Η «νέα ΚΑΠ» και οι προσανατολισμοί της ΕΕ

Και πρώτες οι ΗΠΑ μπήκαν στον χορό των μεταρρυθμίσεων, εν όψει και των επικείμενων προεδρικών εκλογών του προσεχούς Νοεμβρίου.
Στις αρχές της φετινής άνοιξης η κυβέρνηση των ΗΠΑ άνοιξε τα χαρτιά της για μια νέα αγροτική πολιτική.
Και αμέσως και η ΕΕ έδωσε στη δημοσιότητα τα σχέδιά της για μια ακόμη μεταρρύθμιση της περίφημης ΚΑΠ (Κοινής Αγροτικής Πολιτικής).
Οι δύο υπέρμαχοι των τάχα αρετών της οικονομίας της αγοράς (ΗΠΑ και ΕΕ) φαίνεται ότι επιτέλους άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η ασυδοσία των δυνάμεων που διαφεντεύουν τις αγορές δεν οδηγεί στο ποθούμενο αποτέλεσμα για την προστασία του κοινωνικού συνόλου.
Και δημιουργεί τεράστια προβλήματα με απρόβλεπτες συνέπειες. Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια σύντομη εικόνα των όσων συμβαίνουν στον γεωργικό τομέα στις ΗΠΑ και στην ΕΕ, καθώς το ενδιαφέρον της χώρας μας, ιδίως για τη νέα μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, είναι τεράστιο.

Στις ΗΠΑ στις αρχές Μαΐου η κυβέρνηση Μπους έφερε για ψήφιση στο Κογκρέσο αγροτικό νομοσχέδιο προϋπολογισμού 307 δισ. δολαρίων, το οποίο υπερψηφίστηκε πανηγυρικά και από το Δημοκρατικό Κόμμα. Ο νόμος αυτός προβλέπει έμμεσες επιδοτήσεις για τους παραγωγούς αγροτικών προϊόντων, αυτούσιων και μεταποιημένων και ανεξαρτήτως έτους παραγωγής. Οι επιδοτήσεις δεν θα καταβάλλονται άμεσα, αλλά ο νόμος δίδει το δικαίωμα στο κράτος να αγοράζει απευθείας από τους παραγωγούς μεγάλες ποσότητες γεωργικών προϊόντων σε τιμές υψηλότερες από αυτές της αγοράς.
Η αμερικανική κυβέρνηση κατά άμεση εφαρμογή της νέας αγροτικής πολιτικής αποφάσισε να αγοράσει ζάχαρη αμερικανικής παραγωγής σε τιμές διπλάσιες από αυτές της αγοράς απευθείας από τους παραγωγούς, την οποία φυσικά θα πουλήσει αργότερα σε τιμές κατά πολύ χαμηλότερες και με σημαντική ζημία για το αμερικανικό Δημόσιο. Όμως οι παραγωγοί-πωλητές επιδοτούνται άμεσα, εισπράττοντας διπλάσια τιμή από αυτήν που επικρατεί στην αγορά.
Τέτοιου είδους κρατικές ενέργειες αποτελούν έμμεση επιδότηση της παραγωγής και για το κράτος δημιουργούν αποθέματα γεωργικών προϊόντων ικανά να συγκρατούν τις τιμές χαμηλά χτυπώντας την κερδοσκοπία. Η κυβέρνηση Μπους στην περίπτωση αυτή έγραψε στα παλιά της τα παπούτσια τους νόμους της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού. Σκέφτηκε… σοσιαλιστικά! Εάν η τακτική αυτή γενικευτεί και δεν νοθευτεί, μπορεί να αποτελέσει μέσον χειραγώγησης των τιμών των βασικών τροφίμων. Κάτι που μελλοντικά θα είναι προς όφελος των καταναλωτών.
Όμως αν τα δρώμενα στις ΗΠΑ ελάχιστο ενδιαφέρον παρουσιάζουν για τη χώρα μας, οι προθέσεις της Κομισιόν για νέα μεταρρύθμιση της ΚΑΠ αποτελούν για την Ελλάδα μεγάλη πρόκληση, καθώς έχουμε σημαντικό αγροτικό πληθυσμό και αξιόλογες εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, αυτούσιων ή μεταποιημένων. Με τα δεδομένα αυτά οι χώρες του κοινοτικού νότου (μεσογειακές) πρέπει να παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην ΚΑΠ και να αντιδρούν σε κάθε μέτρο ή απόφαση που τελικά καταλήγει στην αποδυνάμωσή της.
