Μάης του ʼ68: Επανάσταση και ενσωμάτωση*

Α. Η ενσωμάτωση

Οι εφημερίδες δημοσιεύουν ιλουστρασιόν λευκώματα, με φωτογραφίες οδοφραγμάτων, συγκρούσεων με την Αστυνομία, αφισών του Μάη του ’68, ενώ οι διάσημοι «οργανικοί διανοούμενοι» της παγκοσμιοποίησης, όλοι όσοι στήριξαν με ζήλο τον πόλεμο στη Σερβία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι διάκονοι της αυτοκρατορικής ιδεολογίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε σπορ κουστούμια, υμνούν το πνεύμα της ελευθερίας που ξεπήδησε μέσα από τον Μάη του 1968.

Στο Παρίσι, διάσημοι μόδιστροι συζητούν καθημερινά μέσω των τηλεοράσεων και των ραδιοφώνων για τις «αξεπέραστες τάσεις του ’68», ενώ παραδίπλα, ένας κορυφαίος σχεδιαστής κοσμημάτων λανσάρει μια επετειακή κολεξιόν, για να γιορτάσει τα «40 χρόνια της ελευθερίας»1.

Η κοινωνία του θεάματος γιορτάζει. Αλλά τι; Μια εξέγερση που διακήρυττε το… τέλος του καπιταλισμού; Τις διαδηλώσεις όπου οι νέοι επιτίθονταν με λύσσα στις γεμάτες με εμπορεύματα βιτρίνες, ως σύμβολα του κόσμου της καταναλωτικής αλλοτρίωσης; Μήπως κάποιος μας κοροϊδεύει;

Ο Αντόνιο Νέγκρι έγραφε σ’ ένα κείμενο των αρχών της δεκαετίας του 1960: «Παραδόξως, το κεφάλαιο έμαθε να διαβάζει Μαρξ», αναφερόμενος στον Κέυνς. 40 χρόνια μετά, μπορούμε κι εμείς να πούμε με βεβαιότητα ότι από τότε, το Κεφάλαιο έμαθε πολύ καλά στο να αξιοποιεί κάποιες -τις πιο ανώδυνες γι’ αυτό- από τις πτυχές του «πνεύματος του Μάη» και οι ενσωματωμένοι ηγέτες του κινήματος του ’68, όπως ο Γκλυκσμάν, ο Κον Μπεντίτ, ο Βεμπέρ, οι επιφανείς της γαλλικής χαβιαροαριστεράς φιλοτεχνούν πάνω στον καμβά του όλη την ιδεολογία των σύγχρονων κοινωνιών της αγοράς: Πριν από το Μάη κυριαρχούσε ο πατερναλιστικός-πατριαρχικός κρατικός καπιταλισμός, ήρθαν ως «αντίθεση» τα παρισινά οδοφράγματα και τέλος ακολούθησε η περιβόητη «σύνθεση»: ο φιλελεύθερος-ελευθεριακός καπιταλισμός!

Έτσι, η εξουσία είναι σήμερα διφυής. Στο ένα της σκέλος, το «σκληρό επιχειρηματικό», κυριαρχεί η δεξιά, αλλά σε ό,τι έχει να κάνει με το «εποικοδόμημα», τους ιδεολογικούς μηχανισμούς της εξουσίας, τα κέντρα της πολιτιστικής παραγωγής, τα πανεπιστήμια, τα μίντια και το θέαμα, κυρίαρχη είναι η Αριστερά. Γι’ αυτό και η επέτειος της εξέγερσης τιμάται από την κοινωνία του θεάματος, σαν δικό της παιδί.

Μπορεί κάτι τέτοιο να φαντάζει τραγικό, αποτελεί όμως τον ιστορικό κανόνα των περισσότερων επαναστάσεων. Είναι η μοίρα τους να τις διαδέχονται σαρωτικές αντεπαναστάσεις, οι οποίες πάντοτε διατηρούν στη φυσιογνωμία τους τις πιο ανώδυνες γι’ αυτές όψεις της ίδιας της επαναστατικής διαδικασίας.

Κι όμως συνεχίζει πάντα να υπάρχει και ο… γεροτυφλοπόντικας που σκάβει -πτυχές δηλαδή του εξεγερσιακού πνεύματος, οι οποίες αντέχουν στον χρόνο, διανύοντας υπόγειες διαδρομές για να επηρεάσουν και να διδάξουν τα νέα κινήματα- του παρόντος και του μέλλοντος. Διότι, ευτυχώς, το περιεχόμενο των εξεγέρσεων είναι εν πολλοίς αντιφατικό – κι αυτό είναι ένα γεγονός που διασώζει ένα μέρος της κληρονομιάς τους από την αναπόφευκτη καθεστωτική εκτροπή, από την ήττα.

