«Μάης του ’68»: Ανάμνηση ή υπόμνηση;

Ο «Μάης του ’68» αποτελεί τη συμβολική έκφραση, τη «συμπύκνωση», μιας σημαντικής ιστορικής, κοινωνικής και πολιτιστικής «ρήξης». Μιας «ρήξης» που εξέφρασε -μέσα από τις ιδιαιτερότητές της, στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο- την άρνηση των δυτικών κοινωνιών, αλλά και τμημάτων του Ανατολικού Συνασπισμού, για τον τρόπο οργάνωσης του μεταπολεμικού κόσμου, αλλά και για το θεσμικό και αξιακό πλαίσιο που νοηματοδοτούσε αυτόν τον βιομηχανικο-ορθολογιστικό τύπο οργάνωσης.
Ασφαλώς το Παρίσι και η εξέγερση του Μαΐου του 1968 εκφράζει συνολικά αυτήν την ιστορική τομή. Όμως η απαρχή θα πρέπει να αναζητηθεί στην εξέγερση στο πανεπιστήμιο του Berkeley στην Καλιφόρνια, στο αντιπολεμικό κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, στη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στις κινητοποιήσεις της γερμανικής νεολαίας και στην απόπειρα δολοφονίας του Rudi Dutscke, και από την «άλλη πλευρά», στην «Άνοιξη της Πράγας» και στη βίαιη καταστολή της απόπειρας αυτονόμησης από τη σοβιετική επιρροή.
Πυρήνας μια νέα γενιά που ζούσε τις συνέπειες και τους απόηχους ενός καταστροφικού πολέμου, που αναζητούσε ένα δικό της πεδίο αυτονομίας, που ασφυκτιούσε μέσα στο θεσμικο-εξουσιαστικό πλαίσιο συντηρητικών πολιτικών εξουσιών και ένιωθε ότι η όλη πνευματική ζωή, ο κόσμος των αξιών, περιοριζόταν από το αυστηρό πλαίσιο του ορθολογισμού της παραγωγής, της αποδοτικότητας, του ανταγωνισμού.
Τα ρευστά, σύνθετα και αντιφατικά αιτήματα που απαιτούσαν έναν νέο «τρόπο ζωής», ένα νέο κοινωνικο-πνευματικό «κοσμοείδωλο», επιχείρησε να τα θεμελιώσει θεωρητικά μια μεγάλη «γκάμα» φιλοσόφων και διανοουμένων όπως ο Χ. Μαρκούζε, αλλά και ολόκληρη η σχολή της Φρανκφούρτης, ο Λ. Αλτουσέρ, ο Ρ. Μπουρντιέ, ο Κ. Καστοριάδης, ο Φουκό, ο Λακάν, ο Ρ. Ουίλιαμς και πολλοί άλλοι.
Ίσως ο Χ. Μαρκούζε, μέσα από το έργο του «Ο μονοδιάστατος άνθρωπος», συμπύκνωσε το ασφυκτικό αδιέξοδο που οδήγησε στην έκρηξη του «Μάη του ’68». Δηλαδή τη διαμόρφωση των ογκωδών γραφειοκρατικών δομών -κρατικών αλλά και ιδιωτικών/βιομηχανικών- που συνθλίβουν την κοινωνική δομή και αποπνευματικοποιούν τον πολίτη. Οι αξίες του παραγωγισμού, του κοινωνικού ορθολογισμού (η περίφημη «κοινωνική μηχανική» του υμνητή της δυτικής δημοκρατίας K. Popper), του τεχνοκρατισμού, επιβάλλονται και εμποδίζουν τη διατύπωση διαφορετικής γνώμης, εμποδίζουν τελικά την ίδια τη σκέψη (κατά τη ρήση του Ε. Καντ). Οι κοινωνικές σχέσεις εμπορευματοποιούνται και «εικονοποιούνται» μέσα από τα ΜΜΕ που επιβάλλουν, όπως αποφαίνεται ο Χ. Μαρκούζε, τη «συσκευασμένη κουλτούρα», καταπνίγοντας ή περιθωριοποιώντας κάθε πνευματική εκδήλωση που προέρχεται από επιμέρους κοινωνικές ομάδες ή τοπικές κοινωνίες.
Τεχνοκρατισμός-παραγωγισμός, κοινωνικός ορθολογισμός και ιδεολογική «τρομοκρατία» μέσω του ψυχροπολεμικού κλίματος και του φόβου της πυρηνικής σύγκρουσης συγκροτούν στη δεκαετία του ’60 το «σιδηρούν προσωπείον» που φυλακίζει κάθε όραμα, που αποτρέπει κάθε αμφισβήτηση, κάθε εναλλακτική προοπτική.