Ο στόχος των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων είναι διπλός: α) ο περιορισμός του κόστους της ΚΑΠ και β) το άνοιγμα της ευρωπαϊκής αγοράς σε αγροτικά προϊόντα τρίτων χωρών.
Υποτίθεται ότι και οι δύο αυτοί στόχοι θα βοηθήσουν στην προσπάθεια μείωσης των τιμών των ειδών διατροφής στην ενιαία αγορά της ΕΕ, με τα φθηνότερα εισαγόμενα προϊόντα. Το κόστος εφαρμογής της ΚΑΠ (σύστημα επιδοτήσεων και έξοδα διαχείρισης) φτάνει σήμερα στο ποσόν των 40 δισ. ευρώ ετησίως, σύμφωνα με τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Εξάλλου, υφίστανται ακόμη περιορισμοί στην εισαγωγή ορισμένων αγροτικών προϊόντων (όπως υψηλές εισαγωγικές επιβαρύνσεις και ποσοστώσεις εισαγωγών) για λόγους προστασίας της κοινοτικής γεωργικής παραγωγής. Η αγορά γεωργικών προϊόντων δεν έχει πλήρως ελευθερωθεί ακόμη στην ΕΕ. Στα πλαίσια της διαμόρφωσης της «νέας ΚΑΠ», η Κομισιόν προτείνει βασικά τις παρακάτω μεταρρυθμίσεις:
α) Σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων προς τα κερδοφόρα αγροκτήματα. Τα κριτήρια κατάργησης των επιδοτήσεων στις εύπορες γεωργικές εκμεταλλεύσεις δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί, καθώς η Επίτροπος Γεωργίας Μαριάν Φίσερ Μπολ αναμένει τις σχετικές προτάσεις των κρατών μελών και ειδικά εκείνων που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ΚΑΠ και τις κατά καιρούς ρυθμίσεις της (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ουγγαρία, Βουλγαρία κ.λπ.).
β) Κατάργηση των ποσοστώσεων στην παραγωγή γάλακτος το αργότερο μέχρι το 2015. Ετησίως προβλέπεται περιορισμός των ποσοστώσεων με στόχο την αύξηση της κοινοτικής παραγωγής και τη μείωση των τιμών του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων. Η επικρατούσα στην Κομισιόν άποψη είναι ότι στην αγορά γάλακτος νοθεύονται οι κανόνες του υγιούς ανταγωνισμού και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μείωσης των τιμών.
γ) Η πρόταση της Κομισιόν προβλέπει την άμεση κατάργηση των επιδοτήσεων για τα οικειοθελώς ακαλλιέργητα χωράφια, καθώς θεωρεί ότι το μέτρο απέτυχε και μάλλον οδήγησε σε μείωση της κοινοτικής παραγωγής και αύξηση της αστυφιλίας των μη ενεργών αγροτών, που έχουν επιδοθεί στην είσπραξη των επιδοτήσεων που προβλέπονται για την εγκατάλειψη της καλλιέργειας σε αγροτικές άλλοτε καλλιεργούμενες εκτάσεις.
δ) Αυξάνεται το μέγεθος της έκτασης γης (γεωργικής) που απαιτείται να διαθέτει ο αγρότης για να μπορεί, αν υπάρχουν και οι λοιπές απαιτούμενες προϋποθέσεις, να τύχει οικονομικής υποστήριξης (επιδότησης). Το μέτρο αυτό είναι καταφανώς άδικο και εις βάρος των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, πολλές από τις οποίες θα σταματήσουν πλέον να επιδοτούνται στα πλαίσια της ΚΑΠ και θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την απασχόληση στη γεωργία.
ε) Η μείωση των εισαγωγικών επιβαρύνσεων και των ποσοστώσεων εισαγωγής στα τρόφιμα γενικά θα προκαλέσει και μείωση των τιμών των τροφίμων, κατά την άποψη της Κομισιόν. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική προστασίας ορισμένων γεωργικών προϊόντων (πλεονασματικών ή υψηλού παραγωγικού κόστους) εγκαταλείπεται από την ΕΕ. Φυσικά εν ονόματι της μείωσης των τιμών στην ευρωπαϊκή αγορά. Ποιος όμως θα μας εγγυηθεί ότι το κέρδος από την κατάργηση ή μείωση των δασμών θα κατευθυνθεί προς τους καταναλωτές; Οι κερδοσκόποι καραδοκούν!
