κοινωνίας, να ανακαλύψει ξανά την πολιτική. Η οποία απαιτεί ιδεολογική ηγεμονία.

Το ΠΑΣΟΚ αποκήρυξε την ιδεολογία και συνετρίβη – στρατηγικά, όχι μόνο συγκυριακά και εκλογικά.

Η ΝΔ διέπραξε το ίδιο σφάλμα -αποκήρυξε την ιδεολογία- αλλά έχει μιαν ευκαιρία να το διορθώσει. Την τελευταία…

Ν. Ζ.