Ως έκφραση, κατά συνέπεια, αυτής της κρίσιμης ιστορικής αντίφασης προέκυψαν τα μηνύματα και τα αιτήματα της εξεγερμένης νεολαίας, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο νοηματοδότησαν το περιεχόμενο των εξελίξεων.
Ένας πρώτος «πυρήνας» υπήρξε το αίτημα της αυτονομίας και του αντικομφορμισμού. Ο τυποποιημένος «ρόλος» που προοριζόταν να αναλάβει ο κάθε νέος θα έπρεπε να διαρραγεί, να αντικατασταθεί από την αυτονομία, τη δημιουργικότητα στην εργασία, στη ζωή.
Ο δεύτερος πυρήνας αφορούσε στην ανάδειξη της υποκειμενικότητας, της ιδιαιτερότητας. Αναζητούσε όχι μόνο την ανάδειξη της χειραφετημένης ατομικότητας, αλλά και την αναγνώριση των αναδυόμενων νέων κοινωνικών κινημάτων, όπως ο φεμινισμός, η ισότητα των φύλων, το κίνημα της σεξουαλικής απελευθέρωσης, τα κινήματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βεβαίως τα νέα αιτήματα, ο νέος τρόπος σκέψης και ζωής δεν αναζήτησε έναν νέο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης, δεν συνδέθηκε με κάποιες νέες πολιτικο-κοινωνικές μορφές που θα μπορούσαν να θεμελιώσουν τα αιτήματα αυτά.
Γι’ αυτό και τα συνθήματα του «Μάη του ’68», η «έκρηξη» που απαιτούσε έναν άλλον τρόπο ζωής, παρέμειναν μετέωρα και καταγράφηκαν ως ιδιαιτερότητα μιας ανεπανάληπτης ιστορικής ρήξης.
Έχοντας όμως φτάσει στο πέρας του «φορντισμού» και του «τεηλορισμού» όσον αφορά στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνικο/παραγωγικής δραστηριότητας, το αίτημα για την ελευθερία, τη χειραφέτηση, την αυτονομία του ατόμου που διατυπώθηκε «τον Μάη του ’68» παρέμεινε μετέωρο. Δεν συνδέθηκε με νέες, θεσμικά οργανωμένες μορφές συλλογικότητας που θα μπορούσαν να απαντήσουν προοπτικά στο πέρας της θετικιστικής σκέψης και της «ορθολογικής» παραγωγής δομής.
Γι’ αυτό και στη συνέχεια η «ατομικότητα», η απεξάρτηση από συλλογικότητες (θεσμικές οργανωτικά και συνεκτικές ιδεολογικά) κατέστη κεντρικό διακύβευμα και σύνθημα της μετα-νεωτερικότητας, έμβλημα του «ελεύθερου και αυτοσυντονιζόμενου» ατόμου των δικτυακών τόπων της παγκοσμιοποίησης.
Αυτό το «μετέωρο βήμα» του «Μάη του ’68» έχει «αποθέσει» και στον σύγχρονο κόσμο τα δικά του μηνύματα, τα δικά του νοήματα, που συχνά «χρησιμοποιούνται» με αντιφατικό τρόπο. Πολλά κοινωνικά κινήματα, νέες κοινωνικές ομάδες, νέα αιτήματα που αφορούν δικαιώματα ατόμων ή ομάδων, ιδεολογικά ή οικονομικά προτάγματα που διατυπώνονται κατά της «παγκοσμιοποίησης» συνδέονται, είτε έμμεσα είτε άμεσα, με την ανεπανάληπτη αυτή ιστορική ρήξη.
Όπως και από την αντίθετη σκοπιά, οι οπαδοί του μεταμοντέρνου, της «ατομικότητας» που συνδέεται με την αγορά και την κατανάλωση, οι κήρυκες του πέρατος των ιδεολογιών και των ηθικο-λογικών δεσμεύσεων του διαφωτιστικού προτύπου μπορούν να επικαλούνται -έμμεσα και επιλεκτικά- επιχειρήματα από τα συνθήματα του «Μάη του ’68».
Γι’ αυτό και ο Μάης του ’68 θα παραμείνει σαν μια ζωντανή ανάμνηση σ’ έναν σύγχρονο κόσμο που όλο και λιγότερο «σκέπτεται» και όλο και περισσότερο φοβάται για το μέλλον του.