στ) Η νέα μεταρρύθμιση της ΚΑΠ προσανατολίζεται στην προσπάθεια εξειδίκευσης ορισμένων χωρών, ευρωπαϊκών και μη, στην παραγωγή τροφίμων (όπως π.χ. Ουγγαρίας, Βουλγαρίας, Ουκρανίας κ.λπ.) εν όψει της ανόδου των διεθνών τιμών των γεωργικών προϊόντων και της διαγραφόμενης απειλής επιδείνωσης του επισιτιστικού προβλήματος και με σκοπό την εξασφάλιση μιας σχετικής αυτάρκειας σε τρόφιμα και με τιμές προσιτές. Να δούμε αν η προσπάθεια αυτή θα ευδοκιμήσει μέσα στα πλαίσια της «νέας ΚΑΠ». Πάντως η μείωση ή η κατάργηση των δασμών και των ποσοστώσεων στα τρόφιμα αποβλέπει στην ενθάρρυνση της παραγωγής κυρίως σε τρίτες χώρες, που έχουν τις σχετικές δυνατότητες.
ζ) Για την ενθάρρυνση των αγροτών σε φιλικές προς το περιβάλλον δραστηριότητες, η νέα ΚΑΠ θα προβλέπει ότι από τα κονδύλια που θα εξοικονομηθούν από τη μείωση των επιδοτήσεων θα διατεθούν ποσά για την εφαρμογή προγραμμάτων παραγωγής με μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον, εξοικονόμησης ενέργειας με χρήση ανανεώσιμων πηγών, λελογισμένης διαχείρισης των υδάτινων πόρων, βιοκαλλιεργειών κ.λπ.
Αυτές είναι οι βασικές μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ που προτείνει η Κομισιόν, που σύντομα θα λάβουν οριστική μορφή. Και για να ισχύσουν θα πρέπει να εγκριθούν από τα 27 κράτη μέλη και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Θα περάσουν δηλαδή από… σαράντα κύματα, με τις απαραίτητες τροποποιήσεις. Στον αντίποδα βρίσκονται οι απόψεις της Βρετανίας, η οποία προτείνει την πλήρη κατάργηση των κοινοτικών επιδοτήσεων και την εξάλειψη των στοιχείων της ήδη εφαρμοζόμενης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής που συντελούν στη διαμόρφωση υψηλότερων τιμών στα τρόφιμα στην αγορά της ΕΕ σε σύγκριση με τις διεθνείς τιμές. Γύρω από τις προτάσεις αυτές και ειδικά στην πρόταση για την πλήρη κατάργηση των επιδοτήσεων αντέδρασε άμεσα η κοινοτική Επίτροπος Γεωργίας, η οποία δήλωσε ότι κάτι τέτοιο είναι απολύτως αδύνατον. Έτσι κρίθηκε εκ των προτέρων η τύχη των βρετανικών προτάσεων. Προσωπικά φρονούμε ότι τώρα οι προτεραιότητες της ΚΑΠ έχουν μεταβληθεί, καθώς έχουν πρόσφατα δημιουργηθεί καινούργιες συνθήκες στην παγκόσμια αγορά τροφίμων. Μέχρι τώρα κεντρικός στόχος της ΚΑΠ ήταν η στήριξη του γεωργικού εισοδήματος. Και δικαιολογημένα.
Τώρα όμως προέκυψαν και πολλά άλλα σοβαρά προβλήματα. Υψηλές τιμές τροφίμων που ήρθαν για να μείνουν, ανεπάρκεια παραγωγής και εν όψει επισιτιστικό πρόβλημα, αλόγιστη χρήση των υδάτινων πόρων, περιβαλλοντολογικά προβλήματα που δημιουργεί η ασύδοτη καλλιέργεια, μόλυνση του κυκλώματος διατροφής και κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία, ανάγκη για βιοκαλλιέργειες και πολλά άλλα που χρειάζονται άμεση αντιμετώπιση. Και όλα αυτά τα προβλήματα προκύπτουν από τη στρέβλωση της παραγωγικής διαδικασίας. Είναι βασικά προβλήματα γεωργικής παραγωγής που επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν από την ΚΑΠ. Και γιατί όχι και με εθνικούς πόρους.
Με το δεδομένο της μεταβολής των συνθηκών, ο προσανατολισμός των μεταρρυθμίσεων θα πρέπει να επικεντρωθεί στην επιδότηση μιας λελογισμένης και με σεβασμό στο περιβάλλον και στην υγεία των καταναλωτών παραγωγικής διαδικασίας. Εφαρμογή μιας πολιτικής αύξησης της παραγωγής τροφίμων αμόλυντων και υγιεινών.