Πολλή φασαρία για το… τίποτα!

Το ασφαλιστικό νομοσχέδιο που δόθηκε στη δημοσιότητα έχει τρεις άξονες για τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, που είναι οι εξής… κανένας! Γιατί κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι μεταρρύθμιση ο περιορισμός του κατακερματισμένου σε δεκάδες ταμεία ασφαλιστικού συστήματος. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι, αν δεν υπήρχαν και τα άρθρα (μόλις 6 σελίδες του νομοσχεδίου) για το Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών, που είναι πρόταση του ΠΑΣΟΚ, το ασφαλιστικό νομοσχέδιο θα θύμιζε το ώδινεν όρος και έτεκε… μυν! Αυτό είναι το πρώτο συμπέρασμα. Επίσης, το άλλο συμπέρασμα που προκύπτει από τις δηλώσεις προθέσεων του πρωθυπουργού κ. Κώστα Καραμανλή και της υπουργού Απασχόλησης κ. Φάνης Πάλλη-Πετραλιά, οι οποίες συνόδευσαν την κατάρτιση και την κατάθεση του περιβόητου ασφαλιστικού νομοσχεδίου στη Βουλή, είναι ότι δεν έγινε καμιά σχεδόν παρέμβαση της εσωτερικές παραμέτρους του προβλήματος, που αποτελούν την κακοδαιμονία κυρίως του συνταξιοδοτικού συστήματος και απειλούν συνεχώς τη βιωσιμότητά του και την ανταγωνιστικότητά του και τις επόμενες γενεές και, κυρίως, δεν ελήφθησαν καθόλου σχεδόν υπόψη (με εξαίρεση τη συνένωση Ταμείων) οι επισημάνσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για να εξασφαλίσει το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα πραγματική βιωσιμότητα. Έτσι, η προτεινόμενη με το ασφαλιστικό νομοσχέδιο μεταρρύθμιση προκάλεσε μήνες τώρα φασαρία και θόρυβο για το τίποτε, αφού περιορίζεται, στη φάση αυτή τουλάχιστον, μόνο στη διοικητική παρέμβαση στα ασφαλιστικά ταμεία με τη δραστική μείωση του αριθμού τους.

Συνεπώς, οι μεταρρυθμίσεις που προτείνονται με το περιβόητο αυτό ασφαλιστικό νομοσχέδιο, σε αντίθεση με όσα επεσήμανε ή φιλοδοξεί ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση, δεν εξυγιαίνουν το ασφαλιστικό σύστημα και δεν διασφαλίζουν τη μακροχρόνια βιωσιμότητά του. Επίσης, το νομοσχέδιο αυτό πράγματι μπορεί να περιορίσει, με τη συνένωση των Ταμείων, τη σπατάλη των χρημάτων των φορολογουμένων, που καθιστά το σύστημα μη βιώσιμο, και τη γραφειοκρατία, που το καθιστά ανεξέλεγκτο, αλλά δεν αντιμετωπίζει τον δραματικό πολλαπλασιασμό της εισφοροδιαφυγής και της εισφοροαποφυγής, καθώς και τις τραγικές συνέπειες της δραματικής γήρανσης του πληθυσμού, που είναι το ζητούμενο.

Για τους τρεις άξονες της προτεινόμενης μεταρρύθμισης επισημαίνουμε:

