Φαγητό και νερό η νέα τραγωδία του κόσμου
Η αύξηση του κόστους παραγωγής αγροτικών προϊόντων (κυρίως του ρυζιού, του σταριού και του κρέατος), σε συνδυασμό με την έλλειψη νερού δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Ήδη βίαιες εξεγέρσεις πεινασμένων, από την Αϊτή ως τις Φιλιππίνες, ακόμη στις ΗΠΑ καταγράφονται πρωτοφανή φαινόμενα «εφόδων» στα ράφια των σούπερ μάρκετ, από φτωχούς καταναλωτές που σπεύδουν να αγοράσουν ρύζι πριν έλθουν οι επόμενες ανατιμήσεις. Η αλυσίδα σούπερ μάρκετ Sam’s Club, του γιγαντιαίου ομίλου
Wal-Mart, υποχρεώθηκε να επιβάλει «πλαφόν» τεσσάρων πακέτων στις ημερήσιες αγορές ρυζιού από κάθε καταναλωτή!
Τα βασικά τρόφιμα που διαπραγματεύονται στις διεθνείς αγορές εμπορευμάτων (ρύζι, σιτηρά, καλαμπόκι) έχουν ανατιμηθεί με τρελούς ρυθμούς από τα μέσα του περασμένου χρόνου. Ο δείκτης τροφίμων που δημοσιεύει ο «Economist», με βάση στοιχεία της διεθνούς αγοράς, έχει κάνει ετήσιο «άλμα» 65,4%, ενώ το σοβαρότερο πρόβλημα εντοπίζεται στο ρύζι, τη βασική τροφή εκατοντάδων εκατομμυρίων φτωχών του πλανήτη, όπου καταγράφονται αστρονομικές διεθνείς ανατιμήσεις.
Η σημερινή κρίση είναι ποιοτικά πολύ διαφορετική από τους λιμούς που παρατηρούνται κατά καιρούς τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν τοπικό χαρακτήρα και συνήθως οφείλονται σε έκτακτους παράγοντες, όπως οι πόλεμοι ή οι φυσικές καταστροφές. «Η άνοδος των τιμών στα τρόφιμα δίνει τέλος σε μια περίοδο τριών δεκαετιών όπου οι τιμές είχαν κρατηθεί χαμηλά. Η περίοδος των φθηνών τροφίμων τελείωσε», έγραφε χαρακτηριστικά ο «Economist».
Όμως, η σημερινή κρίση αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τα αδιέξοδα της παγκοσμιοποιημένης αγοράς και τις αποτυχημένες στρατηγικές επιλογές των ισχυρών κυβερνήσεων:
– Οι κυβερνήσεις της Δύσης έριξαν το βάρος τους τα τελευταία χρόνια στην παραγωγή καυσίμων, δηλαδή την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, με στόχο να υποκαταστήσουν την κατανάλωση του πετρελαίου. Τώρα, όμως, αποδεικνύεται ότι τα βιοκαύσιμα είναι αντιοικονομικά, αφού για να γεμίσει το ρεζερβουάρ ενός αυτοκινήτου απαιτείται ποσότητα δημητριακών που αρκεί για να τραφεί ένας άνθρωπος έναν χρόνο, ενώ για την παραγωγή κάθε λίτρου βιοκαυσίμων χρειάζονται 1.000 λίτρα νερού (!), που σημαίνει ότι αυξάνεται η κατανάλωση του νερού, την ώρα που λιγοστεύει επικίνδυνα κι αυτό.
– Η ζημιά στη διεθνή αγροτική παραγωγή, όμως, έχει ήδη γίνει, αφού τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούνται πλέον για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Αντί να καλλιεργείται η γη για να τραφεί ο πληθυσμός της, καλλιεργείται για βιοκαύσιμα, με αποτέλεσμα όχι μόνο να ασκούνται ισχυρές πιέσεις στις τιμές των τροφίμων, αλλά και το εισόδημα από την παραγωγή βιοκαυσίμων να είναι μικρότερο για τους αγρότες από ό,τι από άλλες καλλιέργειες, π.χ. βαμβακιού ή τεύτλων.
Τα αίτια
Σύμφωνα με οικονομικούς αναλυτές, η κρίση που έρχεται και θα απειλήσει τον κόσμο όλο οφείλεται κυρίως στους παρακάτω λόγους:
1) στην ξηρασία, από τη μείωση των υδάτινων πόρων,
2) στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου,
3) στην επιχειρηματική και χρηματιστηριακή κρίση, εξαιτίας των οποίων μετοχές έχασαν το 50% της αξίας τους.
4) στην πτώση του δολαρίου, που ως αποτέλεσμα είχε οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες να αυξήσουν τις τιμές για να αναπληρώσουν το χαμένο εισόδημα από την κατρακύλα της τιμής του δολαρίου.
5) στην αύξηση ζήτησης πρώτων υλών από χώρες όπως η Ινδία.
Οι επιπτώσεις της κρίσης των τροφίμων είναι ήδη δραματικές. Ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Ρόμπερτ Ζέλικ τόνισε πρόσφατα ότι «στη Δύση δυσκολεύονται να γεμίσουν το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου, αλλά στις φτωχές χώρες δυσκολεύονται να γεμίσουν το στομάχι τους». Και προειδοποίησε ότι η ακρίβεια στο ρύζι και τα άλλα τρόφιμα των φτωχών θα οδηγήσει στην απόλυτη φτώχεια περισσότερα από 100 εκατομμύρια ανθρώπους, από το 1 δισεκατομμύριο του πληθυσμού που ως τώρα επιβίωνε με ένα δολάριο την ημέρα.