Β. Μια ολόκληρη ιστορική περίοδος

Ο «Μάης» δεν υπήρξε απλώς ένας μήνας, αλλά μια ιστορική περίοδος παγκοσμίων διαστάσεων από τη δεκαετία του ’60 μέχρι το ’70, ενώ η συγκάλυψη που επιχειρείται σήμερα θέλει να τον εμφανίσει ως αποκλειστικά γαλλικό και φοιτητικό. Συγκαλύπτονται οι διαστάσεις ενός κινήματος το οποίο αρχίζει από τον Γκεβάρα στη Λατινική Αμερική, φτάνει στην Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, στο Βιετνάμ, την Παλαιστίνη, και στο μεγαλύτερο εργατικό απεργιακό κίνημα στην ιστορία. Συγκαλύπτεται πως και η Ελλάδα γνώρισε τον δικό της «Μάη», από το 1963 έως το 1967, όταν ήταν πρώτη χώρα στον κόσμο σε ημέρες απεργιών και γνώρισε μια τεράστια πολιτιστική και πνευματική έκρηξη.

Στη δεκαετία του ’60 έσπασε το πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, το μοίρασμα του κόσμου μεταξύ Ανατολής-Δύσης: Εμφανίζεται η Κίνα, το κίνημα των αδεσμεύτων ήδη από το ’63, το αντάρτικο της Λατινικής Αμερικής, από τον Γκεβάρα μέχρι τον Ντούγκλας Μπράβο στη Βενεζουέλα – το οποίο και προαναγγέλλει… τον Τσάβες.

Ο «Μάης» δεν κριτικάρει απλώς τις μορφές ιδιοκτησίας, δηλαδή ποιος κατέχει τυπικά τα μέσα παραγωγής, αλλά τη γραφειοκρατία των ανατολικών χωρών και των αριστερών κομμάτων και των συνδικάτων στη Δύση.

Γι’ αυτό τα δύο κέντρα του ’68 είναι από την μια η Κίνα και από την άλλη η Δύση. Παράλληλα, στην Τσεχοσλοβακία το κίνημα συγκρούεται με τα σοβιετικά τανκς, ενώ για πρώτη φορά τίθεται το οικολογικό ζήτημα. Τέλος δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το τεράστιο δυναμικό της γυναικείας αμφισβήτησης, ενάντια στην ανδροκρατία και τον αποκλεισμό των γυναικών από τον δημόσιο χώρο καθώς και το κίνημα ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις – που από τον Λούθερ Κινγκ θα οδηγήσουν στον… Ομπάμα σήμερα.

Ίσως να μην υπάρχει ιστορικό προηγούμενο από την άποψη της έκτασης. Κάθε μέρα γινόταν μια εξέγερση, κάπου υψώνονταν οδοφράγματα… Ήταν μια περίοδος παγκόσμιας επανάστασης. Το ’68 ήταν μια παγκόσμια επανάσταση.

Γ. Τα όρια του «Μάη»

Δεν μπορούμε να φανταστούμε τον σημερινό κόσμο χωρίς τις αλλαγές που άρχισαν τότε: τη διαφορετική θέση της γυναίκας, των μαύρων ή των μειονοτήτων, παρ’ ότι σήμερα η νέα Τάξη τείνει να χρησιμοποιήσει αυτά τα κινήματα ως όργανα διάλυσης της συνοχής των κοινωνιών. Πράγματι σήμερα πολλοί άνθρωποι έχουν μάθει να δυσπιστούν όταν ακούνε «ανθρώπινα δικαιώματα» ή «μειονότητες» και τα θεωρούν ένα νέο εφεύρημα της CIA και των Αμερικανών, όπως τα χρησιμοποίησαν ιδιαίτερα μετά το ’89 στις ανατολικές κοινωνίες ή στη Γιουγκοσλαβία.

Όμως, σε μικρότερη κλίμακα, το ίδιο συνέβη με το «Πολυτεχνείο» και την «γενιά του Πολυτεχνείου» στην Ελλάδα, που μεταβλήθηκε σήμερα σε ιδεολογικό κατεστημένο. Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να επιστρέψουμε στον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ή θα πρέπει να θεωρήσουμε αρνητική την εξέγερση του Πολυτεχνείου;

Μπορεί και πρέπει να γίνει κριτική στον Μάη: Κάθε κίνημα ανατροπής έχει μέσα του την υπερβολή. Είναι αυτό που κατανόησε ο Ο’ Νηλ όταν είχε εκδώσει το Αντιαυταρχικό σχολειό και εν συνεχεία είδε ότι με «μια ορισμένη εκδοχή του αντιαυταρχικού σχολειού οδηγούμαστε στη λογική της απόλυτης ασυδοσίας». Γι’ αυτό αμέσως μετά εξέδωσε ένα βιβλίο που λέγεται Ελευθερία όχι αναρχία.

