Προβληματισμοί Ανάμεικτοι «Εθνικοί και Εκκλησιαστικοί Επίκαιροι»

Γ ΄
Το νέο εκκλησιαστικό σκηνικό
στην Ελλάδα. Κρίσιμες επισημάνσεις

1) Σκέψεις μας στο σημείο του ενθρονιστηρίου, όπου ο λόγος για τους «διακριτούς ρόλους» στις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους
Η διακριτότητα συχνά επαναλαμβάνεται. Το ίδιο έκαμνε και ο Χριστόδουλος. Η συνείδηση του λαού είναι ότι σήμερα οι ρόλοι είναι σαφώς διακριτοί, βάσει της υφισταμένης, εννόμου και κανονικής τάξεως αρμονικά, θεσμοθεσίας. Η Εκκλησία, και να ετίθετο παντελώς στο περιθώριο της ζωής του Έθνους και της Πατρίδας μας, ως Θείος θεσμός δεν θα εθίγετο. Οι διαχρονικοί διωγμοί κατά τόπους εναντίον της το απέδειξαν πρόσφατα, μάλιστα, στα Κράτη του άνευ Θεού συστήματος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ποιοι όμως θα εθίγοντο από μια θεσμικά παντελή αποξένωση της Εκκλησίας της Ελλάδος από την Πολιτεία της Ελλάδος; Ασφαλώς, η φυσιογνωμία της Πολιτείας και μάλιστα οι πολίτες, που κατά 97% του πληθυσμού της χώρας περίπου ζουν στενά ή χαλαρά στο περιβάλλον του Ελληνορθοδόξου Πολιτισμού μας αυτοί θα ζημιωθούν. Τους πολίτες δεν απασχολεί ούτε θίγει η υφισταμένη αρμονία σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους στην Πατρίδα μας. Μάλλον δε και αισθάνονται υπερήφανοι και ευτυχείς με το υπάρχον σύστημα, διότι ταυτοπροσωπούνται, διακρινόμενοι από το παγκόσμιο ανθρώπινο συνονθύλευμα. Θα οδηγηθούμε σε ένα σύστημα σχέσεων άχρουν, άοσμο, άγευστο και άνευρο, ως προς την Ελληνορθόδοξη παράδοσή μας.
Αυτό θέλει η παγκοσμιοποίηση του Κίσινγκερ ως προς την Ελλάδα. Κάποιες πολιτικές και εκκλησιαστικές δυνάμεις, εντός και εκτός της χώρας, επιθυμούν αυτό ξεκάθαρα για δικούς τους λόγους, μέσω του συστήματος χωρισμού, που θυσιάζουν είτε στην αθεΐα είτε στην υπεροχή των κανόνων έναντι των νόμων, αφού τους στεναχωρεί το υφιστάμενο εναρμόνιο κανονικής και εννόμου τάξεως επιθυμούντες διάσπασή του. Άλλοι ομιλούν για βελούδινο χωρισμό. Το είπε και ο Χριστόδουλος. Κακώς. Εμείς ταπεινά του λέγαμε προσωπικά και δι’ αρθρογραφίας να μη διατυπώνει τέτοια επικίνδυνα συνθήματα. Διότι είναι βέβαιο ότι δεν θα έχουμε βελούδινο, αλλά θα καταλήξουμε σε κουρελίδικο χωρισμό.
Οι χώρες του τέως υπαρκτού σοσιαλισμού αγωνίζονται σήμερα υπέρ σχέσεων συνεργασίας και συναλληλίας με τις κατά Τόπους Εκκλησίες για το καλό της παιδείας και της πολιτιστικής ταυτότητος των πολιτών τους. Έχουν, δε, την Ελλάδα ως πρότυπο σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους. Είμαστε δακτυλοδεικτούμενοι θετικά και πρωτοποριακά.