Άξονας πρώτος: Συνένωση σε 13 των 133 ασφαλιστικών ταμείων. Ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε τολμηρή και αποτελεσματική τη διοικητική μεταρρύθμιση με την οποία οι 133 φορείς και κλάδοι αρμοδιότητας του υπουργείου Απασχόλησης, όπου υπάγεται πάνω από το 90% των εργαζομένων, μειώνονται σε 13. Από τις ενοποιήσεις δεν εξαιρείται κανένα απολύτως Ταμείο, τόνισε ο κ. Καραμανλής. Τα βασικά κριτήρια ενοποίησης είναι το ομοειδές των εντασσόμενων. Η περιουσία (κινητή και ακίνητη) των Ταμείων εντάσσεται ως αυτοτελής λογαριασμός που διατηρείται και συνεχίζει να παρέχει τις υπηρεσίες του στους ασφαλισμένους. Πρόκειται για μια παρέμβαση που καταλαμβάνει τις 208 από τις 226 σελίδες του νομοσχεδίου και την οποία είχε προτείνει και το ΠΑΣΟΚ στο προεκλογικό του πρόγραμμα και, φυσικά, η Τράπεζα της Ελλάδος. Πρέπει όμως να υπογραμμιστεί ότι και η δραστική αυτή παρέμβαση, έτσι όπως τουλάχιστον παρουσιάστηκε, δεν συνοδεύεται από μέτρα που να θεμελιώνουν τις προσδοκίες που έχουν εναποτεθεί στη μεταρρύθμιση αυτή. Για παράδειγμα, στην Έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το 2006, σελίδες 76 και 77, επισημαίνεται ότι θα ήταν σκόπιμο, πέρα από τον περαιτέρω περιορισμό του κατακερματισμού και του υψηλού λειτουργικού κόστους του ασφαλιστικού συστήματος, να εξεταστούν και άλλα ζητήματα, π.χ. η βελτίωση της οργάνωσης των Ταμείων, η καλύτερη αξιοποίηση της περιουσίας και των αποθεματικών τους και ο αποτελεσματικότερος έλεγχος της αξιοποίησης αυτής, ο εξορθολογισμός των προϋποθέσεων για θεμελίωση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και η περαιτέρω διευκόλυνση της κινητικότητας των εργαζομένων μεταξύ διαφορετικών Ταμείων (διαδοχική ασφάλιση). Η θέση της ΤτΕ είναι ότι αυτή η μεταβολή θα πρέπει να έχει το μέγιστο δυνατόν εύρος, ώστε το νέο θεσμικό πλαίσιο, όπως και αλλού (π.χ. στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία, την Ιταλία), να είναι σύμφωνο με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ, όσον αφορά την εταιρική διακυβέρνηση των ασφαλιστικών οργανισμών και τη διαχείριση της περιουσίας τους και να προβλέπει την ανάθεση της εποπτείας τους σε ανεξάρτητη Αρχή. «Η δομή της εταιρικής διακυβέρνησης των συνταξιοδοτικών ταμείων», τονίζει η ΤτΕ, «πρέπει να εξασφαλίζει με σαφή τρόπο τον κατάλληλο διαχωρισμό των λειτουργιών και αρμοδιοτήτων των υπαλλήλων και τον προσδιορισμό των ευθυνών τους στο πλαίσιο της λειτουργίας κάθε Ταμείου. Αυτά θα πρέπει να προβλέπονται με ακρίβεια στον εσωτερικό κανονισμό των Ταμείων, προκειμένου να καθίσταται δυνατή η εφαρμογή τους και να διευκολύνονται οι διαδικασίες ελέγχου της εφαρμογής αυτής».

Άξονας δεύτερος: Διορθωτικές κινήσεις σε ακραίες και κοινωνικά άδικες περιπτώσεις, δίχως να θίγονται τα γενικά όρια ηλικίας, και κίνητρα παραμονής στην εργασία για όσους το επιθυμούν. Οι διορθωτικές κινήσεις στα ειδικά όρια ηλικίας και τις ειδικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, τόνισε ο πρωθυπουργός, εφαρμόζονται σταδιακά και σε βάθος χρόνου και οι περισσότερες ξεκινούν από το 2013. Δεν μεταβάλλονται τα γενικά όρια ηλικίας, δεν μειώνονται οι συντάξεις και δεν αυξάνονται οι εισφορές. Ο άξονας αυτός, που περιλαμβάνεται σε μόλις δύο σελίδες του ασφαλιστικού νομοσχεδίου, είναι πράγματι ήπιος και μετριοπαθής, μολονότι ο κυριότερος παράγοντας με σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη δημοσιονομική ισορροπία είναι οι συνδυασμένες επιπτώσεις της σημερινής κατάστασης και των δυσμενών δημογραφικών προοπτικών και οι εσωτερικές παράμετροι του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος (κυρίως του συστήματος συντάξεων), όπως είναι η σχέση και το ύψος των εισφορών και των παροχών και τα πραγματικά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Αφού όλα αυτά παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα, τότε επαυξάνεται το μέγεθος της δημοσιονομικής επιβάρυνσης που θα προκύψει στο μέλλον εφόσον επαληθευθούν οι προβολές για την ηλιακή σύνθεση του πληθυσμού. Για το πρόβλημα αυτό η Τράπεζα της Ελλάδος (Έκθεσή της για τη χρήση του 2006, σελίδες 76 και 77) επισημαίνει ότι οι προϋποθέσεις για πρόωρη συνταξιοδότηση και η αντιμετώπιση της εισφοροδιαφυγής, τα οποία είναι δυνατόν να μελετηθούν από τώρα, είναι μέτρα που θα επιδρούσαν ευνοϊκά τόσο στο σκέλος των εσόδων όσο και στο σκέλος των δαπανών για συντάξεις, ενώ στην Έκθεσή της για τη χρήση του 2005 (σελίδες 92 και 93) υπογραμμίζει ότι «η πρόωρη συνταξιοδότηση στερεί τα ασφαλιστικά ταμεία από σημαντικούς πόρους, ενώ ταυτόχρονα τα υποχρεώνει να καταβάλλουν σύνταξη. […] Στο πλαίσιο αυτό, ο περιορισμός της πρόωρης συνταξιοδότησης και η προσπάθεια να προσεγγίσει η μέση (πραγματική) ηλικία συνταξιοδότησης την προβλεπόμενη από τις ισχύουσες διατάξεις ηλικία, θα συνέβαλλαν καθοριστικά στον περιορισμό των ανισοτήτων και στη βελτίωση των οικονομικών των ασφαλιστικών ταμείων».

Άξονας τρίτος: Προώθηση θεσμικών καινοτομιών με τη δημιουργία του Κεφαλαίου Αλληλεγγύης των Γενεών, όπου κάθε χρόνο το 10% από τις αποκρατικοποιήσεις, το 4% από τον ΦΠΑ και το 10% του κοινωνικού πόρου θα συγκεντρώνονται στο κεφάλαιο αυτό το οποίο θα παραμείνει ακέραιο έως το 2019. Ο κ. Καραμανλής επεσήμανε ακόμα ότι θεσμοθετείται κεντρικός έλεγχος του συστήματος απασχόλησης, συνταξιοδότησης, περίθαλψης, όπου κάθε πολίτης θα έχει μια κάρτα με έναν μοναδικό αριθμό, ο οποίος θα είναι απαραίτητος για να εργαστεί, να συνταξιοδοτηθεί ή να τύχει περίθαλψης. Έτσι, όπως τόνισε, θα εξυπηρετείται καλύτερα ο πολίτης, θα αντιμετωπίζεται η εισφοροδιαφυγή και θα περιορίζεται δραστικά η σπατάλη. Θεσμοθετούνται νέες ρυθμίσεις για την προστασία της μητρότητας και τη συμφιλίωση οικογενειακής και εργασιακής ζωής. Πρόκειται για σημαντικά μέτρα, τα οποία περιελάμβανε και το ΠΑΣΟΚ στο προεκλογικό πρόγραμμά του, αλλά δεν είναι αρκετά για να περιοριστεί η φτώχεια και να αντιμετωπιστεί η εισφοροδιαφυγή. Άλλωστε, όσον αφορά το Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών, προικοδοτείται από τους ίδιους σχεδόν πόρους που χρηματοδοτείτο έως τώρα το ασφαλιστικό σύστημα και που, σε μερικές περιπτώσεις, δεν χρειαζόταν καθόλου την ενίσχυσή του από τον κρατικό προϋπολογισμό. Θυμίζει εκείνο το «παίρνουμε από τον Χριστό και δίνουμε στην Παναγιά»! Όσον αφορά την εισφοροδιαφυγή, στην οποία αφιερώνονται μόνο δύο σελίδες του νομοσχεδίου, τονίζεται ότι η οικονομική εξυγίανση των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης προϋποθέτει διαρθρωτικές μεταβολές για τον εκσυγχρονισμό του υφιστάμενου συστήματος. Ένα από τα μέτρα που πρέπει να προωθηθούν και το οποίο μπορεί να αποδώσει σχετικά σύντομα, όπως επιμόνως προτείνει και η ΤτΕ, είναι η άμεση είσπραξη καθυστερούμενων οφειλών από ασφαλιστικές εισφορές, ανεξάρτητα από το αν οι υπόχρεοι είναι δημόσιοι φορείς ή ιδιωτικές επιχειρήσεις. Παράλληλα, είναι σκόπιμο να βελτιωθούν ο έλεγχος και το σύστημα βεβαίωσης και είσπραξης των ασφαλιστικών εισφορών. Πρέπει ακόμη να γίνουν οργανωτικές προσαρμογές που θα συμβάλουν στη συγκράτηση των λειτουργικών δαπανών, αλλά και στον αποτελεσματικότερο έλεγχο των ασφαλιστικών παροχών. Επίσης, ορθώς εξακολουθεί να στηρίζεται το ασφαλιστικό σύστημα από δημόσιους πόρους, γιατί η μονιμότερη εξυγίανσή του προϋποθέτει την ενίσχυσή του από τον κρατικό προϋπολογισμό σε όλα τα αμέσως επόμενα έτη. Αλλά, όλα αυτά δεν είναι αρκετά. Στην Έκθεσή της για τη χρήση του 2006 (σελίδες 76 και 77) η Τράπεζα της Ελλάδος επισημαίνει ότι «η διασφάλιση των πόρων για να καλυφτεί η δαπάνη για συντάξεις απαιτεί, πέρα από την προβλεπόμενη κρατική συμμετοχή στη χρηματοδότηση, έναν συνδυασμό α) μέτρων που θα αφορούν περαιτέρω παραμετρικές και οργανωτικές αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα και ανάπτυξη των κεφαλαιοποιητικών στοιχείων του και β) κατάλληλη μακροοικονομική πολιτική που θα ευνοεί την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης». Επίσης, στην Έκθεσή της για τη χρήση του 2005 (σελίδες 92 και 93) η ΤτΕ επισημαίνει «ότι η εισφοροδιαφυγή αποτελεί κατά κοινήν ομολογία ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του υφιστάμενου συστήματος συνταξιοδότησης και ότι η ενίσχυση της αντιστοιχίας μεταξύ ασφαλιστικών εισφορών και παροχών, δηλαδή του ανταποδοτικού χαρακτήρα του συστήματος, θα οδηγούσε αυτόματα σε περιορισμό και της εισφοροδιαφυγής». Αυτά σημαίνουν ότι η προτεινόμενη μεταρρύθμιση δεν συνοδεύεται από μέτρα για τη δημιουργία ενός ισχυρού ανταποδοτικού και κεφαλαιοποιητικού ασφαλιστικού συστήματος.

Μολονότι ο πρωθυπουργός υπογράμμισε ότι η ασφαλιστική μεταρρύθμιση θα συνεχιστεί (αγριότερα και πιο επώδυνα αργότερα, τονίζουμε εμείς), το ασφαλιστικό νομοσχέδιο αποφεύγει επιμελώς παρεμβάσεις στις εσωτερικές παραμέτρους του ισχύοντος συστήματος, καθώς και στους βασικούς «πυλώνες» ασφάλισης και τους τρόπους αξιοποίησης των διαθεσίμων των Ταμείων. Γιατί μια ολοκλήρωση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης απαιτεί παρεμβάσεις κυρίως προς δύο κατευθύνσεις: α) την ομοιόμορφη κάλυψη του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού των εργαζομένων και β) τη δημιουργία του δεύτερου και τρίτου «πυλώνα» με κεφαλαιοποιητικά χαρακτηριστικά. Ενώ το νομικό πλαίσιο για τα κλαδικά ασφαλιστικά ταμεία (δηλαδή τον δεύτερο πυλώνα) δημιουργήθηκε με τον πρόσφατο νόμο, δεν υπάρχει προς το παρόν πρόβλεψη για τον τρίτο πυλώνα, ο οποίος θα αφορά καθαρά ατομικές επιλογές ασφάλισης. «Η δημιουργία του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα», τονίζει η Τράπεζα της Ελλάδος, «θα διευρύνει τις επιλογές των εργαζομένων (όσον αφορά την επέκταση της ασφαλιστικής κάλυψης που επιθυμούν), θα επιτρέψει τη μείωση των υποχρεωτικών ασφαλιστικών εισφορών (οι οποίες, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Eurostat, είναι οι υψηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση), αλλά και των δημόσιων δαπανών για συντάξεις (ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με αποδεκτές παραμετρικές μεταβολές), και θα αυξήσει την ανταποδοτικότητα του ασφαλιστικού συστήματος». Η ήπια και μετριοπαθής μεταρρύθμιση που προτείνεται με το ασφαλιστικό νομοσχέδιο φαίνεται ότι προσέκρουσε σε κοινωνικές αντιδράσεις, αλλά, όπως επισημαίνει πάλι η ΤτΕ, «αν το ζήτημα δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποφασιστικά, θα καταστεί σχεδόν αναπόφευκτη, σε έναν μακροχρόνιο ορίζοντα, η σημαντική αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης, προκειμένου να καλυφθούν οι μελλοντικές δαπάνες για συντάξεις…».