Στην προσπάθεια απόρριψης των μορφών της καπιταλιστικής κοινωνικοποίησης κάποιες φορές η ιδεολογία του Μάη έφτασε στην άρνηση κάθε μηχανισμού κοινωνικοποίησης, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την αποδοχή του «υπερκαπιταλισμού» του «όλα επιτρέπονται», από την… παιδοφιλία, έως τη διάλυση των εθνικών ταυτοτήτων και η νεο-φιλελεύθερη ιδεολογία αντλεί επιχειρήματα από κάποιες παραμορφώσεις του Μάη. Η ισορροπία είναι όντως πολύ δύσκολη.

Δ. Η επικαιρότητα των αιτημάτων

Ωστόσο, οι βασικές ιδέες του κινήματος παραμένουν επίκαιρες: Αρκεί να δει κανείς το οικολογικό ζήτημα. Το ’70-’80 έμπαινε για να προλάβουμε την καταστροφή του πλανήτη, ενώ σήμερα είμαστε ήδη μέσα στην καταστροφή και πρέπει να την αντιμετωπίσουμε.

Αν τότε επρόκειτο για προδρομικά αιτήματα που έθετε η νεολαία και ορισμένες σοσιαλιστικές χώρες, έστω στρεβλά στον 21ο αιώνα θα εμφανιστούν ως αιτήματα επιβίωσης. Διότι το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση προκύπτει και ως οικονομική ανάγκη. Με το πετρέλαιο στα 200 δολάρια δεν μπορούν όλα τα προϊόντα να εισάγονται από την Κίνα, διότι το απαγορεύει το τεράστιο κόστος της μεταφοράς. Αυτά που λοιδορούσαν οι αναπτυξιολάγνοι πριν από 20-30 χρόνια, σήμερα γίνονται ανάγκη για την ίδια την αναπαραγωγή του πλανήτη. Ο άνθρωπος θα πρέπει να πραγματοποιήσει μια ανθρωπολογική στροφή και να βάλει φρένο στην επέκταση. Αυτή θα είναι η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα.

Επομένως όλοι οι «εορτασμοί» για το κίνημα του ’68 σημαδεύουνε την ενσωμάτωση από τη μια, και ίσως τον φόβο από την άλλη. Ο «Μάης» ως άμεσο επαναστατικό πρόταγμα «ηττήθηκε». Ωστόσο, οι θεματικές του, μιας κοινωνίας χωρίς αλλοτρίωση, συνεχίζουν να είναι επίκαιρες και το νέο θέατρο των αντιπαραθέσεων θα είναι πλέον κυριολεκτικά πλανητικό. Όντως το σύστημα, για να επιβιώσει, εξήγαγε τις αντιθέσεις του -η βιομηχανική παραγωγή μεταφέρθηκε από την Δύση στην Ασία- και πρόσκαιρα το πέτυχε. Έτσι όμως κατέστη ευάλωτο σε μια πλανητικών διαστάσεων οικολογική και ανθρωπολογική κρίση. Στο Παρίσι έγινε η γενική επανάληψη, και το δράμα θα παιχτεί σε άλλο σκηνικό, πλανητικών διαστάσεων, και άλλους πρωταγωνιστές, πολλές δεκαετίες μετά.

1 Steven Erlanger, «Barricades of May ʼ68 Still Divide the French», New York Times, 30/4/2008

* Με τον ίδιο τίτλο το Άρδην και η Ρήξη πραγματοποιούν εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη τη Δευτέρα 26 Μαϊου, στις 7:30 μ.μ., στην ΕΣΗΕΜ-Θ (Στρατηγού Καλλάρη 5), με τους: Γ. Καραμπελιά, Κ. Μπαϊρακτάρη (καθ. ΑΠΘ), Ζ. Παπαδημητρίου (καθ. ΑΠΘ), Γ. Καλιεντζίδη (Δημοσ.) και την Παρασκευή 30, στην Πάτρα στις 8.30 μ.μ., στο βιβλιοπωλείο «Πρωτοπορία», με τους Β. Αγγελόπουλο (καθ. Πολυτεχνείου), Γ. Καραμπελιά, Γ. Ρακκά, Κ. Φέρρη (σκηνοθέτη).