Μακαριώτατε, μπορείτε Σεις να αξιοποιήσετε επωφελώς το υπάρχον σύστημα, σχεδόν συναλληλίας, που εγγίζει τα όρια του ιδεώδους; Δεν είναι καιροί τώρα για πειραματισμούς προς εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων άλλων να ερωτοτροπούμε με τέτοιου είδους επικίνδυνες σκέψεις, πολύ περισσότερο που τα σχετικά άρθρα του Συντάγματος δεν τίθενται υπό αναθεώρηση, χάρις στην Κυβέρνηση και στον Πρωθυπουργό της χώρας, προσωπικά.
2) Σκέψεις επί του ενθρονιστηρίου για τον ρόλο της Εκκλησίας στα πάσης φύσεως κοινωνικά δρώμενα
Τα πράγματα είναι σαφή. Ο Αρχιεπίσκοπος είναι σε πλήρη εκκλησιαστική και κοινωνική συνάρτηση της συνειδήσεως του ποιμνίου και των ποιμένων. Η πολυετής πείρα του ως Μητροπολίτη είναι ο καλός οδηγός. Όμως, ως Αρχιεπίσκοπος δεν μπορεί να κηρύττει από του άμβωνος ότι η Εκκλησία δεν είναι ηθικοπλαστικό σχολείο. Αλλοίμονο! Είναι και αυτό, μεταξύ άλλων. Για όποια κοινωνικά προβλήματα, παλαιά ή νέα (π.χ. θέμα παντοίων συμβιώσεων εννόμων και πώς;) η Εκκλησία ενεργεί στη βάσει αναλλοιώτων αρχών όχι μόνο κατ’ ακρίβεια αλλά και κατ’ οικονομία. Αυτό τα λέγει όλα. Πολύ περισσότερο που δεν είμαστε μια κοινωνία αγγέλων αλλά αμαρτωλών ανθρώπων. Ο Κύριος ενανθρώπησε όχι για τους Αγίους της εποχής του -που ήσαν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι- αλλά για το πάσης φύσεως «απολωλός πρόβατον».
3) Κρίσεις στον ενθρονιστήριο για τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο προσωπικά
Οι πολύ θετικές κρίσεις του νέου Αρχιεπισκόπου περί του Πατριάρχου Βαρθολομαίου (πρόκειται όντως για πολυτάλαντο πρόσωπο αρχοντικών χαρακτηριστικών, έκφραση της κωνσταντινουπολίτικης παραδόσεως, μιας άλλης μορφής Χριστοδούλου) προοιωνίζονται ευχάριστα ότι και ο Πατριάρχης θα στηρίξει το έργο του νέου Αρχιεπισκόπου και δεν θα θελήσει να τον χειραγωγήσει, και δεν θα τον στεναχωρήσει, όπως έκαμε με το Χριστόδουλο, κατά δική του δήλωση, με τις οιεσδήποτε παρεμβάσεις, ευκαίρως ακαίρως, στο έδαφος της Εκκλησίας της Ελλάδος, με διάφορα αιτήματα Δικαίων, που όμως η έννομος Πολιτεία της Ελλάδος απέρριψε πρόσφατα, στο Σ.τ.Ε., για να δικαιωθεί ο Χριστόδουλος πλήρως, έστω και μετά θάνατον. Ίδωμεν. Και ευχόμαστε να βρεθούμε προ ωραίων εκπλήξεων, για να συμβούν «πολλά ωραία πράγματα», κατά πατριαρχική έκφραση. Και, βέβαια, το ζητούμενο δεν είναι τόσο τα Δίκαια του Πατριαρχείου στην Ελλάδα, όπως αυτά αντιλαμβάνονται οι Φαναριώτες, αλλά τα Δίκαια του Πατριαρχείου στην έδρα του, στην Πολιτεία της Τουρκίας. Διότι εκεί υφίστανται άλυτα βασικά προβλήματα. Εκεί, λοιπόν, η προσοχή όλων μας και όχι εδώ. Αφού πλέουμε όλοι μαζί εν μέσω πελάγους τρικυμιώδους.
4) Κρίσεις επιπλέον στα περί Συνοδικότητας
Είπαμε στο Α΄ άρθρο μας ότι, όταν ο Πρώτος, ως Πρόεδρος, είναι ισχυρή προσωπικότητα, τότε η Σύνοδος τον ακολουθεί. Αντιθέτως, όταν ο Πρώτος είναι ταπεινών και συλλογικών τόνων Επίσκοπος, τότε αυτός ακολουθεί τη Σύνοδο, στην οποία διαπρεπείς Αρχιερείς – μέλη της αφήνουν το δικό τους στίγμα. Κάποια παραδείγματα. Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, π.χ., επί Πατριάρχου Αθηναγόρου (+1972) η Σύνοδος ηλέγχετο πλήρως από τον μεγάλο αυτό Πατριάρχη, όχι, φυσικά, άνευ αντιδράσεων. Επί του διαδόχου του Δημητρίου (+1991), του σεμνού και ταπεινού, -αιωνία του η μνήμη- η περί Εκείνον Σύνοδος, από σπανίων προσόντων Αρχιερείς, μεταξύ των οποίων και ο νυν Πατριάρχης, ως Φιλαδελφείας και Χαλκηδόνος τότε, είχε πρωτεύοντα ρόλο. Φυσικά, δεν μειώθηκε το κύρος του Πατριαρχικού Θεσμού. Απλούστατα είχε ενταχθεί στο πνεύμα της Συνοδικότητος. Επί του νυν Πατριάρχου, λόγω της δυναμικής προσωπικότητος, ο Πατριαρχικός Θεσμός έχει απορροφήσει τον Συνοδικό Θεσμό. Αρχιερείς του Θρόνου από το εξωτερικό Συνοδικοί διατελέσαντες λέγουν ότι σήμερα η Σύνοδος του Πατριαρχείου λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο πέριξ του Πατριάρχου, ο οποίος τελικά αποφασίζει επί των εισηγουμένων Συνοδικών θέσεων με κάποιους πέριξ του συμβούλους. Άλλο παράδειγμα. Στην Αλεξάνδρεια, επί του αειμνήστου Πατριάρχου Πέτρου (+2005) η Σύνοδος λειτουργούσε βοηθητικά υπ’ Αυτόν. Επί του νυν Πατριάρχου Θεοδώρου, ταπεινού και σεμνού επισκόπου, η Σύνοδος λειτουργεί αποφασιστικά υπ’ Αυτόν. Έτσι, λοιπόν, και στην Εκκλησία της Ελλάδος, επί Αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ και Χριστοδούλου, ο Συνοδικός Θεσμός ακολουθούσε τον Αρχιεπισκοπικό Θεσμό. Τώρα, ο νέος Αρχιεπίσκοπος, ταπεινών και ευγενών τόνων άνθρωπος, θέλει την υπαγωγή του στον Συνοδικό Θεσμό. Και σήμερα η Σύνοδος απαρτίζεται από αξίους Αρχιερείς, μάλιστα, κάποιους συνεργάτες ή «αντιπολιτευομένους», θα έλεγα, του Χριστοδούλου. Τότε η γνώμη τους δεν περνούσε, αλλά, ενδεχομένως, περνάει τώρα. Αρκεί να μην προσωποποιείται η συνοδικότητα, αλλά να συλλογικοποιείται το πρόσωπο.