Η επικεφαλής του Προγράμματος Τροφίμων του ΟΗΕ Τζοζέτ Σίραν περιγράφει παραστατικά την αλυσίδα των πιέσεων που ασκούνται στα εισοδήματα των φτωχών πληθυσμών του πλανήτη, την οποία χαρακτηρίζει σιωπηλό τσουνάμι: «για τη μεσαία τάξη, τα ακριβά τρόφιμα σημαίνουν περικοπές στις δαπάνες υγείας. Όσοι ζουν με δύο δολάρια τη μέρα σημαίνει ότι θα κόψουν το κρέας και θα σταματήσουν την εκπαίδευση των παιδιών τους. Γι’ αυτούς που ζουν με ένα δολάριο τη μέρα, σημαίνει ότι θα κόψουν το κρέας και τα λαχανικά και θα τρώνε μόνο δημητριακά. Και γι’ αυτούς που ζουν με μισό δολάριο τη μέρα, η σημερινή κρίση σημαίνει απόλυτη καταστροφή».
Φόβοι και στην Αθήνα
Κυβερνητικοί παράγοντες στην Αθήνα δεν κρύβουν πλέον την ανησυχία τους για τις επιπτώσεις των διαδοχικών διεθνών κρίσεων και στη χώρα μας, καθώς ήδη ο τιμάριθμος εκτοξεύθηκε τον Μάρτιο στο 4,4%, με προοπτική να διατηρηθεί φέτος σε μέσα επίπεδα πολύ πάνω από το 4%, ίσως στο 5%.
Αυτά τα ποσοστά, βέβαια, δεν λένε τίποτα στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, καθώς ο «τιμάριθμος των φτωχών», στον οποίο περιλαμβάνονται τα βασικότερα αγαθά που απορροφούν το μεγαλύτερο ποσοστό των εισοδημάτων των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων, υπολογίζεται ότι θα κινηθεί στο 7%!
Στην κυβέρνηση φοβούνται ότι οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην αγορά, υπό την ασφυκτική πίεση των διεθνών εξελίξεων, μπορεί να δημιουργήσουν μια ισχυρή πολιτική δυναμική «βουβής δυσαρέσκειας», με επικίνδυνες επιπτώσεις για το κυβερνών κόμμα.
Η διεθνής πιστωτική κρίση ήδη φέρνει τα νοικοκυριά αντιμέτωπα με πρόσθετες πληρωμές τόκων, που, όπως εκτιμά ο αναλυτής της Eurobank Γκίκας Χαρδούβελης, θα φθάσουν φέτος το 1,5 δισ. ευρώ. Τα συνεχή άλματα στις διεθνείς τιμές του «μαύρου χρυσού» έχουν ήδη φέρει το δωδεκάμηνο ρυθμό αύξησης στο πετρέλαιο θέρμανσης στο 43,1% τον Μάρτιο, ενώ η αντίστοιχη ανατίμηση στα ήδη πανάκριβα καύσιμα κίνησης έφθασε τον περασμένο μήνα στο 14,9%.
Τώρα φαίνεται ότι τα φτωχότερα νοικοκυριά αρχίζουν να αισθάνονται ακόμη ισχυρότερη πίεση, από τις ανατιμήσεις που φέρνει η παγκόσμια κρίση σε βασικά τρόφιμα που καλύπτουν τις ανάγκες τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, στο αλεύρι η αύξηση τιμών δωδεκαμήνου τον Μάρτιο έφθασε το 19%, στα ζυμαρικά το 19,3%, στο ψωμί το 16,2%, στα όσπρια το 14,3%. Πάνω από 10% είναι οι αυξήσεις σε τυριά και αβγά, ενώ πάνω από 30% αυξήθηκαν οι τιμές στο βούτυρο γάλακτος και το σπορέλαιο.
Δεν πληρώνουν για να μην αυξηθούν τα ελλείμματα!
Την ίδια ώρα, τα περιθώρια ελιγμών της κυβέρνησης για παροχές που θα ανακούφιζαν τους ασθενέστερους είναι εξαιρετικά περιορισμένα, καθώς ήδη ο προϋπολογισμός του 2008 έχει «εκτροχιαστεί», με αυξήσεις εσόδων αρκετά κάτω από τους στόχους και σημαντικές υπερβάσεις στις πρωτογενείς δαπάνες.
Για να ελέγξει την κατάσταση, το υπουργείο Οικονομικών έχει «παγώσει» βασικές εκταμιεύσεις λειτουργικών δαπανών, ενώ κρύβει «κάτω από το χαλί» μεγάλα ελλείμματα, όπως πάνω από 3 δισ. ευρώ χρέη για φάρμακα.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα κυβερνητικά στελέχη παρακολουθούν με αγωνία τις διεθνείς εξελίξεις, γνωρίζοντας ότι η παράταση της κρίσης θα βρει την κυβέρνηση με ελάχιστα «όπλα» και δυνατότητες αντίδρασης. Και αυτήν τη φορά, θα είναι πολύ δύσκολο να πεισθούν οι ευρύτατες κοινωνικές ομάδες, που θα δουν το βιοτικό τους επίπεδο να βουλιάζει απότομα, ότι όλα πάνε καλά, επειδή ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας παραμένει πάνω από το 3%, όπως με κάθε ευκαιρία υπενθυμίζουν τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου…