ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ του «εκσυγχρονισμού»
Α. Η άνοδος
Στην Ελλάδα, κατʼ εξοχήν φορέας της ιδεολογίας και των οργανωτικών και πολιτικών μηχανισμών της παγκοσμιοποίησης υπήρξε το εκσυγχρονιστικό μπλοκ, το οποίο συγκροτείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, αρχές του 1990. Τότε η κρίση και η κατάρρευση του Ανατολικού Στρατοπέδου, και η παράλληλη εξάντληση της πατριωτικο-σοσιαλιστικής περιόδου του ΠΑΣΟΚ, οδήγησαν σε μια παρατεταμένη κρίση του πολιτικού συστήματος –1988-1993– και στη διαμόρφωση των ιδεολογικών χαρακτηριστικών του εκσυγχρονιστικού στρατοπέδου.
Η κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής διαμορφώνεται, αρχικώς, από την «περεστρόικα» και τον «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», ενώ μετά την οριστική κατάρρευση του Ανατολικού Στρατοπέδου, από την ιδεολογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δυτικής «δημοκρατίας», του «αντιεθνικισμού» και του «αντικρατισμού», καθώς και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Το 1988, η Αριστερά, σε συμμαχία με τη μητσοτακική Δεξιά, επιχειρεί να εκφράσει πολιτικά αυτή τη νέα εποχή. Ωστόσο η κατάρρευση του Ανατολικού Στρατοπέδου καθιστά αναξιόπιστη την ενιαία Αριστερά του Συνασπισμού, ενώ η Δεξιά δεν διαθέτει ακόμα τη δυνατότητα της ιδεολογικής ηγεμονίας, σε μια χώρα όπου, μετά τη μεταπολίτευση, το πολιτικό και ιδεολογικό προσωπικό σφραγίζεται αποφασιστικά από την Αριστερά. Έτσι, είναι το ΠΑΣΟΚ που αναλαμβάνει να διαχειριστεί προνομιακά και την «εκσυγχρονιστική περίοδο» της μεταπολίτευσης. Το ΠΑΣΟΚ του 1993 έχει αποδεχθεί τις βασικές κατευθύνσεις της παγκοσμιοποίησης, με την απαρχή των ιδιωτικοποιήσεων, τις υποχωρήσεις έναντι της Τουρκίας, την αποδοχή του Μάαστριχτ.
Το 1996 με την άνοδο του Σημίτη, η στροφή ολοκληρώνεται. Το εκσυγχρονιστικό μπλοκ συγκροτείται με τρεις διαφορετικούς πυρήνες. Έναν επιχειρηματικό, στον οποίο συμμετέχουν στελέχη προερχόμενα από όλο το φάσμα της πολιτικής, αλλά με επίκεντρο τον «αριστερό» Κόκκαλη και εξαπτέρυγα τους Μπόμπολα-Λαμπράκη, έναν ιδεολογικό, όπου κυριαρχεί κατ’ εξοχήν η ανανεωτική Αριστερά, και ο οποίος καλύπτει το Πανεπιστήμιο, τον Τύπο και την Τέχνη, με το τρίπολο Βέλτσου, Μουζέλη, Σαββόπουλου να δίνει τον τόνο, και έναν πολιτικό, με πυρήνα του το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ και αποφασιστικό στήριγμα του τον Συνασπισμό των Δαμανάκη – Κωνσταντόπουλου. Εξάλλου, καθόλου τυχαία, η κομματική ένταξη των στελεχών του εκσυγχρονισμού σε Συνασπισμό και ΠΑΣΟΚ θα παραμένει εξαιρετικά ρευστή και θα μετακινούνται συχνά από ένα κόμμα στο άλλο.
Έτσι, μέχρι το 2004 η κυριαρχία του εκσυγχρονιστικού στρατοπέδου θα μοιάζει αδιαμφισβήτητη. Η ιδεολογία του θα είναι σαφής: Άρνηση του «εθνοκεντρισμού», προσχώρηση σε έναν άπατρι ευρωκεντρισμό, επιστροφή στην Αμερικανοκρατία και αποδοχή της τουρκικής προτεραιότητας. Στο οικονομικό/κοινωνικό πεδίο, ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, παραγωγικότητα και σταδιακή αποδόμηση του κοινωνικού κράτους.
Β. Η διάβρωση της
παγκοσμιοποίησης
Όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα, η κρίση της παγκοσμιοποίησης που αρχίζει το 2001 μετά τους «δίδυμους πύργους» είναι καταρχήν οικονομική και πολιτική. Η μονοκεντρική παγκοσμιοποίηση, με κέντρο τις ΗΠΑ, υποχωρεί, ο κόσμος γίνεται όλο και πιο πολυπολικός, και η έννοια του εθνικού συμφέροντος και κατά συνέπεια και της πολιτισμικής ή εθνικής ταυτότητας αναβαθμίζεται. Η άνοδος της Κίνας και της Ινδίας, η επανεμφάνιση της Ρωσίας και η προϊούσα ανεξαρτητοποίηση της Λατινικής Αμερικής, παράλληλα με την αδυναμία των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στο Ιράκ και το Αφγανιστάν συνθέτουν αυτή τη νέα πραγματικότητα. Εάν προστεθεί η παγκόσμια οικολογική κρίση και οι συνέπειές της, καθώς και η κρίση του πετρελαίου, κατανοούμε ότι έχουμε εισέλθει σε μια εποχή βαθύτατης κρίσης της αυτοκρατορίας.