5) Σκέψεις στα σημεία του ενθρονιστηρίου για την «Εκκλησιαστική παιδεία», την «Εκκλησιαστική περιουσία» και το «Οικολογικό» πρόβλημα
Είναι τρία πεδία επίκαιρα. Τον θεσμό των Ανωτάτων Εκκλησιαστικών Ακαδημιών, ως μεγάλη κατάκτηση της Εκκλησίας εντός του ΥΠΕΠΘ, Μακαριώτατε, να προωθήσετε, συγχρόνως δε επιβάλλεται να γίνουν και βελτιώσεις, μετά την πλήρη εφαρμογή του νόμου ή και από τώρα. Ορισμένες σκέψεις εκάμαμε εγγράφως στο ΥΠΕΠΘ και στην Ιερά Σύνοδο, που άπτονται σπουδαίου κεφαλαίου, δηλ. της αξιοκρατικής εκλογής μελών ΔΕΠ των Α.Ε.Α, ως και του τρόπου αναθέσεως ειδικών μαθημάτων σε ειδικούς ερευνητές. Τα Προγράμματα Σπουδών στις Α.Ε.Α. είναι μοναδικά και νέα, όλως δε πρωτότυπα τα Διαχειρίσεως Εκκλησιαστικών Μνημείων. Σε ανύποπτο χρόνο αρθρογραφήσαμε σχετικά για τα νέα αυτά Προγράμματα, που διαφοροποιούν θεσμικά τις Α.Ε.Α. από τις Θεολογικές Σχολές, ως παραγωγικές Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως.
Τα περί Εκκλησιαστικής περιουσίας χρήζουν προσοχής. Ο λαός την περιουσία αυτή έδωσε στην Εκκλησία για να υπάρχει Εκκλησιαστική περιουσία. Αλλιώς θα την έδινε στην Πολιτεία, ή και σε συγγενείς. Επομένως, η αξιοποίηση και ανταποδοτικότητα για τον λαό πρέπει να εξασκούνται διά της Εκκλησίας (αυτή είναι η βούληση των διαθετών) και όχι δι’ ενδεχομένων απαλλοτριώσεων προς εξυπηρέτηση κυβερνητικών αναγκών. Αρκετές απαλλοτριώσεις έγιναν. Ευτυχώς δε ότι αντ’ αυτών η Πολιτεία υποχρεώθηκε να εξασφαλίσει τους μισθούς του κλήρου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Οι μισθοί και οι άλλες παροχές στην Εκκλησία κατ’ ουσίαν είναι από την Πολιτεία ανταπόδοση για την απαλλοτριωθείσα τεραστία εκκλησιαστική περιουσία. Να μη λέμε, λοιπόν, ότι πρέπει οι κληρικοί να ετοιμάζονται για άλλο καθεστώς αμοιβών, συμπεριλαμβανομένων ή μη και των τυχηρών. Η Πολιτεία ας καταγράψει κατ’ αρχήν όλη την περιουσία της, να ξέρει τι έχει η ίδια. Γιατί η περιουσία της είναι ξέφραγο αμπέλι. Η Εκκλησία ξέρει καλύτερα τα δικά της περιουσιακά. Επί του προκατόχου Σας, Μακαριώτατε, έγιναν σωστά βήματα αξιοποιήσεως της εκκλησιαστικής περιουσίας. Σεις αναπτύξτε τα συλλογικά. Ο, εις αντικατάσταση του σεμνού και ευμεθόδου Μητροπολίτη Σπάρτης, φίλος μου Μητροπολίτης Ιωαννίνων έχει μεγάλη πείρα σχετική και θα μπορούσε να κάμει, ως εκ τούτου, γοργότερα βήματα επί των σταθερών του Σπάρτης, με τη συνδρομή του ειδικού – νοικοκύρη στα θέματα κ. Πυλαρινού.
Τέλος, το Οικολογικό ζήτημα είναι πολύ επίκαιρο. Σε αυτό επιβάλλεται συνεργασία με το Πατριαρχείο και προσωπικά με τον Πατριάρχη, που προωθεί πρωτοβούλως με επιτυχία το ζήτημα στις οικουμενικές του διαστάσεις. Η Εκκλησία έχει μερίδιο ευθύνης με το πνευματικό της κύρος στην παγκόσμια ύφεση του προβλήματος.