Συνέπειες αυτής της κρίσης είναι η ιδεολογική υποχώρηση των αυτοκρατορικών ιδεολογιών, όπως του Φουκουγιάμα, για το Τέλος της ιστορίας, του Γκίντενς για τον Τρίτο Δρόμο ή του Νέγκρι για την Αυτοκρατορία, που προπαγάνδιζαν μια ευτυχή και συναινετική εκδοχή παγκοσμιοποίησης. Θα επιχειρηθεί μια τελευταία στρατιωτικομιλιταριστική απόπειρα με τον Μπους, μετά το 2001, που με τη σειρά της θα σκοντάψει στο στρατιωτικό, οικονομικό και οικολογικό αδιέξοδο. Η παγκοσμιοποίηση διαβρώνεται, ενώ τα δημοψηφίσματα Γάλλων, Ολλανδών και Ιρλανδών θα σηματοδοτήσουν και στην Ευρώπη την «επιστροφή» των εθνών και των λαών απέναντι στα συμφέροντα της αποεθνοτικής ελίτ επιχειρηματιών, διανοουμένων και πολιτικών.
Γ. Η παρακμή
Στην Ελλάδα η πρώτη ήττα του εκσυγχρονισμού συνδέεται με την εκλογική αποτυχία του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2004 και την άνοδο της Νέας Δημοκρατίας. Η τελευταία, παρότι στο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο επιμένει στη στρατηγική του εκσυγχρονισμού, τον οποίο αποκαλεί «μεταρρύθμιση», στο πεδίο της ιδεολογίας και της εξωτερικής πολιτικής είναι λιγότερο ενδοτική από το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ – η παραδοσιακή ιδεολογία της Δεξιάς είναι περισσότερο εθνοκεντρική και «συντηρητική». Μια παρόμοια στροφή, προς θέσεις περισσότερο εθνοκεντρικές, με συντηρητικό πρόσημο, παρατηρείται στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης – βλέπε Σαρκοζί, Μπερλουσκόνι, Μέρκελ. Και το πιο σημαντικό γεγονός υπήρξε η απόρριψη του Σχεδίου Ανάν στην Κύπρο, η οποία σηματοδοτούσε πανωλεθρία για την εκσυγχρονιστική στρατηγική.
Η δεύτερη μεγάλη ήττα του εκσυγχρονισμού ήταν ιδεολογική, με την απόσυρση του βιβλίου της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού. Αυτή η μάχη ήταν εξαιρετικά σημαντική. Για πρώτη φορά μετά τη μεταπολίτευση, ανακόπτεται η επέλαση του αριστερού εθνομηδενισμού που έχει κυριαρχήσει στη μέση και ανώτατη εκπαίδευση, ενώ υποχρέωσε τους υποστηρικτές του να βγουν ανοικτά στον δημόσιο χώρο και να υπερασπιστούν τις υπέρ της παγκοσμιοποίησης και κατά του ελληνικού έθνους απόψεις τους. Ο Λιάκος, η Κουλούρη, ο Γιαννουλόπουλος, η Φραγκουδάκη και οι λοιποί εκτέθηκαν στα μάτια του κόσμου και έγιναν καταγέλαστοι. Η αποκάλυψη των ποικίλων διασυνδέσεων των εκσυγχρονιστών διανοουμένων με τα υπερατλαντικά κέντρα, από το Ίδρυμα Φορντ στο Ίδρυμα Σόρος, η διασύνδεσή τους με τις χρηματοδοτήσεις για την υπεράσπιση του Σχεδίου Ανάν, και οι αλλαγές στα βιβλία της ιστορίας έριξαν τελεσίδικα μια κηλίδα επάνω τους. Ίσως ακόμα να το αγνοούν, εξαιτίας της μεγάλης δύναμης που διαθέτουν σε πανεπιστήμια, ΜΜΕ και ιδρύματα, αλλά έχει αρχίσει η αποκαθήλωσή τους. Η αποκάλυψή τους υπήρξε και η αρχή του τέλους.
Οι συνέπειες θα καταγραφούν και στην πολιτική σκηνή. Στις εκλογές του 2007 το ΠΑΣΟΚ θα νικηθεί για μια ακόμα φορά, ήττα που θα έχει καταιγιστικές και ανεπίστρεπτες συνέπειες.
Ο άλλος πόλος του εκσυγχρονιστικού στρατοπέδου, ο Συνασπισμός, θα υποχρεωθεί να τον εγκαταλείψει, τουλάχιστον πρόσκαιρα, σε τομείς όπως η οικονομία ή ο ευρωκεντρισμός, και θα το ρίξει στην «αντιπαγκοσμιοποίηση», μέσω του ΣΥΡΙΖΑ. Μόνον ο εθνομηδενισμός θα εξακολουθεί να αποτελεί μια διαρκή σταθερά και να τους ενώνει με τους πρώην συμμάχους. Ακόμα και οι εθνομηδενιστές πανεπιστημιακοί του μετώπου ΣΥΡΙΖΑ/ΠΑΣΟΚ θα συγκρουστούν γύρω από τα ζητήματα του προσανατολισμού της Παιδείας, διχασμένοι μεταξύ της ΠΟΣΔΕΠ και της «πρωτοβουλίας των 1.000». Στο Κοινοβούλιο θα εισέλθει ένα κόμμα, ο ΛΑΟΣ, που, έστω για το θεαθήναι, και από τα δεξιά του πολιτικού φάσματος, θα πιέζει την κυβέρνηση στα εθνικά ζητήματα, ενώ ακόμα και το ΚΚΕ θα μετακινηθεί σε πατριωτικότερες θέσεις.
Το «εκσυγχρονιστικό στρατόπεδο» θρυμματίζεται και η αποτυχία της απόπειρας Βενιζέλου να απαντήσει στην εσωτερική κρίση στο ΠΑΣΟΚ κατέδειξε την αδυναμία του εκσυγχρονισμού για αυτοκάθαρση, τουλάχιστον στην παρούσα φάση.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα το αεριτζίδικο κεφάλαιο που γιγαντώθηκε επί εκσυγχρονισμού αρχίζει να ανησυχεί. Είχε επενδύσει στο ΠΑΣΟΚ, αλλά βλέπει πως διέξοδος δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και μπαίνει άμεσα, το ίδιο, στο πολιτικό παιγνίδι. Ο Μπόμπολας γιγαντώνεται με το «Πρώτο Θέμα» και ανοίγεται προς την κυβέρνηση και τους… Ρώσους. Η Γιάννα προσπαθεί με τον αμερικανόφιλο «Ελεύθερο Τύπο», ο Αλαφούζος ευθυγραμμίζεται με τους Αμερικανούς και το Ισραήλ, ενώ ξεπροβάλλει ως νέος παίκτης ο Βγενόπουλος. Η κρίση του εκσυγχρονισμού γίνεται κρίση του πολιτικού συστήματος και οι παίκτες πολλαπλασιάζονται.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες εμφανίζεται το σκάνδαλο Ζήμενς που επιβαρύνει τον «εκσυγχρονισμό» με μια τρίτη, ίσως και βαρύτερη, ήττα, ηθικού χαρακτήρα.
Η επίσης «εκσυγχρονιστική» οικογένεια Μητσοτάκη δέχεται τα πρώτα τροχιοδεικτικά βλήματα και λουφάζει. Στο ΠΑΣΟΚ, για μήνες κυκλοφορούσε πως είχαν βρεθεί στοιχεία για την ανάμιξή του. Τρομοκρατημένος ο Γιώργος, αρνείται να καλύψει τον Σημίτη και την εκσυγχρονιστική εποχή. Η βλακώδης επιστολή του Σημίτη υπήρξε μάννα εξ ουρανού. Έδινε τη δυνατότητα στον Γιώργο να φορτώσει στον Σημίτη, και στην παρέα του, όλη τη διαφθορά της εκσυγχρονιστικής περιόδου. Γι’ αυτό και έσπευσε να διαγράψει τον Σημίτη μερικές ημέρες πριν σκάσει η κεραμίδα Ζήμενς.
Το χρήμα που είχε ενώσει τη μεγάλη εκσυγχρονιστική παρέα ταξιδεύει πλέον σε άλλους ουρανούς και γι’ αυτό μεταβάλλεται πλέον σε παράγοντα διάσπασης. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές του Σημίτη, ο παλιός ΕΚΚΕτζής Τσουκάτος, δεν θα κάτσει με σταυρωμένα χέρια. Και το ντόμινο ανοίγει.
Άσχετα με την έκβαση και το βάθος όπου θα φτάσουν οι αποκαλύψεις, το σκάνδαλο Ζήμενς έβαλε ήδη την ταφόπετρα πάνω στον παραπαίοντα εκσυγχρονισμό. Το μαύρο χρήμα είναι υπέροχο όταν δεν αποκαλύπτεται η πηγή του, μεταβάλλεται όμως σε κατάρα όταν παύει να είναι μαύρο και βγαίνει στο φως της ημέρας. Αν θα συμπαρασύρει το σύνολο του ΠΑΣΟΚ ή και τον δικομματισμό τον ίδιο στον τάφο, θα μας το δείξουν οι εξελίξεις που αναμένονται.